O μοιραίος σταθμάρχης - Η αλυσίδα των λαθών που οδήγησε στη μεγαλύτερη σιδηροδρομική τραγωδία

Μια πρώτη εικόνα, που προσεγγίζει κατά πολύ τι πραγματικά συνέβη στα τελευταία 25 χιλιόμετρα από τον σταθμό του ΟΣΕ της Λάρισας μέχρι το σημείο Ευαγγελισμός, εκεί δηλαδή που η εμπορική αμαξοστοιχία 63503 συγκρούστηκε με το επιβατικό Intercity 62, έχουν οι αναλυτές της Τροχαίας Λάρισας. Οι αξιωματικοί θα συντάξουν την έκθεση αυτοψίας του δυστυχήματος και θα αποδώσουν ευθύνες σε συγκεκριμένα πρόσωπα, προκειμένου οι αρμόδιοι εισαγγελείς να ασκήσουν διώξεις στους εμπλεκόμενους. Μέσα από καταθέσεις, αυτοψίες στο σημείο της σύγκρουσης, το control room του σταθμάρχη, τα γραφεία του ΟΣΕ Λάρισας και φυσικά το οπτικοακουστικό υλικό που κατασχέθηκε, έχουν καταλήξει στα πρώτα σοβαρά συμπεράσματα.

Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι ο σταθμάρχης Βασίλης Σαμαράς δεν έδωσε εντολή στον κλειδούχο να γυρίσει το «ψαλίδι Α-118» στην ευθεία, ο υπάλληλος δεν το έκανε αυτοβούλως, οι δύο μηχανοδηγοί του IC62 δεν ζήτησαν εξηγήσεις για το γεγονός ότι τους έβαλαν στη γραμμή καθόδου και έτσι μια αλυσίδα γεγονότων οδήγησε στη μεγαλύτερη σιδηροδρομική τραγωδία στα ελληνικά χρονικά. Το «ΘΕΜΑ» παρουσιάζει λεπτό προς λεπτό και χιλιόμετρο προς χιλιόμετρο τη διαδρομή του θανάτου, καταγράφοντας τα κομβικά σημεία και όλα όσα έγιναν από τις 11 το βράδυ της Τρίτης και για τα επόμενα 22 λεπτά του ολέθρου.

Το εντυπωσιακό είναι ότι υπάρχει μια άκρως αντιφατική εικόνα με διαφορά μόλις λίγων λεπτών: από τη μια, διαδοχή επιπόλαιων λαθών, ανικανότητας, τραγικών ελλείψεων σε ζητήματα ασφάλειας που οδηγούν στον θάνατο αθώους ανθρώπους και από την άλλη, ένα κράτος που λειτουργεί με ταχύτητα, οργάνωση και μεθοδικότητα, από τον πρώτο πυροσβέστη που φτάνει στο σημείο της κολάσεως μέχρι τον τραυματιοφορέα του ΕΚΑΒ, τον αστυνομικό και τους γιατρούς στα νοσοκομεία που μετέφεραν τους τραυματίες. Οι δύο πλευρές μιας Ελλάδας που την τελευταία εβδομάδα έχει βυθιστεί στο πένθος και την οδύνη.

Πριν από τη Λάρισα

Σύμφωνα με απόλυτα έγκυρες πληροφορίες, η μέχρι στιγμής έρευνα των αξιωματικών της Τροχαίας Λάρισας, χρονικά, έχει δείξει τα εξής: Η αμαξοστοιχία με επτά βαγόνια και 430 επιβάτες αναχωρεί από την Αθήνα στις 19:22 το απόγευμα της Τρίτης με τελικό προορισμό τη Θεσσαλονίκη. Μέχρι τη στάση Παλαιοφάρσαλα όλα πήγαιναν καλά και δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα. Βέβαια, θα πρέπει να επισημανθεί ότι εδώ και αρκετό καιρό, από τον σταθμό Οινόη μέχρι την Τιθορέα όλα τα τρένα, άρα και το συγκεκριμένο, κινούνται σε μονή γραμμή λόγω έργων για την τοποθέτηση του συστήματος τηλεδιοίκησης. Με απλά λόγια, σε αυτό το σημείο το IC62 εισήλθε στη γραμμή καθόδου και ξαναβγήκε στην Τιθορέα.

Στα Παλαιοφάρσαλα φτάνουν περίπου 10 λεπτά πριν από τις 22:00 και λαμβάνουν εντολή να περιμένουν καθώς υπάρχει πρόβλημα με την ηλεκτροδότηση στη γραμμή ανόδου προς Θεσσαλονίκη. Οι πληροφορίες λένε ότι το πρόβλημα έχει να κάνει με καλώδια που κόπηκαν και πιθανότατα αφαιρέθηκαν από τις ομάδες κλεφτών που δρουν στην περιοχή.

Τελικά, στις 22:38 η αμαξοστοιχία IC62 αναχωρεί, φυσικά με καθυστέρηση 48 λεπτών, για τον επόμενο σταθμό, την πόλη της Λάρισας. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί ότι το πρόβλημα δεν έχει αποκατασταθεί και έτσι το τρένο 62 αναχωρεί λαμβάνοντας την εντολή «Αγγέλω (σ.σ. αναγγέλλω) 62 από γραμμή καθόδου 22:38, έφυγες αριστερά». Αυτό σημαίνει ότι η επιβατική αμαξοστοιχία από τα Παλαιοφάρσαλα μέχρι τη Λάρισα κινήθηκε για δεύτερη φορά εκείνη την ημέρα στην αντίθετη γραμμή, στο ρεύμα καθόδου από Θεσσαλονίκη για Αθήνα. Ωστόσο, ο σταθμάρχης των Παλαιοφαρσάλων είχε φροντίσει έτσι ώστε οι ράγες να είναι «καθαρές» από άλλα τρένα μέχρι το IC62 να φτάσει στη Λάρισα.

Η θεσσαλική πόλη αποτελεί κόμβο, καθώς ένα μεγάλο μέρος των επιβατών κατεβαίνει, ενώ ανεβαίνουν και πολλοί άλλοι για να ταξιδέψουν στη Θεσσαλονίκη. Οπως έχει καταγραφεί, κατέβηκαν 81 επιβάτες, όμως δεν γνωρίζουν οι αξιωματικοί της Αστυνομίας πόσα άτομα ανέβηκαν. Και αυτό γιατί στις 22:00 κλείνουν τα εκδοτήρια στη Λάρισα και δεν μπορούν να βγάλουν εισιτήρια. Κι έτσι, όσοι ταξιδεύουν, αν δεν έχουν ήδη βγάλει ηλεκτρονικά και αγοράσουν από το τρένο το εισιτήριό τους, δεν είναι δυνατόν να διαπιστωθεί πόσοι και ποιοι είναι ύστερα από αυτή την καταστροφή.

Οι διάλογοι του σταθμάρχη

Στη Λάρισα, το επιβατικό τρένο φτάνει περίπου στις 23:00. Οι δύο μηχανοδηγοί έχουν ήδη κινηθεί από το κομμάτι της Οινόης μέχρι την Τιθορέα στην αντίθετη γραμμή καθόδου λόγω έργων και από τα Παλαιοφάρσαλα μέχρι τη Λάρισα εξαιτίας προβλήματος στην ηλεκτροδότηση. Γεγονός που τους είχε βάλει στη λογική ότι σε αυτό το δρομολόγιο θα κινηθούν σε ένα μεγάλο μέρος στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας. Εκείνη την ώρα ο σταθμάρχης Βασίλης Σαμαράς έχει να διαχειριστεί δύο τρένα.

Το τοπικό τρένο 1564 που πρέπει να σταθμεύσει στη Λάρισα και το Intercity 62 που θα κάνει ολιγόλεπτη στάση προκειμένου να αφήσει και να παραλάβει επιβάτες φεύγοντας για Θεσσαλονίκη. Τότε καταγράφεται και ο διάλογος μεταξύ του σταθμάρχη και του κλειδούχου για τη θέση του κλειδιού «Α118», ο οποίος έχει ως εξής:
Υπάλληλος σιδηροδρομικού σταθμού: Βασίλη, να γυρίσω;
Σταθμάρχης: Οχι, όχι, άσ’ το όπως είναι γιατί ακολουθεί το 1564.

Υπάλληλος σιδηροδρομικού σταθμού: Εγινε, καλώς, το αφήνω όπως είναι η διαγώνιος. Σύμφωνα με τους αναλυτές της Τροχαίας, ο διάλογος αυτός δεν αφορά το Intercity αλλά το τοπικό τρένο 1564 που πρέπει να γυρίσει το κλειδί «Α118» στη διαγώνιο προκειμένου η αμαξοστοιχία να μπει για λίγο στο ρεύμα καθόδου για να σταθμεύσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο και αμέσως μετά το κλειδί ή «ψαλίδι», όπως το λένε στη γλώσσα τους, να γυρίσει και πάλι στην αρχική του θέση έτσι ώστε να περάσει η αμαξοστοιχία ΙC62 για Θεσσαλονίκη κινούμενη στο κανονικό ρεύμα ανόδου.

Ομως ο σταθμάρχης δεν δίνει λίγα λεπτά αργότερα εντολή να επανέλθει το κλειδί, ο κλειδούχος δεν προβαίνει σε αυτή την ενέργεια γιατί δεν του το έχει ζητήσει ο σταθμάρχης, με αποτέλεσμα το «ψαλίδι» να είναι σε λάθος θέση. Πράγμα που αποδείχτηκε μοιραίο και οδήγησε στον θάνατο δεκάδες αθώους επιβάτες.

Στη συνέχεια και ενώ το κλειδί παραμένει σε λάθος θέση, ο μηχανοδηγός της αμαξοστοιχίας IC62 επικοινωνεί με τον σταθμάρχη και του ζητάει άδεια για να αναχωρήσει. Ο διάλογος έχει ως εξής:
Μηχανοδηγός: Η Λάρισα ακούει;
Σταθμάρχης: Ακούει. Με 47 νούμερο περνάτε κόκκινο φωτόσημο εξόδου έως φωτόσημο εισόδου Νέων Πόρων.
Μηχανοδηγός: Βασίλη, φεύγω;
Σταθμάρχης: Φεύγεις, φεύγεις.
Μηχανοδηγός: Εγινε, καλό βράδυ.
Σταθμάρχης: Καλή συνέχεια.

Το τρένο φεύγει και 500 μέτρα αργότερα φτάνει στο κλειδί «Α-118» το οποίο βρίσκεται, όπως αναφέρεται παραπάνω, σε λάθος θέση, με αποτέλεσμα η μηχανή και τα επτά βαγόνια να στρίψουν αριστερά και να ξεκινήσουν να κινούνται στο αντίθετο ρεύμα. Και εδώ υπάρχει ένα ακόμη μυστήριο. Γιατί οι δύο μηχανοδηγοί, ενώ δεν έχουν πάρει εντολή να κινηθούν στο ρεύμα καθόδου, όταν βρίσκονται σε αυτό, δεν επικοινωνούν με τον σταθμάρχη να ζητήσουν διευκρινίσεις;

Οι αναλυτές της Τροχαίας εκτιμούν ότι αυτή η κίνηση δεν προκάλεσε εντύπωση στους δύο μηχανοδηγούς, καθώς στη συγκεκριμένη διαδρομή από την Αθήνα είχαν κινηθεί δύο φορές στο ρεύμα καθόδου και συνεπώς δεν παραξενεύτηκαν όταν για τρίτη φορά πέρασαν στο αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας. Ετσι, ανέπτυξαν ταχύτητα αγνοώντας ότι στην ίδια γραμμή κινείται από τους Νέους Πόρους προς τη Λάρισα η εμπορική αμαξοστοιχία 63503.

Οι αναλυτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι από τη στιγμή που το επιβατικό τρένο έφυγε από τη Λάρισα, χρειάστηκε 12 λεπτά για να φτάσει στο σημείο Ευαγγελισμός, μερικές εκατοντάδες μέτρα πριν από την είσοδο στο μεγάλο τούνελ της κοιλάδας των Τεμπών. Στις 23:22 γίνεται η σύγκρουση, τη στιγμή που το Intercity κινούνταν με 160 χιλιόμετρα την ώρα και το εμπορικό τρένο με 110 χλμ.

Πίνακας ελέγχου

Οπως τονίζουν αξιωματικοί της Τροχαίας, την απόλυτη ευθύνη για τις κινήσεις των τρένων, τις θέσεις των κλειδιών και όλων των παραμέτρων την έχει ο σταθμάρχης Λάρισας Βασίλης Σαμαράς. Αυτός έπρεπε να δώσει εντολή στον κλειδούχο να επαναφέρει το «Α-118» στην αρχική του θέση, που δεν το έκανε, όμως έπρεπε να κάνει μία ακόμη ενέργεια που σίγουρα θα απέτρεπε το μοιραίο. Οι αξιωματικοί της ΕΛ.ΑΣ. πήγαν στο control room και πραγματογνώμονας τους εξήγησε ότι για 5,5 χιλιόμετρα από τον σταθμό της Λάρισας ο πίνακας ελέγχου έδειχνε με φωτάκια ότι το Intercity κινούνταν στο ρεύμα καθόδου. Μια ματιά αν έριχνε ο σταθμάρχης στον πίνακα θα έσωζε δεκάδες ζωές. Ομως δεν το έκανε...

Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Τερεζάκη, σύμβουλο της διοίκησης του ΟΣΕ, μετά τις οδηγίες που έδωσε στον μηχανοδηγό της αμαξοστοιχίας Intercity 62, ο σταθμάρχης φαίνεται πως αμέλησε να συμβουλευτεί τον πίνακα ελέγχου με τις απαραίτητες ενδείξεις και άρα δεν αξιοποίησε τις τεχνολογικές δυνατότητες που είχε στη διάθεσή του προκειμένου να σταματήσει εγκαίρως τους συρμούς: «Ο σταθμός της Λάρισας έχει τοπικό πίνακα χειρισμού σηματοδότησης.

Πριν και μετά τον σταθμό, σε κάποια απόσταση, υπάρχουν φωτοσήματα και αλλαγές που δείχνουν την παρουσία του τρένου. Το γιατί ο σταθμάρχης δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει το τρένο σε όλη τη διαδρομή των 5,5 χλμ. μετά τον σταθμό είναι θέμα της έρευνας που κάνει η επιτροπή», αναφέρει.

Οι πληροφορίες λένε ότι στην πρώτη συνομιλία που είχε ο Βασίλης Σαμαράς με τους αστυνομικούς τόνισε πως έδωσε εντολή να γυρίσει το κλειδί στην αρχική του θέση, όμως το σύστημα δεν υπάκουσε. Πίστευε, λόγω απειρίας, ότι έδωσε την εντολή στον κλειδούχο και γι’ αυτό ήταν ήσυχος πως όλα κυλούσαν φυσιολογικά και το τρένο κινούνταν στην τροχιά ανόδου και δεν φρόντισε να κοιτάξει τον πίνακα ελέγχου για να επιβεβαιώσει κάτι που τελικά δεν ίσχυε.

Στη συνέχεια αναγκάστηκε να παραδεχτεί το λάθος του, επισημαίνοντας ότι η εντολή που έδωσε στους μηχανοδηγούς δεν ανέφερε τη λέξη «κάθοδος» και πως για όλα φταίει η κακιά στιγμή και μια άτυχη συγκυρία πραγμάτων.