Ολύμπιος Δαφέρμος: Η εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη του '73 δεν κατέβηκε από τον ουρανό

Η σημερινή μέρα είναι μία μέρα μνήμης και περισυλλογής. Η 17η Νοέμβρη 1973 έμελλε να γραφτεί στην ιστορία  με το αίμα αθώων ανθρώπων που πρόταξαν τα στήθη τους απέναντι στα όπλα και τα τανκς καθώς το μόνο που ήθελαν ήταν ελευθερία και Δημοκρατία.

Ωστόσο είναι και μία μέρα που ακούγονται πολλά ψεύδη τα οποία προέρχονται από μειοψηφικές ομάδες της ελληνικής κοινωνίας. Όπως ότι δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο, ότι κανένα τανκ δεν γκρέμισε την πόρτα του ιδρύματος, ότι το Πολυτεχνείο ευθύνεται για την προδοσία της Κύπρου αλλά και για το ότι εκείνη η γενιά ευθύνεται για τα κακώς κείμενα της Μεταπολίτευσης. 

Σχεδόν έναν αιώνα μετά - 49 χρόνια για την ακρίβεια - ο Ολύμπιος Δαφέρμος που βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος και ήταν εκπρόσωπος της σχολής των Μηχανολόγων Μηχανικών στη Συντονιστική Επιτροπή του Πολυτεχνείου γυρνάει πίσω τον χρόνο και μιλάει στο protothema.gr για τον Νοέμβρη του ’73 που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα της μεταπολεμικής Ελλάδας. 

Η αφήγηση του για εκείνη την εποχή ξεκινάει από τη στιγμή που άναψε η σπίθα και γιγαντώθηκε το φοιτητικό κίνημα. «Το φοιτητικό κίνημα ξεκίνησε να δραστηριοποιείται τον Ιανουάριο του 1972. Αφού πρώτα η χούντα εξάρθρωσε το σύνολο των αντιστασιακών οργανώσεων άρχισε να αφήνει κάποιες ελεγχόμενες ελευθερίες και προσπάθησε να δει τις αντιδράσεις που θα υπήρχαν σε αυτές.

Έτσι άρχισε τις προσπάθειες της από τον φοιτητικό χώρο. Συγκεκριμένα μέσα από τέσσερις σχολές (Νομική, Ιατρική, Πάντειο και Πολυτεχνείο) με πρωτοβουλία των φοιτητών που ήταν διορισμένοι στα χουντικά διοικητικά συμβούλια των σχολών, διοργάνωσε κάποιες βολιδοσκοπικές συγκεντρώσεις, οι οποίες όμως διαλύθηκαν χωρίς προηγούμενη συνεννόηση μεταξύ των φοιτητών των σχολών αυτών.

Ο φοιτητικός χώρος τότε ήταν πλήρως διασπασμένος και δεν είχαν αναπτυχθεί σχέσεις μεταξύ των παρεών που είχαν δημιουργηθεί στις διαφορετικές σχολές. Ας πούμε εγώ που ήμουν στο Πολυτεχνείο έτυχε να μιλήσω μαζί με δύο - τρεις άλλους πιο μπροστά και είχαμε αποφασίσει να διαλύσουμε μία τέτοια συγκέντρωση. Την διαλύσαμε γιατί μας ακολούθησαν όλοι οι φοιτητές και έμειναν μόνοι τους οι χουντικοί. Το ίδιο έγινε και σε άλλες σχολές. Έτσι ξεκίνησε το φοιτητικό κίνημα. 

Τότε υπήρχε μια άλλη κατάσταση από αυτή που επικρατεί σήμερα σε ό,τι αφορά τις επαγγελματικές προοπτικές των φοιτητών. Τότε όποιος περνούσε στο Πανεπιστήμιο ήταν βέβαιος ότι θα βρει μία δουλειά και θα έχει μια αξιοπρεπή ζωή. Η συμμετοχή μας στο κίνημα δεν είχε να κάνει με υποστήριξη επαγγελματικών συμφερόντων. Διακατεχόμασταν από έναν κοινωνικό και ανθρωπιστικό ιδεαλισμό. Τότε οι ιδεολογίες της αμφισβήτησης στην Ελλάδα ήταν ακόμα ζωντανές.

Όταν οι φοιτητές άκουγαν για τα βασανιστήρια που έκανε η χούντα στους αντιστασιακούς υπήρξε μια φοβερή ευαισθητοποίηση και οργή κατά του καθεστώτος. Ο μαύρος ογκόλιθος της χούντας ήταν εμπόδιο στα όποια σχέδια τους. Και αυτό διότι για να προχωρήσουμε τη ζωή μας έπρεπε να σκύψουμε το κεφάλι μας στη χούντα, πράγμα που δεν μας άρεσε καθόλου», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Φόβος για τον διπλανό

Ο κ. Δαφέρμος ο οποίος έχει ασχοληθεί με το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα σε τέσσερα βιβλία του τονίζει πως «επειδή δεν ξέραμε τι ρόλο έπαιζε ο διπλανός μας οι συζητήσεις που κάναμε λάμβαναν χώρα μόνο ανάμεσα σε παρέες που κάπως γνωρίζονταν μεταξύ τους και είχαν κάποια εμπιστοσύνη. Μέσα στα ιδρύματα σουλάτσαραν οι ασφαλίτες.

Για παράδειγμα σε εμάς ήταν ο Βασιλακόπουλος εκεί κάθε μέρα. Οι ασφαλίτες έμπαιναν μέσα στις τάξεις και στα προαύλια, επιπλέον υπήρχαν οι φοιτητές που ήταν διορισμένοι από την χούντα και κάποιοι από αυτούς έπαιζαν τον ρόλο του χαφιέ. Οπότε τα πράγματα ήταν παγωμένα και δεν υπήρχε τίποτα. Δεν υπήρχαν συγκεντρώσεις, συνδικαλιστική δράση, καμιά προβολή ταινίας, καμιά μουσική εκδήλωση. Υπήρχαν μόνο κάποιες πρωτοβουλίες που έπαιρναν τα χουντικά συμβούλια καθώς μοίραζαν εισιτήρια για το ποδόσφαιρο, για εκδρομές. Έτρωγαν μεταξύ τους τα λεφτά της χούντας».

Εκατοντάδες φοιτητές κατά τη διάρκεια της χούντας συνελήφθησαν, ξυλοκοπήθηκαν άγρια και βασανίστηκαν στα μπουντρούμια του ΕΑΤ- ΕΣΑ και της ασφάλειας προκειμένου να προδώσουν τους συντρόφους τους. Ο κ. Δαφέρμος φυλακίστηκε, ξυλοκοπήθηκε αλλά δεν βασανίστηκε. 

Φέρνοντας στη μνήμη του τις μέρες που βρέθηκε στα κρατητήρια θυμάται πως «κατά τη διάρκεια του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος ανά διαστήματα με καλούσαν στην ασφάλεια για παραινέσεις, απειλές και ανακρίσεις. Αρκετά πριν στρατευτώ με περίμεναν έξω από το Πολυτεχνείο, με συνέλαβαν, με έβαλαν σε ένα περιπολικό, με μετέφεραν στην Ασφάλεια και με ξυλοκόπησαν άγρια και μεθοδικά για αρκετή ώρα. Με έβρισαν, με απείλησαν και μετά με έβαλαν σε ένα κελί. 

Στη συνέχεια όταν περίμεναν ότι κάτι θα γίνει, ακόμη και πριν να γίνει, με καλούσαν, απειλώντας με να μην συμμετέχω. Αυτό το ξύλο δεν ξεχνιέται και το θυμάμαι με λεπτομέρειες. Είχα την τύχη να μην βασανιστώ μάλλον επειδή δεν ήμουν μέλος αντιστασιακής οργάνωσης, διότι κυρίως αυτούς κυνηγούσαν και βασάνιζαν. Άλλοι φοιτητές που ήταν μέλη αυτών των οργανώσεων βασανίστηκαν άγρια. Ο βασανισμός από τον ξυλοδαρμό διαφέρει πολύ. Σε αυτό το σημείο θέλω να πω ότι για διάφορους λόγους εκείνη την εποχή δεν συμφωνούσα να μπούμε σε αντιστασιακή οργάνωση».

Ακούγοντας τον να περιγράφει την αγριότητα με την οποία συμπεριφερόταν το καθεστώς της χούντας δεν γίνεται να μην τον ρωτήσω εάν υπήρξε η στιγμή που φοβήθηκε για το τι θα αντιμετώπιζε όταν βρισκόταν αντιμέτωπος με τους ανακριτές στην ασφάλεια.

«Φοβήθηκα πολύ την πρώτη φορά που με κάλεσαν στην ασφάλεια. Εκείνη τη φορά μου μιλούσαν στον πληθυντικό και με αποκαλούσαν κύριο. Όταν δεν γνωρίζεις μία καινούργια δυσμενή κατάσταση τότε φοβάσαι πολύ.-Αυτό έχει σχέση με την δική μου ψυχοσύνθεση- Την πρώτη φορά που με κράτησαν 15 λεπτά περίπου και κουβεντιάσαμε φοβήθηκα πολύ περισσότερο από όταν με χτυπούσαν για μία περίπου ώρα.

Άλλη μία φορά που φοβήθηκα πολύ ήταν την πρώτη μέρα της στράτευσης μου. Μετά ο φόβος υποχωρούσε. Τόσο που ήμουν ο πρώτος που είπε να μην φωνάζουμε συνθήματα για τη χούντα. Μάλιστα κάποιοι αντί να φωνάξουν "Ελλάς - Ελλήνων - Χριστιανών" φώναζαν "Ελλάς - Ελλήνων - Βασανισθέντων". Αυτό έγινε στο στρατόπεδο του Ναυπλίου», θυμάται. 

Με αφορμή την παραπάνω αναφορά η κουβέντα μας πηγαίνει και σε αυτό το σύνθημα, που αποτέλεσε μία παράφραση του χουντικού συνθήματος «Ελλάς - Ελλήνων - Χριστιανών». 

«Το συγκεκριμένο σύνθημα δεν ήταν βαθύ όπως το “Ψωμί - Παιδεία - Ελευθερία”. Αυτό το σύνθημα ήταν η οργή μας ενάντια στο "Ελλάς - Ελλήνων - Χριστιανών" που εξέφραζε μία πουριτανική, αντιδραστική, παρωχημένη, ανόητη ιδεολογία», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Από τις φοιτητικές εκλογές του Νοέμβρη του ’72 στην κατάληψη της Νομικής

Για να φτάσουμε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου υπήρξαν ορισμένα γεγονότα που η απαρχή τους τοποθετείται στις φοιτητικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στις 14 Νοεμβρίου 1972. «Ήταν οι εκλογές βίας και νοθείας της χούντας όπου το καθεστώς της 21ης Απριλίου κατάφερε να επιλέξει δικά της διοικητικά συμβούλια εκτός από δύο σχολές στο Πολυτεχνείο.

Μετά από αυτό υπήρξε μία σχετική κάμψη σε όλες τις σχολές εκτός από το Πολυτεχνείο όπου τα πάντα είχαν εκραγεί. Για να αντιμετωπίσει αυτή την έκρηξη η χούντα αναγκάζεται να στρατεύσει πάνω από 90 φοιτητές. Οι πρώτες στρατεύσεις ήταν φοιτητών του Πολυτεχνείου τον Φλεβάρη του 1973 και αμέσως μετά από λίγο υπήρξαν στρατεύσεις φοιτητών από άλλες σχολές. Οι επόμενες στρατεύσεις έγιναν τον Μάη του 73», επισημαίνει.

«Ήμουν από αυτούς που στρατεύτηκαν πριν τα γεγονότα της Νομικής. Η κατάληψη της Νομικής έγινε ως αντίδραση της στράτευσης μας. Στο Πολυτεχνείο τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 1973 γινόταν χαμός: διαδηλώσεις επί διαδηλώσεων, απεργίες, εισβολή της αστυνομίας.  Μάλιστα είχαν φτάσει στο σημείο να χτυπήσουν φοιτητές ακόμα και μέσα στα γραφεία της Συγκλήτου.

Στη διαδήλωση που πραγματοποιήθηκε αμέσως πριν την στράτευσή μας συνελήφθησαν 11 φοιτητές μεταξύ των οποίων ήταν ο Μάκης Μπαλαούρας, ο Μάνος Τζανετής που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή και ο Βασίλης Χριστόπουλος. Όλοι τους παραπέμφθηκαν σε δίκη η οποία έμεινε στην ιστορία ως “η δίκη των 11”. Αμέσως μετά ακολούθησαν κι άλλες διαδηλώσεις, με αποτέλεσμα να παραιτηθεί η Σύγκλητος και να κλείσει για κάποιες μέρες το Πολυτεχνείο», προσθέτει. 

Ως στρατευμένος είχε αποκοπεί τελείως από το φοιτητικό κίνημα και δεν μπορούσε να ξέρει τις ζυμώσεις και τις κινητοποιήσεις που γίνονταν εκείνες τις ημέρες στις τάξεις του φοιτητικού κινήματος. Η κατάληψη της Νομικής τον βρήκε στρατιώτη στο στρατόπεδο της Τρίπολης.

«Εκείνες τις μέρες πονούσα πάρα πολύ στη μέση και πήγα στο νοσοκομείο. Περιμένοντας στην αναμονή για να με εξετάσουν οι γιατροί έπεσε το μάτι μου σε μία εφημερίδα. Ήταν ο Ελεύθερος Κόσμος που ήταν το κύριο στήριγμα της χούντας. Στο πρωτοσέλιδο υπήρχε αναφορά στην κατάληψη της Νομικής. Όπως καταλαβαίνετε τρελάθηκα από τη χαρά μου, ξέχασα τους πόνους και όταν έφυγα από το νοσοκομείο και γύρισα στη μονάδα μου ενημέρωσα όλους τους άλλους και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι μετά από αυτό ήταν λίγος ο καιρός της χούντας. Είχαμε την αίσθηση ότι αυτή η ιστορία δεν θα πήγαινε μακριά. Γι’ αυτό εξάλλου αγωνιζόμασταν, γιατί χωρίς ελπίδα δεν υπάρχει δράση.

Είχαμε την ελπίδα ότι αυτοί θα τελειώσουν. Όχι στο μακρινό, αλλά στο άμεσο μέλλον. Ήταν αίσθηση και όχι ανάλυση. Δεν είχαμε στοιχεία για να αναλύσουμε την κατάσταση, αλλά ούτε και θεωρητικές γνώσεις  για να καταλήξουμε σε ένα τέτοιο συμπέρασμα. Η συλλογική ευφυΐα του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος βασιζόταν στην αίσθηση των πραγμάτων και όχι στην ανάλυση. Τότε διαβάζαμε πολύ. Κυρίως μελετούσαμε αριστερά βιβλία και προσπαθούσαμε να κάνουμε αναλύσεις αλλά δεν νομίζω ότι λειτούργησαν αυτά τα πράγματα. Περισσότερο λειτούργησε η αίσθηση", θυμάται ο κ. Δαφέρμος.



«Μελετώντας χρόνια αργότερα αυτό το κίνημα, κατάλαβα ότι το νέο έρχεται μέσω των νέων ανθρώπων, χωρίς οι ίδιοι να έχουν τη θεωρητική υποδομή για να το στηρίξουν. Δεν είναι η δράση τους αποτέλεσμα λογικής επεξεργασίας, λειτουργούν κυρίως μέσω της διαίσθησης. Εκεί κατέληξα μελετώντας για χρόνια αυτό το κίνημα αλλά και διαβάζοντας βιβλία γύρω από τα νεολαιίστικα κινήματα ανά τον κόσμο», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Πολλοί λένε ότι οι καταλήψεις της Νομικής τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1973 αποτέλεσαν τη θρυαλλίδα της εξέγερσης του Νοέμβρη. 

Όπως λέει ο κ. Δαφέρμος «δεν μπορώ να πω τι ακριβώς περιμέναμε ότι θα ακολουθήσει μετά τη Νομική. Όμως ήμασταν βέβαιοι ότι αυτό το καθεστώς κάποια στιγμή θα ανατραπεί. Δεν μπορούσαμε να φανταστούμε πως και γιατί, διότι το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα ήταν ένα αυτόνομο και αυτοοργανωμένο κίνημα που δεν είχε τακτική, στρατηγική και πολιτικές θέσεις, όπως είχαν τα κόμματα και οι αντιστασιακές οργανώσεις. Ουσιαστικά διαμόρφωνε τη δράση του από την ίδια του την δράση. Δηλαδή ανάλογα με το πως πήγαινε έπαιρνε και πρωτοβουλίες.

Στην αρχή οι πρωτοβουλίες του ακολουθούσαν τις πρωτοβουλίες της χούντας. Μετά το ίδιο διαμόρφωνε την νέα κατάσταση. Αυτό γινόταν μέσα από την αυτοοργάνωση του, μέσα από τους πυρήνες των σχολών που έβγαζαν εκπροσώπους.

Για παράδειγμα στο Πολυτεχνείο είχαμε το διαπολυτεχνειακό όργανο, στο οποίο συμμετείχαν όλες οι σχολές με εκλεγμένους αντιπροσώπους και μετά είχαμε και το διασχολικό όπου συμμετείχαν η Νομική, το Πολυτεχνείο, η Οδοντιατρική, η Ιατρική και η Φιλοσοφική, με εκλεγμένους, επίσης αντιπροσώπους.

Εκεί γινόταν ένας συντονισμός των ενεργειών και των δράσεων του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος μέχρι τις στρατεύσεις. Δεν ήταν ηγεσία αυτή. Οι εκπρόσωποι δεν είχαν αποφασιστικό ρόλο. Δεν έπαιρναν αποφάσεις. Έκαναν προτάσεις προς τους πυρήνες των σχολών και γινόταν αλληλοπληροφόρηση. Παράλληλα υπήρχαν οι συνελεύσεις ανά σχολή και η εκλογή επιτροπών από αυτές. Όλα αυτά συναποτελούσαν την αυτοοργάνωση του κινήματος. Λειτουργούσαν με τη λογική της άμεσης δημοκρατίας.
 
Εγώ ήμουν εκλεγμένος στο διασχολικό όργανο. Με αυτό τον τρόπο προσπαθούσαμε να συντονίσουμε το κίνημα σε όλες τις σχολές, διότι δεν υπήρχαν γνωριμίες μεταξύ μας και τα πάντα ήταν παγωμένα. Ούτε στο Πολυτεχνείο θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε για τον διπλανό μας εάν δεν κινούμασταν στην πράξη. Αρχικά ήμασταν πάρα πολύ προσεκτικοί όσον αφορά τις επαφές μας.

Για παράδειγμα μαθαίναμε ότι κάποιος ήταν από την Κοκκινιά με αριστερούς γονείς. Έτσι τον πλησιάζαμε. Ακόμα και αν δεν ήθελε να ανακατευτεί τον αναγκάζαμε κατά κάποιο τρόπο να το κάνει. Θυμάμαι ότι κάποια στιγμή πήραμε απόφαση στο διασχολικό για απεργία. Δεν πέρασε από κανενός το μυαλό ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι τέτοιο δίχως να συζητηθεί στους πυρήνες των σχολών. Η πρόταση αυτή κατέβηκε στους πυρήνες των σχολών και απορρίφθηκε μετά πολλών επαίνων. Αυτή ήταν η λογική της αυτοοργάνωσης και της άμεσης δημοκρατίας.

Η αυτοοργάνωση δεν ήταν μόνο αυτό. Ήταν και οι συνελεύσεις και οι αποφάσεις που παίρναμε μέσα από αυτές. Όλα αυτά ήταν φανερά και ορατά. Οι πυρήνες των σχολών δούλευαν παράνομα. Δεν είχαν πολιτικές θέσεις, πέρα από την ανατροπή της δικτατορίας, δεν είχαν αρχηγούς και μέλη.

Ήταν η άμεση δημοκρατία κάτω από συνθήκες δικτατορίας. Οι κατασταλτικοί μηχανισμοί και οι ασφαλίτες της χούντας δεν είχαν αυτή την γνώση, ήταν δύσκολο να κατανοήσουν αυτήν την συνθήκη για να μπορέσουν και να την πολεμήσουν. Εκείνοι έψαχναν για τις παράνομες οργανώσεις. Αυτή την εμπειρία είχαν από το αριστερό κίνημα.

Βέβαια κατά το καλοκαίρι του 1972 δημιουργήθηκαν παράνομες αριστερές οργανώσεις όπως ο καινούργιος Ρήγας Φεραίος, η αντί-ΕΦΕΕ και κάποιες μικρές αριστερές οργανώσεις είτε μαοϊκού, είτε τροτσκιστικού προσανατολισμού. Μέσα σε αυτές ήταν και η ΑΑΣΠΕ και η ΠΠΣΠ και κάποιες τροτσκιστικές οργανώσεις. Όμως όλες αυτές ήταν μικρές και δογματικές. Μόνο τα μέλη του Ρήγα Φεραίου δεν ήταν δογματικά. Οι παράνομες αυτές οργανώσεις δεν μπόρεσαν να επηρεάσουν σοβαρά το κίνημα». 

«Κατά την άποψη μου η κρίση της αριστεράς σε ευρωπαϊκό και όχι μόνο επίπεδο ήταν ορατή από τότε. Δεν είναι τυχαίο ότι ουσιαστικά καταγγέλθηκε και η εξέγερση του Πολυτεχνείου από αριστερά κόμματα. Η οργάνωση, η λειτουργία και η δράση του αντιδικτατορικού κινήματος ήταν έξω από τη λογική της.

Εάν εξαιρέσουμε τα μέλη του Ρήγα Φεραίου, που λειτουργούσαν όπως και οι ανένταχτοι, οι άλλες οργανώσεις προσπαθούσαν να περάσουν τη δική τους άποψη. Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ. Για να συνεχίσουν να υπάρχουν αναγκάστηκαν να ακολουθούν τις πρωτοβουλίες και τις δράσεις του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος. Πολλά από τα μέλη αυτών των οργανώσεων συμμετείχαν στα ΦΕΑ (Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα- έτσι μετονομάστηκαν οι πυρήνες των σχολών).

Όταν η αντί-ΕΦΕΕ ενέταξε στην οργάνωσή της κάποια κορυφαία στελέχη του κινήματος, τα απέσυρε από τους πυρήνες των σχολών της Νομικής και της Φιλοσοφικής. Για παράδειγμα στο Πολυτεχνείο και στο διαπολυτεχνειακό όργανο υπήρχαν μέλη της ΚΝΕ, δεν έφυγαν ποτέ και συνεργαστήκαμε πάρα πολύ καλά χωρίς αντιδικίες και συγκρούσεις. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη στη Φυσικομαθηματική σχολή.

Εκεί δεν υπήρξαν ΦΕΑ που εξασφάλιζαν την ενότητα του κινήματος και την συνεννόηση όλων των τάσεων. Στη Φυσικομαθηματική σημειώθηκαν συγκρούσεις μεταξύ των μικρών αριστερών οργανώσεων - κυρίως των μαοϊκών - με την αντι-ΕΦΕΕ. Ήταν τέτοιες οι συγκρούσεις που πολύ μετά ένα από αυτά τα μέλη της ΑΑΣΠΕ είπε ότι εκείνες οι συγκρούσεις μας οδήγησαν να χάσουμε, αν μέρει, τον προσανατολισμό μας, που ήταν η αντιδικτατορική δράση», τονίζει ακόμη.

Η «φιλελευθεροποίηση» της κυβέρνησης Μαρκεζίνη τον βρήκε πολίτη. Μάλιστα απολύθηκε από τον στρατό δύο μέρες πριν τη κατάληψη του Πολυτεχνείου. Την παραμονή της κατάληψης έφτασε στην Αθήνα.  Δεν έκατσε με σταυρωμένα χέρια και με το που ξέσπασαν τα γεγονότα βρέθηκε στο Μετσόβειο. Εκλέχθηκε στη Συντονιστική Επιτροπή ως εκπρόσωπος του τμήματος Μηχανολόγων - Μηχανικών ωστόσο όπως λέει η εκλογή του ήταν λάθος μιας και απείχε πάρα πολύ καιρό από το κίνημα και τις ζυμώσεις των φοιτητών. 

Γυρίζοντας τους δείκτες του ρολογιού του στον Νοέμβρη του '73 λέει πως «ήμουν εκτός κλίματος, εκτός ατμόσφαιρας.Βρήκα ένα κίνημα που δεν είχε καμία σχέση με αυτό που άφησα. Το κίνημα είχε μεγαλώσει και επιπλέον εγώ ήμουν εκτός πολιτικών οργανώσεων. Ήταν λάθος που εκλέχθηκα στη συντονιστική επιτροπή. Έπρεπε να εκλεγεί κάποιος άλλος που ήταν μέσα στα πράγματα γιατί όταν είσαι εκτός κλίματος για εννέα μήνες ακολουθείς τα γεγονότα. Δεν μπορείς να τα συντονίσεις. Η Συντονιστική Επιτροπή δεν καθοδήγησε τίποτα. Έλεγξε μόνο τον ραδιοφωνικό σταθμό, το τι θα μεταδίδεται από τα μεγάφωνα, και έβγαλε μία ανακοίνωση. Οι συγκεντρωθέντες ήταν που καθόριζαν την πορεία του κινήματος και της κατάληψης». 

Κάπου εδώ μου γεννάται το ακόλουθο ερώτημα. Πώς μπορούσε να ελεγχθεί τι θα διαβαζόταν από τον πομπό που εξέπεμπε στους 1.050 χιλιόκυκλους και θα ακουγόταν σχεδόν όλη την Αθήνα;

«Κάποια στιγμή ελέγχθηκε τι θα ακουγόταν από τον σταθμό. Μάλιστα η Συντονιστική Επιτροπή όρισε υπεύθυνο του πομπού τον Νίκο Χριστοδουλάκη. Ήταν επιφορτισμένος με τον έλεγχο των κειμένων διότι πήγαιναν σωρηδόν και οι εκφωνητές δεν ήξεραν την προέλευση τους», αναφέρει ο κ. Δαφέρμος. 

Σε εκείνο το σημείο και αφού σταματάει για λίγα δευτερόλεπτα μου συνεχίζουμε τη συνομιλία μας και μου διηγείται μία όχι τόσο γνωστή λεπτομέρεια. «Κάποια στιγμή βρήκα ένα σπασμένο καρεκλοπόδαρο που είχε στην άκρη του λάστιχο. Πήρα ένα  μαχαίρι και έφτιαξα ένα V και είπα ότι αυτή θα είναι η σφραγίδα μας και κάθε κείμενο που θα εγκρίνεται από τη Συντονιστική Επιτροπή πρώτα θα σφραγίζεται με αυτήν και μετά θα στέλνεται στον σταθμό. Ακόμα και στις εξεγερτικές στιγμές παρεισφρύει η άτιμη η γραφειοκρατία», μου λέει.

Ως μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής είχε αναλάβει την οργάνωση των μαθητών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπήρχαν εκατοντάδες μαθητές που βρέθηκαν πίσω από τα κάγκελα του Πολυτεχνείου εκείνες τις ημέρες. 

«Ήμουν επιφορτισμένος με την οργάνωση των μαθητών που είχαν μπει στο Πολυτεχνείο. Η άποψη μου ήταν ότι θα έπρεπε να φύγουν διότι ήταν άπειρα και μικρά παιδιά και ο κίνδυνος μεγάλος. Μπήκα μέσα στη μαθητική συνέλευση όπου βρισκόταν πλήθος εκπροσώπων μικρών αριστερών οργανώσεων που ήθελαν να τους καθοδηγήσουν. Έβαλα μία τάξη υπό την έννοια ότι “μόνοι σας θα αποφασίσετε για την επιτροπή που θα βγάλετε” και “μόνοι σας θα λέτε τι θα κάνετε και τι θέλετε”.

Προσπάθησα εμμέσως να τους οδηγήσω εκτός Πολυτεχνείου. Να διαδηλώνουν έξω και όχι μέσα στο Πολυτεχνείο διότι φοβόμουν. Να καταλάβουν τα σχολεία τους. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν έγινε. Αυτό που έκανα ήταν να βγάλω έξω όλους όσους δεν ήταν μαθητές», θυμάται ο κ. Δαφέρμος.

Αν και έχουν περάσει 49 χρόνια από τον Νοέμβρη του ’73 στέκεται στο γεγονός ότι οι φοιτητές είχαν την ελπίδα πως σύντομα το καθεστώς θα αποτελούσε παρελθόν. 

«Οι ελπίδες μας έφταναν στον ουρανό. Δεν πιστεύαμε  μόνο ότι θα έπεφτε αυτό το φρικτό καθεστώς των ανεγκέφαλων χουντικών με ακροδεξιά ιδεολογία. Πιστεύαμε ότι θα έρθει ένα καθεστώς ελευθερίας, ισότητας και δικαιοσύνης. Η κρίση της Αριστεράς που ήταν διάχυτη στην Ευρώπη δεν είχε φτάσει ακόμη στην Ελλάδα, παρά την πολυδιάσπαση της ελληνικής Αριστεράς.

Τα αριστερά κόμματα και οι αριστερές οργανώσεις δεν είχαν αντιληφθεί τη φυσιογνωμία και την κατεύθυνση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, παρά τον αριστερό προσανατολισμό του. Ελάχιστοι από τους φοιτητές που ήταν στην πρώτη γραμμή δεν θεωρούσαν ότι ανήκαν στην αριστερά. Κάποιοι ήταν στον χώρο της σοσιαλδημοκρατίας. Δεν υπήρχαν κεντρώοι ή δεξιοί. Στο σύνολό τους οι ενεργοποιημένοι φοιτητές είχαν ριζοσπαστικοποιηθεί. Οι περισσότεροι ήταν ανένταχτοι αριστεροί. Λιγότεροι φοιτητές ήταν ενταγμένοι σε αριστερές οργανώσεις, διότι από το καλοκαίρι του ’72 παρουσιάστηκαν οι αριστερές πολιτικές οργανώσεις».

Εάν η κατάληψη ήταν μεγαλύτερης διάρκειας θα μπορούσε να ακολουθήσει η κατάρρευση της χούντας; Αυτό είναι ένα από τα ερωτήματα που υπάρχουν ακόμα και σήμερα. 

Ο κ. Δαφέρμος απαντάει πως «δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι θα έπεφτε η χούντα εάν δεν γινόταν η καταστολή της εξέγερσης. Ωστόσο η κατάσταση ήταν εκρηκτική. Πήραν “φωτιά” τα πανεπιστήμια σε Πάτρα, Γιάννενα και Θεσσαλονίκη. Παράλληλα υπήρχε μια καθολική δυσαρέσκεια εναντίον του καθεστώτος διότι ανέβαινε ο πληθωρισμός, έβγαιναν στη φορά οικονομικά σκάνδαλα και πιθανόν να είχαμε μια εξέγερση του πληθυσμού. Αυτό όμως δεν μπορούσε να το πει κανείς με βεβαιότητα γιατί δεν υπήρχε προηγούμενη εμπειρία κινητοποίησης του γενικού πληθυσμού κάτω από συνθήκες δικτατορίας.

Δεν ήταν μόνο το Πολυτεχνείο καθώς γίνονταν διαδηλώσεις σε πολλά μέρη της Αθήνας όπου υπήρξαν  και τραυματίες. Οι χουντικοί φοβήθηκαν ότι θα έπαιρνε φωτιά όλη η Αθήνα. Ήταν δυνατόν ένα ειρηνικό κίνημα που δεν είχε ούτε καν ξύλα για όπλα να βρεθεί αντιμέτωπο με τανκς;. Εάν απέκλειαν το ίδρυμα και έκλειναν το φως και το νερό, πιθανότατα θα τελείωνε η ιστορία. Όμως εκείνοι κατέβασαν τανκς και άρχισαν να σκοτώνουν άοπλους ανθρώπους. Μιλάμε για φοβερό παραλογισμό, για φοβερό έγκλημα και φοβερή ανασφάλεια του χουντικού καθεστώτος».

Μετά την εξέγερση πολλοί φοιτητές κρύφτηκαν φοβούμενοι τις συλλήψεις και τα βασανιστήρια. Ένας εξ αυτών και ο αφηγητής μας.  «Κατά τη διάρκεια της παρανομίας, από την εξέγερση του Πολυτεχνείου μέχρι και την πτώση της χούντας, κρύβομαι στην Αθήνα και προσπαθούμε με άλλους καταδιωκόμενους να οργανώσουμε κάτι αντιστασιακό. Δυστυχώς δεν τα καταφέραμε παρά τις συναντήσεις, με μεγάλη προσοχή, και τις συζητήσεις που κάναμε.

Ειδικά οι οργανωμένοι φοιτητές του Ρήγα και της αντί-ΕΦΕΕ με τους οποίους είχα συναντήσεις επέμεναν πεισματικά στις θέσεις τους. Όταν υπήρχε το κίνημα δεν μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο διότι προχωρούσε και εάν αυτοί επέμεναν στις θέσεις τους έμεναν εκτός. Έτσι αναγκάζονταν να ακολουθήσουν το κίνημα. Βέβαια οι οργανώσεις δεν καθοδήγησαν ποτέ το κίνημα καθώς όπως προείπα ήταν αυτόνομο και αυτοργανωμένο», θυμάται ο κ. Δαφέρμος. 

Στη συνέχεια δεν διστάζει να εκφράσει τη διαφωνία του με ορισμένους συναγωνιστές του που ισχυρίζονται ότι η κοινωνία έμεινε αμέτοχη απέναντι στη χούντα.

 «Η εξέγερση δεν κατέβηκε από τον ουρανό, όπως πολλοί ισχυρίζονται και μεταξύ αυτών και συναγωνιστές εκείνης της περιόδου, που λένε ότι “εμείς κάναμε ότι κάναμε και άλλοι κοιμόντουσαν”. Δεν συμφωνώ με αυτή την ερμηνεία και την ανάλυση διότι το Πολυτεχνείο ήταν η κορύφωση του αντιδικτατορικού αισθήματος της ελληνικής κοινωνίας που εκφραζόταν έμμεσα με τα απαγορευμένα τραγούδια, με τα ανέκδοτα εις βάρος των χουντικών, με την ακρόαση ξένων ραδιοφωνικών σταθμών και βέβαια με τη δράση των αντιδικτατορικών οργανώσεων που δεν κατάφερναν μεν να ξεσηκώσουν τον κόσμο, όμως κατά καιρούς έκαναν στα δικαστήρια πολύ έντονα την παρουσία τους καταγγέλλοντας τα βασανιστήρια του καθεστώτος.

Όλα αυτά ήταν ζυμωτήρια. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τις μεγάλες εκδηλώσεις στις κηδείες του Γεωργίου Παπανδρέου και του Γεωργίου Σεφέρη που ήταν απολύτως ανοργάνωτες. Ήταν αυθόρμητες αντιδικτατορικές συγκεντρώσεις», υπογραμμίζει. 

Από την κουβέντα μας δεν θα μπορούσε να μην γίνει αναφορά στο περίφημο φύλλο της Πανσπουδαστικής νο8 που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 1974 και κατήγγειλε τους 350 προβοκάτορες της ΚΥΠ που κατέλαβαν το Πολυτεχνείο κατ΄εντολή του Μιχάλη Ρουφογάλη. «Τώρα ξέρω ότι αυτό δεν εξέφραζε και δεν εξέφρασε ποτέ τους οργανωμένους φοιτητές που ήταν στην αντί-ΕΦΕΕ, την οργάνωση του ΚΚΕ στον φοιτητικό χώρο, ούτε και ρωτήθηκαν γι΄ αυτό», δηλώνει ο κ.Δαφέρμος. 

«Η λογική του ΚΚΕ ήταν και είναι δυστυχώς πως ό,τι δεν εκφράζεται μέσα από το ίδιο δεν είναι αριστερό και προοδευτικό. Οι φοιτητές του ΚΚΕ δεν πειθάρχησαν στο κόμμα τους που δεν ήθελε την κατάληψη. Μαζικά και με αυτοθυσία στήριξαν την εξέγερση. Δυστυχώς υπάρχει αυτή η νοοτροπία, αλλά για να κουβεντιάσει κανείς τη λογική του κομμουνιστικού κόμματος, χρειάζονται πολλές ώρες. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα δυστυχώς.

Αυτό το φέρουν βαρέως τα τότε μέλη της αντί-ΕΦΕΕ που είχαν παλικαρίσια στάση καθώς κυνηγήθηκαν, χτυπήθηκαν, βασανίστηκαν διότι ήταν στην πρώτη γραμμή του αγώνα και σε κάποια στιγμή γράφτηκε στην εφημερίδα τους ότι ήταν προβοκάτορες του Ρουφογάλη. Ας σημειωθεί ότι κανείς από αυτούς τους φοιτητές δεν παραμένει μέλος του ΚΚΕ. Το εγκατέλειψαν πολύ νωρίς. Το κομμουνιστικό κόμμα πάντα θεωρούσε ότι είναι το απαύγασμα της επανάστασης και οποιαδήποτε άλλα αριστερά κόμματα, κομματίδια και οργανώσεις υπήρχαν γύρω του ήταν προδοτικά. Αυτή ήταν μία τραγική λογική που το οδήγησε σε φοβερές καταστάσεις», σχολιάζει ακόμη.

Η αμφισβήτηση των γεγονότων

Από τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης μέχρι και σήμερα εμφανίστηκαν κάποιοι που όχι μόνο αμφισβήτησαν τα γεγονότα εκείνης της εποχής αλλά με τη στάση τους προσπαθούν σε πείσμα της πλειοψηφίας να παραχαράξουν την ιστορία. 

«Σήμερα υπάρχουν πολλοί που λένε άσχετα πράγματα για εκείνη την περίοδο διότι θέλουν να την σβήσουν. Έχουμε συντηρητικοποιηθεί ως κοινωνία και μπορούν να λέγονται πολλά πράγματα, τα οποία είναι τελείως απαράδεκτα», τονίζει σχετικά ο κ. Δαφέρμος.

«Κάποιοι νεοσυντηρητικοί χρεώνουν την τραγωδία της Κύπρου στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Λένε πως προκάλεσε την ανατροπή του Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη και κατ΄ επέκταση το πραξικόπημα του τελευταίου στην Κύπρο που έδωσε την αφορμή για την τουρκική επέμβαση. Στις καταθέσεις στην δικαιοσύνη των Γκιζίκη, Ιωαννίδη και άλλων χουντικών αναφέρεται ρητά ότι το πραξικόπημα εναντίον του Παπαδόπουλου το είχαν οργανώσει τουλάχιστον ένα μήνα πριν. Επιπλέον είναι αδύνατον να οργανωθεί πραξικόπημα μέσα σε μια βδομάδα», συμπληρώνει.

Η γενιά του Πολυτεχνείου

Η συζήτηση μας δεν θα μπορούσε να μην περιστραφεί και γύρω από την γενιά του Πολυτεχνείου που για πολλούς στις μέρες μας φταίει για τα Μνημόνια και τη χρεοκοπία. Μάλιστα όσοι εκφέρουν αυτές τις απόψεις βάζουν στο ίδιο καζάνι μια ολόκληρη γενιά, άσχετα εάν η πλειονότητα της έμεινε στο παρασκήνιο και δεν άσκησε καμία απολύτως εξουσία.

«Αυτό συνέβη διότι γίναμε λίγο απροσάρμοστοι. Όταν μπαίνεις στον αγώνα αυτοοργανωμένος και όχι καθοδηγούμενος και όταν παίρνεις αποφάσεις για το τι θα κάνεις, όταν εσύ δημιουργείς γεγονότα, δύσκολα μπαίνεις κάτω από τη σκεπή των κομμάτων. Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα δεν το κατήγγειλε μόνο η Πανσπουδαστική νο8.

Ο τότε γραμματέας του ΚΚΕ Εσωτερικού Μπάμπης Δρακόπουλος, κατά τη διάρκεια των  γεγονότων του Νοέμβρη εξέφρασε την δυσαρέσκεια του άκομψα για την κατάληψη. Θα το ξαναπώ. Ήταν ένα κίνημα αυτοοργανωμένο και αυτόνομο που ανάγκαζε τις οργανώσεις να το ακολουθήσουν. Δεν υπήρχε καμία οργάνωση για να καθοδηγήσει το κίνημα. Κατά τούτο ήταν ανατρεπτικό προς όλες τις πλευρές.

Ένα αυτόνομο και μη καθοδηγούμενο κίνημα απειλεί εκ των πραγμάτων όλες τις οργανώσεις, ακόμα και τις αριστερές. Και πολύ περισσότερο τότε την αριστερά που σε ευρωπαϊκό επίπεδο είχε μπει σε κρίση (τον Μάη του 68 το κομμουνιστικό κόμμα της Γαλλίας ήταν πεταμένο στη γωνία και ο γαλλικός Μάης έγραψε ιστορία).

Η δράση, η οργάνωση και η λειτουργία εκείνου του κινήματος ήταν έξω από την λογική των κατεστημένων δυνάμεων ακόμα και της Αριστεράς. Η φυσιογνωμία του κινήματος, η εξεγερτική του λογική συνιστά, ακόμη, απειλή για όλες τις κατεστημένες πολιτικές δυνάμεις και γι’ αυτό κατά διαστήματα βγαίνουν και κατηγορούν τη γενιά ή θέλουν να το παρουσιάσουν ως δικό τους δημιούργημα.

Το ίδιο και χειρότερα γίνεται στη Γαλλία. Οι αντιδραστικές δυνάμεις και οι κυβερνήσεις επιτίθενται με σφοδρότητα εναντίον του  γαλλικού Μάη στο σύνολο του. Εκεί είναι όλοι οι συντηρητικοί εναντίον του γαλλικού Μάη. Εδώ είναι εναντίον της γενιάς και έμμεσα εναντίον του Πολυτεχνείου και του κινήματος διότι άμεσα δεν τους παίρνει. Ενώ το έχει προγκήξει η Πανσπουδαστική νο8 και λέει για τους 350 προβοκάτορες του Ρουφογάλη στις επετείους κυριαρχούν οι Κνίτες», επισημαίνει με νόημα. 

Η συζήτηση μας ήδη έχει ξεπεράσει τη μία ώρα και κάπου εκεί έχει έρθει η στιγμή να βάλουμε έναν επίλογο. «Εκείνη η περίοδος για μένα ήταν πάρα πολύ ωραία γιατί ήμασταν γεμάτοι ιδεαλισμό και ελπίδες. Μας διαπερνούσε ένα βαθύ νόημα.Παλεύαμε για μια άλλη Ελλάδα δημοκρατική, δίκαιη, ανθρώπινη και βλέπαμε ότι αυτό το πράγμα προχωρούσε. Είχαμε εξεγερθεί και για λογαριασμό όλων των πολιτών και όχι για τα δικά μας συντεχνιακά συμφέροντα», μου λέει ο κ. Δαφέρμος.

«Η Μεταπολίτευση για πολλούς από εμάς ήταν μία απογοήτευση διότι δεν παλέψαμε να έρθει ο Καραμανλής που αποκαλούσε τη χούντα “επανάσταση” και δεν έβγαλε άχνα για τη σφαγή του Πολυτεχνείου και τα βασανιστήρια. Το μόνο που έκανε ήταν παρεμβάσεις για να του μεταβιβαστεί η εξουσία.

Δεν παλέψαμε γι΄αυτό και οι περισσότεροι που δεν ανήκαμε τότε σε κόμματα βρεθήκαμε στο κενό. Ήταν μία μεγάλη απογοήτευση. Δυστυχώς έτσι έχουν τα πράγματα. Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα ήταν αυθόρμητο και αυτοοργανωμένο. Δεν είχε πει μια λέξη για το τι προσδοκούσε μετά την πτώση της χούντας. Ήταν ένα σκέτο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα και μέχρι εκεί. Γι΄αυτό και στη Μεταπολίτευση δεν υπήρξε με κανέναν τρόπο.

Δεν έγινε καμία προσπάθεια για να υπάρξει με τη λογική του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος οποιαδήποτε οργάνωση και πολιτική κίνηση. Κάποτε έγινε μία προσπάθεια για να γίνει ένας πολιτικός όμιλος (ήμουν και εγώ ανάμεσα σε αυτούς) από συναγωνιστές εκείνης της εποχής και πριν προλάβει να γίνει μία συζήτηση είχε τελειώσει. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας είχε πάρει την πορεία του, είχε τις δικές του πολιτικές απόψεις.

Κατά τη διάρκεια του αντιδικτατορικού αγώνα δεν είχε γίνει καμία πολιτική συγκρότηση με θέσεις - τι Ελλάδα θέλουμε μετά τη δικτατορία- οπότε ήταν λογικό να έχει αυτή την κατάληξη. Όσοι λένε ότι φταίει η γενιά του Πολυτεχνείου για τα κακά της Μεταπολίτευσης λένε αστειότητες. Αυτά λέγονται γιατί όταν έγινε η οικονομική κατάρρευση έπρεπε κάπου να γίνει η χρέωση.

Τότε υπήρξε ο φόβος ότι “έχουμε πολύ σκληρές συνθήκες, ετεροκαθορίζεται η Ελλάδα και τόσο το Πολυτεχνείο όσο και το φοιτητικό κίνημα εκείνης της εποχής μπορεί να εμπνεύσει νέους κοινωνικούς αγώνες”. Έτσι οφείλουμε να χρεώσουμε σε εκείνους που πρωταγωνίστησαν τότε ότι αυτοί μας έφτασαν σε αυτή την κατάσταση, έστω και αν δεν υπήρξε κανένα πολιτικό μόρφωμα στη Μεταπολίτευση που να έλκει την καταγωγή του από το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα και από τις ιδιαιτερότητες του», καταλήγει ο Ολύμπιος Δαφέρμος.