Αυτό είναι το μουσείο του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη

Στο σημείο απ’ όπου ξεκινούσαν τα «τρένα του θανάτου», τα οποία μετέφεραν τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, αναμένεται να ανεγερθεί το πρώτο Μουσείο Ολοκαυτώματος της Ελλάδας.

Πρόκειται για την περιοχή Μπεξινάρι στο λιμάνι της πόλης, όπου σε τρία χρόνια από τώρα, και εφόσον τηρηθεί το χρονοδιάγραμμα, θα δεσπόζει ένα υπερσύγχρονο μουσείο το οποίο θα στεγάζει μόνιμες και προσωρινές εκθέσεις με προβλεπόμενους χώρους για τα αρχεία, ειδικές εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις, διοικητικούς χώρους, αλλά και αναψυχής.

Το μουσείο, εκτός από χώρος μνήμης, αναμένεται να αποτελέσει, όπως λένε οι υπεύθυνοι, πόλο έλξης για τους επισκέπτες από το εξωτερικό, οι οποίοι, σύμφωνα με πρόχειρους υπολογισμούς, πρόκειται να ξεπεράσουν τους 500.000 ετησίως.

Συγκεκριμένα, το έργο, που συνολικά υπολογίζεται να αγγίξει τα 29 εκατ. ευρώ, θα συγχρηματοδοτηθεί από τη γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση με 10 εκατ. ευρώ, άλλα 10 εκατ. θα διατεθούν από το Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», ενώ τα υπόλοιπα 10 εκατ. ευρώ θα συνεισφέρει η ελληνική κυβέρνηση και 1 εκατ. ευρώ ο CEO της Pfizer, Αλμπερτ Μπουρλά, ο οποίος κατάγεται από οικογένεια των ελάχιστων επιζώντων από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και είναι στενά συνδεδεμένος με την πόλη.

Σε αυτό τον συμβολικό τόπο του λιμανιού, όπου ξεκινούσαν τα τρένα που μετέφεραν τον εβραϊκό πληθυσμό στα στρατόπεδα εξόντωσης, στη θέση ενός ερειπωμένου χώρου που για χρόνια εξυπηρετούσε την εμπορική γραμμή των τρένων, θα δεσπόζει πλέον ένα υπερμοντέρνο κτίριο, την περάτωση του οποίου έχει αναλάβει ο Ομιλος Σαμαράς & Συνεργάτες, μαζί με την εταιρεία Hill International.

Μάλιστα, μόλις την περασμένη εβδομάδα εξασφαλίστηκε η προέγκριση της οικοδομικής άδειας για την κατασκευή του μουσείου και όλα δείχνουν πως το πολυώροφο εντυπωσιακό οικοδόμημα με την οκταγωνική κάτοψη και τις πανοραμικές θεάσεις στην πόλη καθίσταται πλέον ορατή πραγματικότητα.

Αφού κατάφεραν να λυθούν όλα τα κεντρικά εμπόδια που αφορούσαν το θέμα του οικοπέδου και την εξασφάλιση μέρους των ακινήτων που φαινόταν να ανήκουν στον ΟΣΕ, με κεντρικό διαχειριστή τη ΓΑΙΑΟΣΕ, από τον Δήμο Θεσσαλονίκης, ο οποίος προέβη σε ειδική νομοθετική ρύθμιση και ανταλλαγή ακινήτων για να επιλυθεί το πρόβλημα που είχε προκύψει με το ακίνητο, μπορούμε πλέον να μιλάμε για υλοποίηση του έργου.

Ενώ, δηλαδή, στην αρχή είχε μισθωθεί η συγκεκριμένη έκταση από την Ισραηλιτική Κοινότητα και τη ΓΑΙΑΟΣΕ και είχε εκδοθεί ειδικό προεδρικό διάταγμα που όριζε τους όρους χρήσης και δόμησης του ακινήτου, στην πορεία διαπιστώθηκε ότι υπήρχε πρόβλημα με την έκταση, που δεν ανήκε καθ’ ολοκληρίαν στον ΟΣΕ.

Μετά, όμως, την καίρια παρέμβαση του Δήμου Θεσσαλονίκης, το θέμα όχι μόνο διευθετήθηκε, αλλά, όπως δήλωσε σχετικά ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Ζέρβας, ο οποίος φαίνεται να υλοποιεί το όραμα Μπουτάρη για την κατασκευή ενός τέτοιου έργου, μαζί με το μουσείο αναμένεται και η δημιουργία ενός Μητροπολιτικού Πάρκου 100 στρεμμάτων στην ευρύτερη περιοχή, το οποίο θα περιλαμβάνει τμήμα της διαδρομής που ακολουθεί η Πορεία Μνήμης.

Μάλιστα, η έκταση που θα διατεθεί θα καλύπτει 3.166 τ.μ., ενώ η ωφέλιμη επιφάνεια του κτιρίου θα είναι 6.094 τ.μ. 

Η περιπέτεια των αρχείων

Εκτός από τη λειτουργία του ως χώρου μνήμης, το μουσείο θα στεγάσει τα αρχεία, τα βιβλία και λοιπά αντικείμενα που υφάρπαξαν οι γερμανικές αρχές κατοχής το 1942, κατά το πογκρόμ, από τις συναγωγές και τα ιδρύματα της Θεσσαλονίκης και τα μετέφεραν αργότερα στο Βερολίνο.

Η αναζήτηση του υλικού έμοιαζε, πραγματικά, με θρίλερ, καθώς πολλά αρχεία, αντικείμενα και πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης διασώθηκαν από τον σοβιετικό στρατό και μεταφέρθηκαν στη Μόσχα το 1945. Ευτυχώς, έπειτα από διαπραγματεύσεις η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε, μόλις το 2021, την απόφασή της να επιστρέψει το υλικό στην Ελλάδα ώστε να εναποτεθεί στο υπό ανέγερση Μουσείο Ολοκαυτώματος.

Είναι, επομένως, σίγουρο ότι η έκθεση στο κοινό ενός τόσο σημαντικού υλικού έχει πολλά να αποκαλύψει για τις συνθήκες, τα βιώματα και τη ζωή όσων ανθρώπων εξοντώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Οπως τόνισαν σχετικά τόσο ο project manager του έργου και πρόεδρος του Ομίλου Σαμαράς & Συνεργάτες, Δημήτρης Σαμαράς, όσο και ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, του Μουσείου Ολοκαυτώματος και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, Δαυίδ Σαλτιέλ, στην εκδήλωση που διοργάνωσε η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, το Μουσείο Ολοκαυτώματος αναμένεται να αλλάξει την τυπολογία, την εικόνα αλλά και την οικονομία της πόλης.

Σκοπός του Μουσείου Ολοκαυτώματος, όπως είπε ο κ. Σαλτιέλ, δεν είναι μόνο να τιμά τα 6 εκατομμύρια Εβραίους θύματα των ναζί, αλλά και να διδάξει στους νέους «τι ήταν αυτό που έγινε τότε και τι πρέπει να κάνουμε για να μην ξαναγίνει». Ο διττός του ρόλος σε συμβολικό και πρακτικό επίπεδο το μετατρέπει αυτόχρημα σε ένα υπερ-οικοδόμημα με διπλό όφελος για την πόλη, που δείχνει να αποκαθιστά μια ιστορική αδικία, αλλά και ταυτόχρονα να αποκομίζει πολλαπλά οφέλη.

Στόχος, όσον αφορά στην επικείμενη κατασκευή του μουσείου, είναι η οριστική μελέτη να ολοκληρωθεί τον προσεχή Ιούνιο και ακολούθως να ανοίξει ο δρόμος για την οικοδομική άδεια και την ανάδειξη του γενικού εργολάβου.

Η κατασκευή του θα αρχίσει το αργότερο τον Νοέμβριο, με στόχο την ολοκλήρωσή του στα τέλη 2025 και την έναρξη λειτουργίας του Μουσείου Ολοκαυτώματος στις αρχές του 2026.

Μάλιστα, με αφορμή τον σχεδιασμό και την ίδρυση του μουσείου, η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης και η UNESCO on Futures Research στην Ελλάδα, σε συνεργασία με την UNESCO on Visual Literacy (Κύπρος), συνδιοργάνωσαν πριν από λίγες ημέρες ένα Future Lab με θέμα «Το Μουσείο Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη του 2043», το οποίο έλαβε χώρα με τη συμμετοχή 55 ατόμων (14-74 ετών) από διάφορους φορείς της πόλης, τα πανεπιστήμια, τα μουσεία, αλλά και απλούς πολίτες.

Πρόκειται, όπως λένε οι υπεύθυνοι, για ένα εργαστήριο που οργανώθηκε με βάση τη μεθοδολογία της στρατηγικής προόρασης (strategic foresight) και έχει ως στόχο τη διερεύνηση του μελλοντικού ρόλου του Μουσείου Ολοκαυτώματος, το 2043, 100 χρόνια μετά τις εκτοπίσεις των Εβραίων της πόλης, μέσω της πλοήγησης σε διαφορετικά πιθανά μέλλοντα του μουσείου και της πόλης της Θεσσαλονίκης.

Σε προηγούμενες δηλώσεις του ο πρόεδρος του Μουσείου Ολοκαυτώματος και της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης είχε δηλώσει ότι αυτός είναι ο σκοπός του μουσείου, να δείξει στους νέους πόσο τραγικές μπορεί να είναι οι συνέπειες του αυταρχισμού και του μίσους.

Εξ ου και ότι το μουσείο δεν έχει μόνο ως στόχο να καταστεί ένας χώρος μνήμης των θυμάτων της Σοά, δηλαδή της εξόντωσης των 6 εκατομμυρίων Εβραίων από τους ναζί, αλλά, όπως τόνισε ο κ. Σαλτιέλ στην ειδική εκδήλωση, «θέλουμε ένα μουσείο το οποίο θα διδάξει τα αποτελέσματα του αυταρχισμού, του να αποφασίζεις και να διατάζεις με πέντε ανθρώπους και να σκοτώνεις εκατομμύρια. Ολα αυτά πρέπει να γίνουν κατανοητά από τους νέους, για να μπορέσουν να αποφύγουν να παρασύρονται από ναζιστικές θεωρίες».

Δεν δίστασε, μάλιστα, ο ίδιος να αναφερθεί στη βεβήλωση εβραϊκού μνημείου με αγκυλωτούς σταυρούς στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κάτι που είχε κάνει άλλωστε και η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, δηλώνοντας χαρακτηριστικά πως «τα συμπτώματα του αντισημιτισμού, δυστυχώς, είναι διαρκή και αυτά μπορούν να ανακοπούν μόνο μέσω της παιδείας».

Επίσης, υπενθύμισε ότι σήμερα στην Ελλάδα ζουν μόνο 5.000 Εβραίοι, εκ των οποίων 1.500 στη Θεσσαλονίκη. Αποκάλυψε ακόμη ότι οι Εβραίοι στο Αουσβιτς τραγουδούσαν ελληνικά τραγούδια της εποχής και άλλαζαν τα λόγια στα ελληνικά για να μην τους καταλαβαίνουν οι Γερμανοί, απόδειξη της μεγάλης αγάπης τους για την Ελλάδα. Επίσης, όπως τόνισε, πάνω από 350 Ελληνες φέρουν τον τίτλο του Δικαίου των Εθνών, μια μεγάλη τιμή του εβραϊκού λαού προς τα πρόσωπα τα οποία κατάφεραν με κίνδυνο της ζωής και της ελευθερίας τους στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου να σώσουν τις ζωές των Εβραίων, των οποίων η τραγική ιστορία συγκινεί ακόμα. 

Μια τραγική ιστορία

Είναι συγκλονιστικό να σκεφτεί κανείς ότι ο μεγαλύτερος, στις αρχές του 20ού αιώνα, πληθυσμός εβραϊκής κοινότητας στην Ελλάδα εξοντώθηκε κυριολεκτικά σχεδόν στο σύνολό του, καθώς μόνο 1.500 κατάφεραν να επιζήσουν από τους 52.000. Ολα ξεκίνησαν όταν 80 χρόνια πριν, το 1942, στο πλαίσιο της εφαρμογής των νόμων της Νυρεμβέργης, ο Αδόλφος Χίτλερ διέταξε όλους τους άρρενες Εβραίους της Θεσσαλονίκης να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας, όπου βασανίστηκαν και υπέστησαν διάφορες εκφράσεις εξευτελισμού προτού υποχρεωθούν σε καταναγκαστική εργασία.

Μάλιστα γι’ αυτό τον σκοπό δημιουργήθηκε εβραϊκό γκέτο κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό, στις παρυφές της πόλης. Επί έναν ολόκληρο χρόνο, ωστόσο, από το 1941, σημειώνονταν αντισημιτικές επιθέσεις, έφοδοι σε εβραϊκές λέσχες και αρκετοί Εβραίοι είχαν οδηγηθεί στον θάνατο ως αντιστασιακοί ή κομμουνιστές.

Επειτα από αυτές τις διώξεις, την κλοπή και τις καταστροφές τις οποίες διαδέχτηκε η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου δεν ήταν δύσκολο να οργανωθεί με τον πιο μακάβρια αποτελεσματικό τρόπο το οριστικό πογκρόμ τους, που οδήγησε, μετά τον εγκλεισμό των Εβραίων στο τοπικό στρατόπεδο συγκέντρωσης, στον εκτοπισμό τους στο Αουσβιτς-Μπικερνάου.