Το «ορφανό» Ευαγγέλιο επέστρεψε στη «μητέρα» του στη Μονή Εικοσιφινίσσης

Ένα από τα παλαιότερα στον κόσμο και καλύτερα σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα Ευαγγέλια, γραμμένο στο τέλος του 10ου αρχές του 11ου αιώνα που είχε κλαπεί, την περίοδο της Βουλγαρικής κατοχής, από την ιστορική ιερά μονή Παναγίας της Εικοσιφοινίσσης, επιστράφηκε στους αρχικούς του κατόχους, όπως έχει αποκαλύψει το «Πρώτο Θέμα», ύστερα από μια μακρά διαδρομή σε ολόκληρο τον κόσμο.

Το Ευαγγέλιο του 11ου αιώνα που εκλάπη από τη Μονή Εικοσιφοινίσσης το 1917 από τον Βούλγαρο Βλαδίμηρο Σις και ταξίδεψε μέσω της Τσεχίας και της Γερμανίας στην Αμερική, βρίσκεται πλέον πίσω στην Ελλάδα, στην Μονή Εικοσιφοινίσσης στο όρος Παγγαίο, χάρη, στις άοκνες προσπάθειες του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.

Σε συνέντευξη τύπου που παραχώρησε ο τοποτηρητής της Ιεράς Μητρόπολης Δράμας, Μητροπολίτης Ξάνθης και Περιθεωρίου Παντελήμονας, πλαισιωμένος από την ηγουμένη της ιεράς μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης μοναχή Αντωνίνη και την αδελφή Ισιδώρα, η οποία ασχολήθηκε με την επιστροφή του κειμηλίου, δεν έκρυψε τη χαρά και την ικανοποίηση της τοπικής εκκλησίας της Δράμας αλλά και της αδελφότητας της μονής για το σημαντικό γεγονός του επαναπατρισμού ενός τόσο σημαντικού κειμηλίου.

Το νέο χειρόγραφο, με αριθμό ταξινόμησης 220, αφορά σε ένα περγαμηνό ευαγγέλιο που είχε εξαφανιστεί για πάρα πολλά χρόνια καθώς δεν βρίσκονταν στα κλεμμένα κειμήλια που φυλάσσονται στο ιστορικό μουσείο της Σόφιας. Το Ευαγγελιστάριο εκλάπη, μεταξύ άλλων χειρόγραφων και κειμηλίων, από την ιερά μονή Εικοσιφοίνισσας τον Μάρτιο του 1917, κατά την Α’ Βουλγαρική κατοχή και επιστρέφει στον φυσικό του χώρο με οικειοθελή απόφαση του Μουσείου της Βίβλου της Ουάσιγκτον, στην κατοχή του οποίου βρίσκονταν από το 2014.

Ο Μητροπολίτης Ξάνθης έκανε ιδιαίτερη αναφορά στο γεγονός της επιστροφής του κειμηλίου στον αρχικό του ιδιοκτήτη στέλνοντας ένα μήνυμα προς τις Βουλγαρικές αρχές υπογραμμίζοντας «το γεγονός αυτό ας είναι ένα μήνυμα για τους γείτονές μας, τους ομοδόξους μας, τους Βουλγάρους, να κάνουν ό,τι κάνει το Μουσείο της Βίβλου, να επιστρέψουν αυτά τα οποία πήραν στον φυσικό τους χώρο».

Η επίσημη τελετή για την επιστροφή

Το κλεμμένο Ευαγγέλιο, βρίσκεται ήδη στη χώρα μας από το Μουσείο της Βίβλου της Ουάσινγκτον. Στις 29 Σεπτεμβρίου θα πραγματοποιηθεί επίσημη τελετή υποδοχής, παρουσία του Αρχιεπισκόπου Αμερικής Ελπιδοφόρου, ως εκπροσώπου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ενώ η εκδήλωση θα είναι αφιερωμένη στον μακαριστό Μητροπολίτη Δράμας Παύλο, που είχε ως όραμα ζωής την επιστροφή των κλεμμένων χειρογράφων. Δύο ημέρες νωρίτερα, θα μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη ο ιδρυτής του Μουσείου της Βίβλου, Στιβ Γκριν, στην ιδιωτική συλλογή του οποίου βρισκόταν το Ευαγγέλιο που επεστράφη.

Το περγαμηνό Ευαγγέλιο που εκλάπη από τη Μονή Εικοσιφοινίσσης είναι ένα από τα παλαιότερα στον κόσμο σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα Ευαγγέλια. Μικρογραφημένο, περιλαμβάνει λιθογραφίες των Ευαγγελιστών και είναι γραμμένο σε δύο στήλες, με 27 σειρές σε καθεμία από αυτές

Χαμένο επί έναν αιώνα

Η υπόθεση που αποκάλυψε το «ΘΕΜΑ» από το 2020 δεν ήταν εύκολη, καθώς η διαδρομή περνά από πολλές χώρες και εκτείνεται σε περισσότερα από 100 χρόνια. Το ζήτημα της συνεργασίας με το Μουσείο της Βίβλου ανατέθηκε από τον Οικουμενικό Πατριάρχη στον Μέγα Αρχιμανδρίτη Αγαθάγγελο, ο οποίος λέει χαρακτηριστικά στο «ΘΕΜΑ» ότι «το ορφανό χειρόγραφο επιστρέφει στη μητέρα του, στη Μονή». Και τονίζει ότι η επιστροφή του Ευαγγελίου θεωρείται κατά έναν τρόπο «μικρό λιθαράκι» για την επιστροφή και άλλων κειμηλίων, ακόμα και για την επιστροφή των Mαρμάρων του Παρθενώνα.Εχει προηγηθεί ο επαναπατρισμός, το 2016, χειρόγραφου κειμένου του 10ου αιώνα, ανεκτίμητης ιστορικής αξίας, που είναι γνωστό ως «Κώδικας 1424» και το είχε στην κατοχή της η Λουθηρανική Θεολογική Σχολή του Σικάγου.

Τα δύο επιστραφέντα χειρόγραφα συμβάλλουν ουσιαστικά και λειτουργούν παραδειγματικά στη διαδικασία που είναι σε εξέλιξη με το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, από όπου διεκδικούνται 4 χειρόγραφα. Το πολύτιμο κειμήλιο, ένα Ευαγγέλιο του 11ου αιώνα ανεκτίμητης αξίας, εκλάπη από βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το περγαμηνό Ευαγγέλιο, ένα από τα παλαιότερα στον κόσμο σωζόμενα ελληνικά χειρόγραφα Ευαγγέλια, είναι μικρογραφημένο, περιλαμβάνει λιθογραφίες των Ευαγγελιστών και είναι γραμμένο σε δύο στήλες, με 27 γραμμένες σειρές σε κάθε στήλη, διαστάσεων 18,1 x 14 εκατοστών. Το Ευαγγέλιο εκλάπη από την Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης που βρίσκεται κοντά στις Σέρρες και τη Δράμα.
Το πολύτιμο Ευαγγέλιο, ηλικίας 1000 ετών, επεστράφη στους κατόχους του ύστερα από μια μακρά διαδρομή σε ολόκληρο τον κόσμο, η οποία ξεκίνησε από τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής στο όρος Παγγαίο για να καταλήξει πολλά χρόνια μετά, μέσω δημοπρασίας του οίκου Christie’s, στο Μουσείο της Βίβλου στην Ουάσινγτον. Ο επιμελητής του μουσείου πρόσεξε κάποιες σημειώσεις στο χειρόγραφο και έτσι άρχισε να ξετυλίγεται το «κουβάρι». Το Ευαγγέλιο είναι ένα από τα 900 πολύτιμα κειμήλια που εκλάπησαν την εποχή εκείνη από τα βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής.

O Βλαντιμίρ Σις

Η ιστορία ξεκινά τον Μάρτιο του 1917, όταν οι Βούλγαροι στρατιώτες λεηλάτησαν το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας, το οποίο είναι χτισμένο σε υψόμετρο 753 μέτρων στη βόρεια πλευρά του όρους Παγγαίου. Οι επιδρομείς αφαίρεσαν ολόκληρη τη μοναστική βιβλιοθήκη, η οποία περιελάμβανε πάνω από 430 χειρόγραφα και 470 εκκλησιαστικά αντικείμενα (εικόνες και λειτουργικά σκεύη). Σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές, ο Βούλγαρος στρατιώτης Βλαντιμίρ Σις, με γνώσεις κωδικολογίας, έχει σημαντικό ρόλο στην όλη υπόθεση. Φέρεται να είχε επισκεφθεί τη Μονή το 1916, όπου και φιλοξενήθηκε. Εκεί καταλογογράφησε τα κειμήλια. Ενα χρόνο μετά, τα χειρόγραφα εκλάπησαν από Βούλγαρους στρατιώτες, ενώ υπεξαιρέθηκαν στοχευμένα μοναδικά χειρόγραφα, που βρέθηκαν το 2019-2020 σε παλαιοπωλεία της Τσεχίας και μετά στης Γερμανίας, μέρος των οποίων φέρεται ότι πούλησε ο Σις.

Στο οπισθόφυλλο του Ευαγγελιστάριου οι Βούλγαροι έγραψαν τα αρχικά «Μ.Κ.», δηλαδή Manastir Kosinitsa. Οπως έγραψε στο ημερολόγιό του ο τότε ηγούμενος της Μονής Εικοσιφοινίσσης: «Μαρτίου 27, 1917, Μεγάλη Εβδομάς, των Παθών του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και των μοναχών. Την Μεγάλη Δευτέραν και ώραν 2 μ.μ. ο Βούλγαρος οπλαρχηγός Πανίτσας με όλα τα γνωστά παλληκάρια του και ο Βλαδίμηρος Σις, Αυστριακός Βούλγαρος υπήκοος αρχαιολόγος, καθηγητής του εν Σοφία Πανεπιστημίου (τουλάχιστον ο ίδιος έδωκεν τοιαύτας συστάσεις ότε ειργάσθη εις την βιβλιοθήκην της Μονής) και τυμβωρύχος των αρχαίων μνημείων εν Φιλίπποις, ήλθον εις την Μονήν».

To 1920 ένας Γερμανός παλαιοβιβλιοπώλης εμφανίζεται να πουλά το βιβλίο σε έναν Γερμανοεβραίο, ο οποίος όμως πολύ σύντομα πεθαίνει. Η χήρα του εκποιεί την περιουσία και το Ευαγγελιστάριο καταλήγει σε ινστιτούτο λουθηρανικών μελετών στο Σικάγο. Και από εκεί, στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Πρίνστον. Το 1958 το βιβλίο τίθεται ξανά προς πώληση από τον μεγαλύτερο έμπορο παλαιών βιβλίων στον κόσμο, τον Χανς Πέτερ Κράους, αλλά το Ευαγγελιστάριο θα εξαφανιστεί και πάλι, αυτή τη φορά μέχρι το 2011, όταν το απέκτησε η Συλλογή Γκριν σε δημοπρασία του οίκου Christie’s.

Oι κρυμμένες σημειώσεις

Το χειρόγραφο από το 2014 ανήκει στην ιδιωτική συλλογή του υπό ίδρυση τότε Μουσείου της Βίβλου, όπου ταυτοποιήθηκε από τον επιμελητή του μουσείου. Κατά την έρευνα, ο επιμελητής του μουσείου Μπράιαν Χάιλαντ εντόπισε σημειώσεις στο χειρόγραφο που επιβεβαίωσαν ότι ανήκε σε εκείνα που λεηλατήθηκαν από το μοναστήρι το 1917. Μεταγενέστερη έρευνα επιβεβαίωσε την ταυτότητα του περγαμηνού ευαγγελίου ως «Χειρόγραφο Eikosiphoinissa 220».

Μετά την εξέλιξη αυτή ο δρ Τζέφρι Κλόα, επικεφαλής επιμελητής του Μουσείου της Βίβλου, απηύθυνε επιστολή προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, στις 20 Ιουνίου 2020, με την οποία του γνωστοποίησε ότι στο πλαίσιο της συνεργασίας του εν λόγω Μουσείου με το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποφασίστηκε η επιστροφή του χειρογράφου στη Μονή Εικοσιφοινίσσης.

Ο δρ Κλόα στη συνάντηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ότι «η αποκάλυψη της ιστορίας αυτού του χειρογράφου δεν ήταν εύκολη. Απαίτησε μια έντονη έρευνα εκ μέρους του επιμελητή μας κ. Χάιλαντ, για να εντοπίσει το θλιβερό του παρελθόν, να επιβεβαιώσει την ταυτότητά του και να προσδιορίσει το πού βρίσκονταν πριν από το 1958».

Επιπροσθέτως, γίνεται γνωστό ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης, με γράμμα που απέστειλε προς τον Τζέφρι Κλόα, στις 31 Αυγούστου 2020, εξέφρασε τις ευχαριστίες του για την ενέργεια αυτή, αναφέροντας ότι συνιστά πράξη αποκατάστασης της νόμιμης πολιτιστικής κληρονομιάς της Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης.Μεταξύ άλλων, τόνισε ότι «πρόκειται για μια πραγματική ευλογία για τη μοναστική αδελφότητα και τον χριστιανικό κόσμο να βλέπει τους θρησκευτικούς θησαυρούς, οι οποίοι αφαιρέθηκαν από το Μοναστήρι, να επιστρέφουν επισήμως στον φυσικό τους χώρο και να χρησιμοποιούνται για την πνευματική οικοδομή των πιστών, όπως επίσης από τους μελετητές της ιστορίας και της τέχνης». Στις 16 Οκτωβρίου 2020, το Μουσείο της Βίβλου ανακοίνωσε επισήμως την απόφασή του για την επιστροφή του «Ευαγγελισταρίου 220» στη Μονή Εικοσιφοινίσσης.

Το χρονικό της επιστροφής

31 Ιανουαρίου 2020: Υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου με το Μουσείο της Βίβλου, το οποίο εδρεύει στην Ουάσιγκτον, έχει ένα εκατομμύριο επισκέπτες ετησίως και έχει αναπτύξει ανάλογη συνεργασία με την Βατικανή Βιβλιοθήκη και την Εφορεία Αρχαιοτήτων του Ισραήλ. Το Μνημόνιο προβλέπει την δημιουργία μόνιμης εκθέσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου στον τέταρτο όροφο του Μουσείου, που είναι αφιερωμένος στην Ιστορία της Βίβλου, όπως επίσης την από κοινού διοργάνωση περιοδικών εκθέσεων. Από την πλευρά του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως υπεύθυνοι της συνεργασίας έχουν ορισθεί από τον Παναγιώτατο ο Πανοσιολ. Αρχιμ. κ. Αγαθάγγελος Σίσκος, Αρχειοφύλακας των Πατριαρχείων και η Ελλογιμ. κ. Ελισάβετ Προδρόμου, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Tufts και Μέλος του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου του Μουσείου.

20 Ιουνίου 2020: Μέσω επιστολής του Ελλογιμ. κ. Jeffrey Kloha, Επικεφαλούς Επιμελητού του Μουσείου της Βίβλου, προς την Α.Θ. Παναγιότητα, τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, γνωστοποιείται ότι στο πλαίσιο της συνεργασίας και τακτικής επικοινωνίας των υπευθύνων των δύο πλευρών, αποφασίστηκε η επιστροφή του χειρόγραφου Ευαγγελισταρίου (τέλη 10ου με αρχές 11ου αι.) της Μονής Εικοσιφοινίσσης 220, το οποίο εκλάπη κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από τους Βούλγαρους στρατιώτες τον Μάρτιο του 1917, μαζί με άλλα 430 χειρόγραφα και 470 εκκλησιαστικά εντικείμενα. Μέσω της οικογένειας του διαβόητου Vladimir Sis πουλήθηκε το 1919 στην Πράγα και το 1920 στον αντικέρη Jacques Rosenthal στο Μόναχο, για να καταλήξει το 1921 στο αντικέρη Joseph Baer στην Φρανκφούρτη. Εμφανίζεται στις Η.Π.Α. για πρώτη φορά το 1958 στη Νέα Υόρκη, σε κατάλογο δημοπρασιών του H.P. Kraus και στις 8 Ιουνίου του 2011 σε δημοπρασία των Christie’s. Το 2014 δωρήθηκε στο Μουσείο της Βίβλου και ανήκει στην ιδιωτική συλλογή του μουσείου.

31 Αυγούστου 2020: Ο Παναγιώτατος μέσω επισήμου Πατριαρχικού Γράμματος με παραλήπτη τον Ελλογιμ. κ. Jeffrey Kloha εξέφρασε τις ευχαριστίες Του για την ενέργεια αυτή, που συνιστά πράξη αποκατάστασης της νόμιμης πολιτιστικής κληρονομιάς της Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Παναγίας Εικοσιφοινίσσης. Μεταξύ άλλων τόνισε ότι “πρόκειται για μια πραγματική ευλογία για τη μοναστική αδελφότητα και τον Χριστιανικό Κόσμο, να βλέπει τους θρησκευτικούς θησαυρούς, οι οποίοι αφαιρέθηκαν από το ένα μοναστήρι να επιστρέφουν επισήμως στον φυσικό τους χώρο και να χρησιμοποιούνται την πνευματική οικοδομή των πιστών, όπως επίσης των μελετητών της ιστορίας και της τέχνης”. Επαινώντας η Α.Θ. Παναγιότητα την όλως τιμητική αυτή απόφαση, της επιστροφής του χειρόγραφου Ευαγγελισταρίου από το Μουσείο της Βίβλου, στο πλαίσιο του υπογραφέντος Μνημονίου, σημειώνει ότι ως πράξη είναι υποδειγματική και συμβάλει στον επαναπατρισμό και των υπολοίπων ορφανών χειρογράφων και εκκλησιαστικών κειμηλίων στην φυσική τους μητέρα, δηλαδή την Μονή.

16 Οκτωβρίου 2020: Το Μουσείο της Βίβλου ανακοινώνει επίσημα την απόφαση της επιστροφής του Ευαγγελισταρίου της Μονής Εικοσιφοινίσσης 220, μέσω σχετικής δημοσίευσης στην ιστοσελίδα: https://www.museumofthebible.org/newsroom/museum-of-the-bible-and-ecumenical-patriarchate-develop-partnership-after-discovery-of-lost-manuscript 

14 Μαΐου 2022: Ο Παναγιώτατος υπογράφει την εκδοθείσα από το Μουσείο της Βίβλου πράξη μεταβίβασης της ιδιοκτησίας του χειρογράφου Ευαγγελισταρίου 220 και ανήκει πλέον στην Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Εικοσιφοινίσσης.
31 Αυγούστου 2022: Μετά από έκδοση αδείας εισαγωγής του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού το χειρόγραφο Ευαγγελιστάριο Εικοσιφοινίσσης 220 επαναπατρίζεται και επιστρέφει στο νόμιμο ιδιοκτήτη την Μονή.

29 Σεπτεμβρίου 2022: Πραγματοποιείται η επίσημη εκδήλωση της επιστροφής στην Μονή και αφιερώνεται στη μνήμη του μακαριστού Μητροπολίτη Δράμα κυρού Παύλου.

Πριν τον επαναπατρισμό του, το χειρόγραφο θα εκτεθεί σε ειδική προθήκη του Μουσείου της Βίβλου, μαζί με άλλα τρία βιβλικά χειρόγραφα της ίδιας περίπου εποχής: α) Ψαλτήριο 11ου αι, β) Ευαγγελιστάριο 12ου αι., και γ) Πραξαπόστολο 12ου αι., τα οποία θα δανεισθούν από την Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Αγίου Νικάνορος Ζάβορδας, για την περιοδική έκθεση που θα εγκαινιάσει ο Παναγιώτατος κατά την επίσημη επίσκεψη που θα πραγματοποιήσει στις Η.Π.Α. στα τέλη του 2021.

Ειδήσεις σήμερα:

Μαχσά Αμινί: «Φλέγεται» το Ιράν - Πώς ξεκίνησε και πώς φούντωσε η «επανάσταση των γυναικών»

Ο δημοσιογράφος Θάνος Δημάδης χώρισε με τον σύζυγό του

Γιώργος Καπουτζίδης: «Αρένα» το Twitter για την fake υποψηφιότητά του με τη ΝΔ