Η κατάληψη της Νομικής Σχολής το 1973: Η πρώτη μεγάλη φοιτητική αντίδραση που οδήγησε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου
Σαν σήμερα πριν ακριβώς 50 χρόνια περίπου 4.000 κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής πραγματοποιώντας το πρώτο τους σημαντικό «χτύπημα» ενάντια στη χούντα
«Δεν σε θέλει ο λαός, πάρ’ τη Δέσποινα και μπρος!», «Κάτω η επιστράτευση», «Ελλάς Ελλήνων φυλακισμένων»… Πρωϊνές ώρες της 21ης Φλεβάρη 1973. Ακριβώς πριν από 50 χρόνια. Περίπου 4.000 φοιτητές κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής Σχολής φωνάζοντας για πρώτη φορά, ανοιχτά, συνθήματα κατά της χούντας.
Ήταν η πρώτη φορά μετά την κηδεία του «Γέρου της Δημοκρατίας» Γεωργίου Παπανδρέου κατά την οποία υπήρξε οργανωμένη αντίδραση κατά των πραξικοπηματιών. Ήταν η πρώτη φορά που μία μαζική κινητοποίηση χιλιάδων νέων κατάφερε να πάρει ευρεία δημοσιότητα αν αναλογιστεί κανείς ότι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του καθεστώτος της 21ης Απριλίου ήταν η λογοκρισία.
Η κινητοποίηση των περίπου 4.000 φοιτητών ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας και αναμεταδόθηκε από όλα τα διεθνή ΜΜΕ. Για να φτάσουμε όμως στα γεγονότα της 21ης Φλεβάρη υπήρξαν ορισμένες ημερομηνίες - σταθμοί που έπαιξαν τον δικό τους ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων. Το κυριότερο όμως όλων η γιγάντωση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.
Από τις ΦΕΑ στις φοιτητικές εκλογές «βίας και νοθείας»
Τον Ιανουάριο του 1972 συγκροτήθηκαν οι ΦΕΑ (Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα) που αμφισβητούσαν ανοιχτά τα διορισμένα από τη χούντα φοιτητικά συμβούλια. Το καθεστώς σε μία προσπάθεια να μετριάσει τις αντιδράσεις των φοιτητών προχώρησε στην προκήρυξη εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους. Έτσι λοιπόν στις 14 Νοεμβρίου 1972 οι φοιτητές προσήλθαν στις κάλπες για τις εκλογές «βίας και νοθείας» που στο τέλος βρήκαν νικητές τους φοιτητές που πρόσκεινταν στη χούντα. Για ένα πολύ μικρό διάστημα το φοιτητικό κίνημα μπήκε σε κάμψη μέχρι και τις αρχές του 1973 όταν και «άναψε» για τα καλά το φυτίλι και ο φοιτητικός κόσμος βρισκόταν σε αναβρασμό.
«Μελέτη των 12»
Στις 25 Ιανουαρίου μοιράστηκε στην Ανωτάτη Εμπορική (σημερινή ΑΣΟΕΕ) ένα κείμενο που έγινε γνωστό ως η «Μελέτη των 12 της ΑΣΟΕΕ» και αφορούσε όλα τα κεντρικά προβλήματα του πανεπιστημίου, όπως η εφαρμογή του νέου Καταστατικού Χάρτη της Ανώτατης Εκπαίδευσης με έντονες αιχμές εναντίον της χούντας. Με εντολή του αρχιπραξικοπηματία Στυλιανού Παττακού η Σύγκλητος αποφάσισε να παραπέμψει τους «υπομονευτές της επανάστασης» στο Πειθαρχικό της Σχολής με σκοπό την αποβολή τους. Στόχος ήταν να αποκοπεί η ηγεσία του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος από τους σπουδαστές.
Ο Μάκης Μπαλαούρας ένας από τους συνυπογράφοντες της μελέτης είχε πει σε παλαιότερή του συνέντευξη στον υπογράφοντα πως «στη σχολή μου κάναμε κάτι παράτολμο. Συγκεκριμένα εκδώσαμε παράνομα ένα έντυπο σε 1.000 αντίτυπα και καταγράφηκε στην ιστορία ως η "μελέτη των 12 της ΑΣΟΕΕ". Στο συγκεκριμένο έντυπο περιγράφαμε την κατάσταση της σχολής. Από τα βιβλία που δεν είχαμε μέχρι τα κεντρικά ζητήματα, όπως ο Νόμος Πλαίσιο που ετοίμαζε η χούντα και κάναμε έντονη αναφορά σε αυτά. Θεωρώ ότι το κείμενο ήταν τομή για την πορεία του φοιτητικού κινήματος».
Στις 26 Ιανουαρίου έκλεισε το ΕΜΠ με απόφαση της Συγκλήτου, εξαιτίας της συνεχιζόμενης αποχής των φοιτητών. Ακολούθησε διαδήλωση διαμαρτυρίας απόω τουλάχιστον 1.500 φοιτητών από το ΕΜΠ στη Νομική, αναδίπλωση της συγκλήτου και επαναλειτουργία του Πολυτεχνείου στις 29 Ιανουαρίου. Δύο μέρες μετά ακολούθησε η σύλληψη δέκα φοιτητών της Ανωτάτης Εμπορικής οι οποίοι παρεμπόδισαν άνδρα της ασφάλειας ο οποίος ήθελε να πάρει τα στοιχεία άλλου σπουδαστή. Η δίωξη εις βάρος των φοιτητών αφορούσε τον τεντιμποϊσμό!
Στις 5 Φεβρουαρίου, ημέρα παραπομπής των «12», το μεγάλο προαύλιο της ΑΣΟΕΕ γέμισε από τουλάχιστον 1.500 φοιτητές που φώναζαν συνθήματα και τραγουδούσαν απαγορευμένα τραγούδια, όπως το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» αλλά και τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Την ίδια μέρα οι φοιτητές του Πολυτεχνείου προχωρούν σε αποχή και η απάντηση της χούντας είναι να προχωρήσει στις στρατεύσεις όσων απείχαν από τα μαθήματα τους.
Επρόκειτο για την πρώτη μαζική δημόσια εκδήλωση κατά της χούντας. Και αυτό διότι οι φοιτητές έπιασαν εξ' απήνης το καθεστώς της 21ης Απριλίου. Δεκάδες διανοούμενοι από την Ελλάδα και το εξωτερικό τάχθηκαν υπερ των φοιτητών που αγωνίζονταν για την ελευθερία της έκφρασης. Η φοιτητική κινητοποίηση προβλήθηκε από τις εφημερίδες οι οποίες δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι λογοκρίνονταν, καθώς και από ξένα ΜΜΕ. Ήταν τέτοια η επιτυχία της «Μελέτης των 12» που αποτέλεσε οδηγό για κινητοποιήσεις και άλλων σπουδαστών που φοιτούσαν σε σχολές όπως η Πάντειος, η Βιομηχανική, η Ιατρική.
Ο 1347 και το «μικρό» Πολυτεχνείο
Η χούντα σε μία προσπάθεια να γύρει την πλάστιγγα υπέρ της προχώρησε στις 12 Φεβρουαρίου στη νομοθέτηση του διατάγματος 1347/1973 (πρόκειται για το διάταγμα που έδινε τη δυνατότητα στον Υπουργό Άμυνας να ανακαλεί τις αναβολές όσων φοιτητών συμμετείχαν στις αποχές).
Πιο συγκεκριμένα το συγκεκριμένο άρθρο τροποποιούσε το άρθρο 18 του παλαιότερου ΝΔ 720/1970: «Εις το άρθρο 18 του ΝΔ 720/1970 “περί Στρατολογίας” προστίθεται παράγραφος έχουσα ως εξής:
6. Δύναται ωσαύτως ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης να διατάσση την διακοπήν χορηγηθείσης αναβολής κατατάξεως εις σπουδαστάς, ονομαστικώς, κατόπιν προτάσεως του Αρχηγείου του οικείου Κλάδου Ενόπλων Δυνάμεων και εις τας ακολούθους περιπτώσεις:
Α) Λόγω οιασδήποτε πειθαρχικής ποινής επιβληθείσης υπό του κατά νόμον αρμοδίου οργάνου, πολυμελούς ή μονομελούς.
Β) Λόγω καταδίκης εις οιανδήποτε ποινήν διά τινα των εν άρθροις 167, 169 έως και 176, 181 έως και 192 και 194 έως και 197 του Ποινικού Κώδικα πράξεων.
Γ) Λόγω οιασδήποτε υπαιτίου αποχής εκ των παραδόσεων, εξετάσεων ή ασκήσεων των Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ή προτροπής εις τοιαύτην αποχήν, ανεξαρτήτως της πειθαρχικής διώξεως επί ταύταις.
Η άσκησις οιουδήποτε ενδίκου μέσου κατά της αποφάσεως του Δικαστηρίου ή του πειθαρχικού οργάνου δεν αναστέλλει την εκτέλεσιν της αποφάσεως του Υπουργού Εθνικής Αμύνης περί διακοπής της χορηγηθείσης αναβολής κατατάξεως». Το συγκεκριμένο νομοθετικό διάταγμα υπογράφηκε δύο φορές από τον δικτάτορα Παπαδόπουλο (με την ιδιότητα του αντιβασιλέα και του πρωθυπουργού), από τους Παττακό και Μακαρέζο καθώς και από τα μέλη του υπουργικού συμβουλίου.
Το αποτέλεσμα ήταν 88 φοιτητές να πάρουν φύλλο πορείας για να παρουσιαστούν στις μονάδες τους. Μία μέρα αργότερα και συγκεκριμένα στις 14 Φεβρουαρίου σημειώθηκε η πρώτη κατάληψη του Πολυτεχνείου, γνωστή και ως «μικρό Πολυτεχνείο».
Χιλιάδες φοιτητές συγκεντρώθηκαν στην οδό Πατησίων και άρχισαν να διαδηλώνουν κατά του κατάπτυστου διατάγματος. Η απάντηση της χούντας ήταν και σε αυτή την περίπτωση άμεση. Άνδρες της Ασφάλειας και της ΕΣΑ αφού παραβίασαν το πανεπιστημιακό άσυλο εισέβαλαν στους χώρους του ΕΜΠ – μπήκαν ακόμα και στην αίθουσα της Συγκλήτου - και αφού χτυπήσαν αδιακρίτως όποιον έβρισκαν μπροστά τους εν τέλει συνέλαβαν 100 φοιτητές.
Ωστόσο στο αυτόφωρο παραπέμφθηκαν 11 φοιτητές με βαριές κατηγορίες: αντίσταση, περιύβριση αρχής, ακόμα και με τον νόμο 4000/58 περί «τεντιμποϊσμού»(!). Οι 11 φοιτητές ήταν οι: Παρασκευάς Βάγιας, Σέργιος Δημακόπουλος, Μάκης Μπαλαούρας, Κυριάκος Σταμέλος, Βλάσης Λιαροκάπης, Ηλίας Κατωπόδης, Βασίλης Χριστόπουλος, Σάκης Παπαθεοδώρου, Αλκιβιάδης Πρέπης, Μάνος Τζανετtής που έφυγε από τη ζωή τον Σεπτέμβριο του 2022 και Δημήτρης Αρχοντής.
Ο Μάκης Μπαλούρας πριν μερικά χρόνια μιλώντας στον υπογράφοντα για το συγκεκριμένο γεγονός είχε αναφερθεί στην ιστορία γύρω από τη φωτογραφία όπου είχε εμφανιστεί με σημαδεμένο το αριστερό του μάτι και έχοντας εμφανή σημάδια κακοποίησης. Η φωτογραφία αυτή είχε τραβηχτεί κατά τη διάρκεια της προσαγωγής του στο δικαστήριο. «Η χούντα επιμελώς δεν είχε δείξει μέχρι τότε κακοποιημένους. Στην περίπτωση μου το επέτρεψε μόνο και μόνο για να τρομοκρατήσει το ανερχόμενο φοιτητικό κίνημα», είχε πει ο κ. Μπαλαούρας.
Στις 21 Φεβρουαρίου ήταν η πρώτη κορύφωση των φοιτητικών αντιδράσεων που έμελλε να ολοκληρωθεί με την αιματοβαμμένη εξέγερση τον Νοέμβρη του ΄73. Τις πρωινές ώρες της 21ης Φλεβάρη το κτίριο της Νομικής άρχισε να γεμίζει από φοιτητές. Μπορεί εκείνη την εποχή να μην υπήρχαν τα social media και το διαδίκτυο ωστόσο τα νέα μαθεύτηκαν αστραπιαία. Το νέο της κατάληψης της Νομικής έφτασε και στο εξωτερικό. Μάλιστα τα ξένα μέσα ενημέρωσης δημοσίευσαν φωτογραφίες και εκτενή ρεπορτάζ για τις φοιτητικές αντιδράσεις.
Μέσα σε λίγη ώρα το κτίριο της οδού Σόλωνος ήταν ασφυκτικά γεμάτο από φοιτητές του Πολυτεχνείου, της Ιατρικής, της Φιλοσοφικής, της Παντείου, της Φυσικομαθηματικής. Ακολούθως εκλέχθηκε Συντονιστική Επιτροπή η οποία καλούνταν να δώσει τις κατευθυντήριες οδηγίες του αγώνα των φοιτητών.
Τη Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης αποτελούσαν μεταξύ άλλων η Όλγα Τρέμη, ο Διονύσης Μαυρογένης, ο Στέφανος Τζουμάκας, ο Μάκης Παρασκευόπουλος, ο Νίκος Μπίστης, ο Γιάννης Μαντζουράνης, η Ιωάννα Καρυστιάνη. Μία από τις πρώτες κινήσεις των φοιτητών ήταν να ανέβουν στην ταράτσα της Νομικής για να φωνάξουν τα συνθήματα της χούντας.
Χορεύουν τραγουδούν το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» του Νίκου Ξυλούρη, ενώ δεκάδες άλλοι ρίχνουν στα πεζοδρόμια πέριξ της Ακαδημίας αυτοσχέδια τρικάκια και χειρόγραφες προκηρύξεις. Τα συνθήματα που κυριαρχούν στην ατμόσφαιρα είναι «Λευτεριά στα αδέλφια μας», «Δημοκρατία», «Δεν περνά ο φασισμός», «Κάτω η χούντα», «Ελλάς Ελλήνων Φυλακισμένων».
Με αυτό τον τρόπο ήθελαν να δείξουν ότι διαδηλώνουν κατά της χούντας. Ο κόσμος όχι μόνο δεν έκατσε με σταυρωμένα χέρια αλλά άρχισε να παίρνει και αυτός μέρος στη διαδήλωση καθώς ακριβώς απέναντι από τη Νομική υπήρχαν πολλές στάσεις λεωφορείων. Η παρουσία της ασφάλειας ήταν εμφανής και παρά το γεγονός ότι η αστυνομία χτυπούσε στο ψαχνό ο κόσμος διαλυόταν και πολύ σύντομα το κύμα των διαδηλωτών ανανεωνόταν.
Το απόγευμα το καθεστώς της χούντας βλέποντας ότι η κατάληψη δεν είχε διαλυθεί αλλά το κλίμα των διαμαρτυριών φούντωνε όλο και περισσότερο ανέλαβε δράση. Άνδρες της ασφάλειας μαζί με ΕΚΟΦΙΤΕΣ και παρακρατικούς προσπάθησαν να εκδιώξουν το συγκεντρωμένο πλήθος χτυπώντας με καδρόνια και γκλοπ. Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων τραυματίστηκε και ο παλιός βουλευτής της Ένωσης Κέντρου Γιάννης Κουτσοχέρας ο οποίος έχασε το μάτι του. Το βράδυ και υπό το φόβο της εισβολής οι φοιτητές οχύρωσαν τις πόρτες του κτιρίου.
Από τις πρώτες πρωινές ώρες της 22ας Φεβρουαρίου η ταράτσα γέμισε και πάλι με φοιτητές ενώ την ίδια στιγμή βρίσκονταν σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις με τις πρυτανικές αρχές προκειμένου να υπάρξει εκκένωση. Στο μεσοδιάστημα οι φοιτητές απήγγειλαν τον όρκο «εμείς οι φοιτηταί των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων ορκιζόμαστε στ’ όνομα της ελευθερίας να αγωνισθούμε μέχρι τέλους για την κατοχύρωση: α) των ακαδημαϊκών ελευθεριών, β) του πανεπιστημιακού ασύλου, γ) της ανακλήσεως όλων των καταπιεστικών νόμων και διαταγμάτων».
Εν τέλει το βράδυ οι φοιτητές άρχισαν να αποχωρούν έχοντας ως κάλυψη τους χιλιάδες φοιτητές που βρέθηκαν στο πλευρό τους. Οι δυνάμεις της χούντας χτύπησαν και πάλι αδιακρίτως με αποτέλεσμα να υπάρξουν δεκάδες τραυματισμοί και συλλήψεις.
Έναν μήνα αργότερα ακολούθησε η δεύτερη κατάληψη της Νομικής, όπου οι πρυτανικές αρχές ζήτησαν να επέμβει η αστυνομία. Η κατάληψη τελείωσε με δεκάδες τραυματίες καθώς και συλλήψεις φοιτητών και διαδηλωτών. Ο δρόμος για τα γεγονότα του Νοέμβρη του 1973 πλέον είχε ανοίξει…
Με αφορμή τα 50 χρόνια από την κατάληψη της Νομικής το Πρώτο Θέμα φέρνει στη δημοσιότητα ένα απόσπασμα από την κατάθεση του ηγετικού στελέχους του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος Διονύση Μαυρογένη, στη δίκη των βασανιστών της χούντας, όπως αυτό δημοσιεύθηκε στον Ριζοσπάστη. Ο κ. Μαυρογένης ήταν εκ των συλληφθέντων στον απόηχο εκείνων των γεγονότων και αποφυλακίστηκε με την αμνηστία του Αυγούστου του 1973.
Αργότερα πρωτοστάστησε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου ως μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής και στη συνέχεια κατέφυγε στα βουνά της Κρήτης όπου και παρέμεινε κρυμμένος μέχρι την Μεταπολίτευση τον Ιούλιο του 1974 καθώς καταζητούνταν με τον εμφυλιοπολεμικό νόμο 509 /47 που αφορούσε «προπαρασκευαστικές πράξεις εσχάτης προδοσίας.
Τραγική ειρωνεία...Η επίσημη εφημερίδα του ΚΚΕ πρόβαλε την κατάθεση του Διονύση Μαυρογένη στη δίκη που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι του 1975 ενώ μόλις 1,5 χρόνο πριν το φύλλο Νο 8 της «Πανσπουδαστικής» που απηχούσε τις θέσεις της αντι-ΕΦΕΕ και κατ' επέκταση της ΚΝΕ τον αποκαλούσε «πράκτορα της ΚΥΠ» που στις 14 Νοεμβρίου 1973 βρισκόταν ανάμεσα στους «350 προβοκάτορες» που κατέβηκαν την οδό Σόλωνος και κατέλαβαν το Πολυτεχνείο...
Ανάλογες καταθέσεις όπου περιέγραφαν λεπτομερώς τα βασανιστήρια που υπέστησαν έδωσαν μέλη της ΚΝΕ όπως ο Γιώργος Παριανός, ο γραμματέας της οργάνωσης Κώστας Κάππος, τα μέλη του «Ρήγα Φερραίου», Μιχάλης Σαμπατακάκης, Χρήστος Λάζος αλλά και ο Γιώργος Βερνίκος εκ των πρωταγωνιστών των γεγονότων της Νομικής.
Ο κ. Μαυρογένης περιέγραψε με λεπτομέρειες όσα βίωσε στα χέρια των βασανιστών του αρχικά στην ΕΣΑ και στη συνέχεια στο ΚΕΣΑ και στα πειθαρχεία του Ρέντη. Πιο συγκεκριμένα μίλησε για τις πρώτες του στιγμές στο ΕΑΤ - ΕΣΑ και για την υποδοχή με κλωτσιές και μπουνιές από τους Εσατζήδες.
Σύμφωνα με τον κ. Μαυρογένη σε αυτό το πρώτο κύμα βασανισμού πρωτοστάτησε ο περίφημος «Θανάσης», του οποίου η πραγματική ταυτότητα αγνοείται ακόμα και σήμερα που έχουν περάσει 50 χρόνια από τότε. Παράλληλα αναφέρθηκε στην μεταχείριση που είχε από τους βασανιστές Τσάλα, Πεταλά και Τσέλιγκα. Στη συνέχεια μίλησε για την επαφή που είχε με τον Χατζηζήση ο οποίος του έλεγε «κάθαρμα μου έχεις χαλάσει τη Φυσικομαθηματική».
Ακολούθως μίλησε για τη στιγμή που βρέθηκε ενώπιον ενός άλλου βασανιστή του Καίνιχ. Τον υποδέχτηκε χτυπώντας τον στο πρόσωπο και στους ώμους «με γροθιές σαν έμβολα». «Μου έλεγε: Τον Γιωργάκη (σ.σ Παπαδόπουλο) τον φυλάμε εμείς και θα μετανιώσεις τη στιγμή που γεννήθηκες», είχε πει ο κ. Μαυρογένης. Επίσης στην κατάθεσή του είχε πει ότι τα βράδια ο Καίνιχ έμπαινε στο κελί του και αφού του έβαζε τον φακό και ένα γκλοπ μπροστά στα μάτια του έλεγε να πηδάει.
Όταν τελείωνε ξεκινούσε νέος γύρος ξυλοδαρμού με μπουνιές και σφαλιάρες. Εν συνεχεία στάθηκε στη στιγμή που τον έβαλαν να προσευχηθεί στη φωτογραφία του Γεωργίου Παπαδόπουλου που από πάνω της είχε την επιγραφή «Ό,τι είναι η καρδιά και ο νους είναι η ΕΣΑ για την επανάσταση». Με αυτό τον τρόπο, λέει σήμερα ο κ. Μαυρογένης, οι χουντικοί ήθελαν «να γίνουμε καλοί Χριστιανοί».
Επιπρόσθετα στην κατάθεσή του μίλησε και για τη μέρα που η χούντα έδωσε την αμνηστία και αποφυλακίστηκε. «Μου έδωσε ο Πεταλάς να υπογράψω το αποφυλακιστήριο και μου είπε: "φτηνά τη γλυτώσατε"», είχε αναφέρει και είχε συμπληρώσει πως εκείνος που τον είχε αποχαιρετήσει ήταν ο έτερος αρχιβασανιστής Σπανός αποκαλώντας τον «ψυχικά ανισόρροπο».
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Protothema.gr