Με «Ακρίδες», drones και τεχνητές φωτιές η μάχη της δασοπυρόσβεσης

«Δεν θα ξεχάσω ποτέ τα ουρλιαχτά των ανθρώπων που καίγονταν, καίγονταν και τα ζώα, σκυλιά, γατιά, ούρλιαζαν κι αυτά». Με αυτή, καθώς και τις άλλες σπαρακτικές μαρτυρίες από την εθνική τραγωδία στο Μάτι με τα 103 θύματα, το 2018, και με στόχο να μην κινδυνεύσει ποτέ ξανά καμιά ζωή, η Ελλάδα μπαίνει και φέτος στη μάχη για τις πυρκαγιές. Με γιγαντιαίο αριθμό επίγειων και εναέριων μέσων πυρόσβεσης και επιτήρησης, με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας, με πυροσβέστες από κάθε γωνιά της Ευρώπης, η Ελλάδα (και) φέτος ποντάρει περισσότερο στην πρόληψη.

Με την κλιματική αλλαγή να δείχνει τα δόντια της, καθώς μελέτες θέλουν τη θερμοκρασία και στη χώρα μας να ανεβαίνει διαρκώς, φτάνοντας, κάποια στιγμή, ακόμα και στους 50 βαθμούς Κελσίου, αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν πρόκειται για εύκολο έργο. Αλλωστε, σύμφωνα με στοιχεία της WWF, την τελευταία εικοσαετία στην Ελλάδα εκδηλώνονται κάθε χρόνο περίπου 10.000 πυρκαγιές υπαίθρου και καίγονται κατά μέσο όρο 386.812 στρέμματα. Φέτος, λένε οι ειδικοί, η χρονιά θα είναι πολύ δύσκολη. Γιατί μετά από παρατεταμένη ξηρασία, είχαμε πολλές και έντονες βροχοπτώσεις. Αυτές, λένε, ψηλώνουν το γρασίδι, πυκνώνουν τη βλάστηση και δημιουργούν περισσότερη καύσιμη ύλη.

Ετοιμοπόλεμοι

Σε αυτή την απειλή, οι ελληνικές Αρχές φέτος θέλουν να είναι πιο ετοιμοπόλεμες από ποτέ. Γι’ αυτό επιστρατεύουν, εκτός από τις επίγειες δυνάμεις, έναν τεράστιο αριθμό ιπτάμενων μέσων. Εκτός από τα ιδιόκτητα Καναντέρ, η Ελλάδα έχει φροντίσει από νωρίς φέτος για την προμήθεια μισθωμένων ελικοπτέρων και αεροπλάνων όλων των τύπων για την καταπολέμηση κάθε είδους πυρκαγιάς, ενώ από φέτος αναμένεται να μπουν δυναμικά στη μάχη και τα drones που θα κάνουν επιτηρήσεις, μεταφορές υλικών, αλλά και κατασβέσεις μικρών εστιών σε δύσβατα μέρη.
Σε ό,τι αφορά τα ιπτάμενα μέσα πυρόσβεσης, λοιπόν, δίνεται μάχη με τον χρόνο ώστε να αυξηθούν οι διαθεσιμότητες των ιδιόκτητων μέσων.

Πρόκειται για 11 Καναντέρ 215 (τα παλαιότερου τύπου, από τα οποία συνήθως είναι διαθέσιμα 4), 7 Καναντέρ 415 (τα νεότερου τύπου, από τα οποία είναι συνήθως διαθέσιμα 4) και 19 PZL, τα ελαφρύτερου τύπου αεροσκάφη Πετζετέλ, από τα οποία είναι συνήθως διαθέσιμα 11. Διαθέτει επίσης δύο ελικόπτερα Super Puma και τρία BK της Πυροσβεστικής, καθώς και τρία Chinook του Στρατού.

Το μεγαλύτερο focus έχει δοθεί από νωρίς στις λεγόμενες «Ακρίδες». Πρόκειται για τα ελικόπτερα Sikorsky/ Erickson S-64 Skycrane που επιχειρούν εδώ και χρόνια στις ελληνικές πυρκαγιές με επιτυχία. Τα συγκεκριμένα ελικόπτερα έχουν το αβαντάζ ότι μπορούν να ανεφοδιάζονται με νερό ή και επιβραδυντικό υγρό, κυριολεκτικά από... παντού. Η εμπειρία έχει δείξει ότι, λόγω του τρόπου ανεφοδιασμού τους (ένας σωλήνας που κάνει αναρρόφηση ενώ ίπταται το ελικόπτερο), μπορούν να ανεφοδιαστούν από τη θάλασσα ανεξάρτητα από τον κυματισμό της, από λίμνες, δεξαμενές, ακόμα και από πισίνες, γεμίζοντας τις δεξαμενές των 10 τόνων με νερό.

Επιπλέον, επειδή πλέον όλο και πυκνότερα ο αστικός ιστός μπαίνει στα δάση, γίνεται επιβεβλημένη (για λόγους ασφαλείας) η χρήση κλειστού τύπου δεξαμενών όπως αυτές που διαθέτουν τα συγκεκριμένα μέσα, τα οποία χρησιμοποιούνται και ως ιπτάμενοι γερανοί. Η Ελλάδα έχει μισθώσει 8 τέτοιου τύπου ελικόπτερα με συμβόλαιο 3+2 ετών. Το συμβόλαιο αυτό, το οποίο λήγει φέτος (καθώς είμαστε στο πέμπτο έτος χρήσης τους), ανανεώνεται αυτές τις ημέρες, με την προσθήκη δύο ακόμα ελικοπτέρων. Για πρώτη φορά η Ελλάδα θα υποδεχθεί τα πρώτα δύο πυροσβεστικά ελικόπτερα στις αρχές Μαΐου, έναν μήνα νωρίτερα από ό,τι συνηθιζόταν. Η διαφορά είναι ότι από φέτος τα συγκεκριμένα ελικόπτερα θα τα πετάνε και ελληνικά πληρώματα που έχουν εκπαιδευτεί στη χρήση τους, με παράγοντες της αεροπορικής αγοράς να σχολιάζουν ότι «οι Ικαροι αναμένεται να απογειώσουν τις δυνατότητες των ελικοπτέρων αυτών και να διδάξουν νέες τεχνικές χρήσης τους».

Ο διαγωνισμός

Με δεδομένο ότι οι χώρες της νότιας Ευρώπης αντιμετωπίζουν μεγάλες δασικές πυρκαγιές περίπου τις ίδιες περιόδους, γεγονός που σημαίνει μικρή διαθεσιμότητα ιπτάμενων μέσων, η Ελλάδα θα έχει στη διάθεσή της και φέτος περίπου 86, συνολικά, εναέρια μέσα, όσα δηλαδή και πέρυσι. Τη διαθεσιμότητά τους έχει αναλάβει η αρμόδια υπηρεσία του ΝΑΤΟ, NSPA (NATO Support and Procurement Agency), η οποία έχει προκηρύξει διεθνή διαγωνισμό (ύψους περίπου 30-35 εκατ. ευρώ) για τη μίσθωση των επιπλέον μέσων (περισσότερα από 40). Σύμφωνα με πληροφορίες του «ΘΕΜΑτος», ο διαγωνισμός αυτός βρίσκεται στη φάση της ολοκλήρωσης, ώστε φέτος τα αεροσκάφη να είναι διαθέσιμα έναν μήνα νωρίτερα από πέρυσι, δηλαδή τις πρώτες εβδομάδες του Μαΐου.

Και τι θα είναι αυτά; Πρόκειται για περίπου 50 πυροσβεστικά αεροπλάνα, εκ των οποίων τα 20 είναι οι λεγόμενοι «Τράκτορες». Ο λόγος για τα Air Tractor, τα οποία έχουν ως βασικά αβαντάζ τους την ευελιξία, το μεγάλο διάστημα που μπορούν να βρίσκονται στον αέρα και το χαμηλό κόστος πτήσης τους. Εχουν τη δυνατότητα μεταφοράς τριών τόνων πυροσβεστικού υλικού και μπορούν να χρησιμοποιούνται και για επιτήρηση δασών σε όλη την Ελλάδα, αφού διαθέτουν πέντε ώρες αυτονομία πτήσεως. Εχουν δύο άτομα πλήρωμα, έναν πιλότο και έναν παρατηρητή, ενώ μπορούν να εφοδιαστούν με επιβραδυντικό υγρό και σε στάση, από κάποιο αεροδρόμιο. Στις μεσογειακές χώρες, τα συγκεκριμένα αεροπλάνα έχουν αποδειχτεί πολύ χρήσιμα στην αντιμετώπιση των πυρκαγιών, καθώς έχουν την ευελιξία να επιτηρούν και να επεμβαίνουν σε πυρκαγιές εν τη γενέσει τους.

Επιπλέον, διαθέσιμα θα είναι και περισσότερα από 30 ελικόπτερα δασοπυρόσβεσης, κάποια εκ των οποίων Bell, 3 ελικόπτερα εναέριου συντονισμού, 1 αεροσκάφος μεταφοράς προσωπικού και 1 ελικόπτερο μεταφοράς προσωπικού.

Ειδική μνεία πάντως αξίζουν τα ρωσικά εναέρια μέσα. Παρά τις διεθνείς κυρώσεις που είναι σε εξέλιξη για τον πόλεμο στην Ουκρανία και την απαγόρευση πτήσεων αεροσκαφών ρωσικού νηολογίου ή και συμφερόντων στην Ευρώπη, καλά ενημερωμένες πηγές αναφέρουν στο «ΘΕΜΑ» ότι και φέτος, όπως και πέρυσι, θα επιχειρήσουν για την κατάσβεση πυρκαγιών ρωσικής κατασκευής εναέρια μέσα. Και αν για τα ελικόπτερα Mi8 δεν υπάρχει πρόβλημα, καθώς είναι ουκρανικών συμφερόντων και μισθώνονται από ευρωπαϊκή εταιρεία, το ζητούμενο είναι τα γιγαντιαία τζετ Beriev.

Οι ίδιες πηγές αναφέρουν ότι έχει υπάρξει κατ' εξαίρεση συμφωνία Ελλάδας - Ρωσίας - Ε.Ε. για να μπορούν να μισθωθούν και να πετάξουν στην Ελλάδα τα δύο θηριώδη ρωσικά Beriev Be-200 (μήκους 32,2 μέτρων και εκπετάσματος 31,8 μέτρων), που μπορούν να ρίξουν 12 τόνους νερού ή επιβραδυντικού υγρού. Η ρωσική πλευρά έχει κάνει σαφές πως, εάν χρειαστεί, είναι σε θέση να μισθώσει και το (ακόμα μεγαλύτερο) πυροσβεστικό αεροσκάφος Ιλιούσιν, χωρίς να έχουν υπάρξει περαιτέρω συζητήσεις επ' αυτού.

Αμερικανική βοήθεια

Ανάλογες λύσεις πάντως προσφέρουν και οι Αμερικανοί, καθώς και ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίοι διαθέτουν πυροσβεστικά μεταγωγικά αεροσκάφη (π.χ. C-130), ενώ και φέτος θεωρείται δεδομένο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα συνδράμουν έμπρακτα στην πρόληψη των πυρκαγιών, προσφέροντας την επιτήρηση των δασών από υπερσύγχρονα κατασκοπευτικά αεροσκάφη και drones, τα οποία διαθέτουν μεταξύ άλλων και θερμικές κάμερες, ώστε να εντοπίζονται άμεσα οι εστίες πυρκαγιών.

Αλλά οι μισθώσεις δεν είναι οι μόνες. Σε εξέλιξη βρίσκεται ο διαγωνισμός ύψους 1,7 δισ. ευρώ (τα 380 εκατ. ευρώ προέρχονται από το Ταμείο Ανάκαμψης) του προγράμματος ΑΙΓΙΣ για την προμήθεια, μεταξύ άλλων, πυροσβεστικών ελικοπτέρων και οχημάτων. Στον διαγωνισμό έχουν κάνει προσφορές διεθνείς κολοσσοί, όπως οι Thrush Aircraft, Air Tractor Inc., Lockheed Martin και Erickson Inc., που ενδιαφέρονται για τα πτητικά μέσα που θα προμηθευτεί η Πολιτική Προστασία της Ελλάδας και Mercedes, Iveco-Magirus, Renault Trucks, MAN SE και άλλοι, για τα επίγεια μέσα.

Σταχυολογούμε, από τον διαγωνισμό, την αγορά 11 πυροσβεστικών αεροσκαφών αμφίβιου τύπου (Air Traktor), ύψους 35 εκατ. ευρώ, την αγορά δύο βαρέων ελικοπτέρων Erickson έναντι 46 εκατ. ευρώ, την αναβάθμιση των 7 ιδιόκτητων Canadair CL415 (επισημαίνουμε ότι δεν κατασκευάζονται πλέον νέα) σε CL515 έναντι 29 εκατ. ευρώ, την αναβάθμιση των δύο Super Puma έναντι 3 εκατ. ευρώ, την αγορά πυροσβεστικών και άλλων οχημάτων ανταπόκρισης, έναντι 65,3 εκατ. ευρώ.

Τα drones

Καινούρια όπλα που ρίχνονται στη μάχη κατά των πυρκαγιών είναι τα UAVs, δηλαδή τα μη επανδρωμένα. Η Πυροσβεστική διαθέτει ήδη 3 ισραηλινής κατασκευής drones Spylite, τα οποία χρησιμοποιούνται για την επιτήρηση των δασών και τον συντονισμό των δυνάμεων της Π.Υ. στη διάρκεια κατάσβεσης και η χρήση τους έχει αποδειχτεί σωτήρια και από την άποψη του κόστους, αλλά και της ευχρηστίας.

Η Πυροσβεστική διαθέτει επίσης δύο ελληνικής κατασκευής (της εταιρείας SAS Technology) drones SARISA. Τα συγκεκριμένα Μη Επανδρωμένα Οχήματα, τα οποία έγιναν δωρεά από τη Latsco, εξελίχθηκαν από Ελληνες μηχανικούς βάσει των απαιτήσεων που υπέδειξαν οι Ελληνες πυροσβέστες και χρησιμοποιήθηκαν πιλοτικά πέρυσι, ενώ φέτος αναμένεται να αξιοποιηθούν πλήρως. Πρόκειται για οκτακόπτερα μήκους 1,65 μέτρων και πλάτους 2,18 μέτρων, τα οποία φέρουν δεξαμενή νερού χωρητικότητας 20 λίτρων με σύστημα ψεκασμού. Η χρήση του SARISA προορίζεται για την κατάσβεση εστιών και την αποτροπή αναζωπυρώσεων σε δυσπρόσιτα σημεία, καθώς έχει τη δυνατότητα να επιχειρεί έως και 20 χιλιόμετρα μακριά από την επίγεια βάση και τους χειριστές του. Το Πυροσβεστικό Σώμα προγραμματίζει επίσης τη χρήση των drones αυτού του τύπου για αποστολές άμεσης μεταφοράς υλικού και εφοδίων πρώτης ανάγκης σε πυροσβέστες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Από τρόφιμα, είδη προστασίας και εργαλεία, μέχρι και τμήματα από αντλίες και μάνικες.

Μέσω του προγράμματος ΑΙΓΙΣ, βρίσκεται στη φάση της διαβούλευσης σήμερα διαγωνισμός ύψους 2,5 εκατ. ευρώ για την προμήθεια και άλλων drones (δεν έχει γίνει γνωστός ο αριθμός) που θα χρησιμοποιηθούν από την Πυροσβεστική και τη ΓΓΠΠ για την καταπολέμηση των πυρκαγιών. Οπως αναφέρουν καλά ενημερωμένες πηγές, ο διαγωνισμός προχωρά χωρίς προβλήματα και αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του ερχόμενου τριμήνου. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι φέτος «ετοιμοπόλεμα» θα είναι μόνο τα 5 drones στα οποία έχουν ολοκληρώσει την εκπαίδευσή τους και τις δοκιμές τα στελέχη της Π.Υ.

Οι άνθρωποι

Λένε πως, όπως στον πόλεμο, κατάκτηση εδάφους δεν νοείται εάν δεν πατήσει το άρβυλο στρατιώτη, έτσι και στην κατάσβεση πυρκαγιών, πως επιτυχία δεν νοείται χωρίς τη συμμετοχή του ανθρώπινου παράγοντα. Γι’ αυτό τον λόγο και φέτος οι άνθρωποι που απαρτίζουν τη δύναμη δασοπυρόσβεσης, 14.168 πυροσβέστες και πυροσβέστριες, βρίσκονται και φέτος σε ετοιμότητα. Αν και η συνολική δύναμη τη φετινή σεζόν είναι κατά τι μικρότερη (πέρυσι ήταν 14.616), κάτι που από το Αρχηγείο της Πυροσβεστικής οφείλεται σε συνταξιοδοτήσεις, αυτή τη χρονιά υπάρχουν άλλου τύπου αβαντάζ.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η προεγκατάσταση (για δεύτερη χρονιά) σε Αθήνα, Λάρισα και Τρίπολη πυροσβεστών από πέντε ευρωπαϊκές χώρες, στο πλαίσιο του πιλοτικού προγράμματος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας. Γεγονός λογικό καθώς η Ελλάδα διαχρονικά έχει στείλει περισσότερες φορές βοήθεια από όσες έχει ζητήσει και λάβει σε περίπτωση πυρκαγιών. Καινούριο όπλο είναι η συμμετοχή, για πρώτη φορά φέτος, περισσότερων από 4.000 εθελοντών πυροσβεστών, αφού το τρέχον έτος πιστοποιήθηκαν και εντάχθηκαν στις υπηρεσίες του Πυροσβεστικού Σώματος 900.

Εκτός αυτών, στη δύναμη των πυροσβεστών περιλαμβάνονται και οι 500 δασοκομάντος-ΕΜΟΔΕ, αλλά και 2.399 πυροσβέστες πενταετούς υποχρέωσης, καθώς και 292 αξιωματικοί ειδικών καθηκόντων, από τους οποίους οι 125 αποφοίτησαν από τη Σχολή Αξιωματικών της Πυροσβεστικής Ακαδημίας τον περασμένο Μάρτιο και είναι πτυχιούχοι οικονομολόγοι, πολιτικοί μηχανικοί, μετεωρολόγοι, νομικοί, ηλεκτρολόγοι μηχανικοί, μηχανολόγοι μηχανικοί, καθώς και πτυχιούχοι κλάδων πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών. Σε ό,τι αφορά τους εποχικούς πυροσβέστες, για τους 2.428 των οποίων η σύμβαση έληξε τον περασμένο Οκτώβριο, αυτοί θα επαναπροσληφθούν και τα κενά που θα προκύψουν θα συμπληρωθούν με νέα προκήρυξη θέσεων.

Η φωτιά με φωτιά σβήνει

Αυτό που αλλάζει δραστικά χρόνο με τον χρόνο είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα φαινόμενα των πυρκαγιών. Οι ελληνικές Αρχές, επισημαίνουν πηγές με γνώση του ζητήματος στο «ΘΕΜΑ», έχουν ως όπλο την εμπειρία των αμέσως προηγούμενων ετών, αλλά και τις εμπειρίες των πυροσβεστικών υπηρεσιών άλλων ευρωπαϊκών -και όχι μόνο- χωρών με τις οποίες γίνεται ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Η Ελλάδα πλέον εφαρμόζει όλο και περισσότερες τακτικές που χρησιμοποιούνται στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, όπου το φαινόμενο των megafires είναι αρκετά παλαιότερο απ’ ό,τι στην Ευρώπη.

Μάλιστα στις Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται ήδη αξιωματικοί της Π.Υ. για εκπαίδευση στον εναέριο συντονισμό, στις 5 του μηνός μεταβαίνουν δασοκομάντος και στις 12 και 15 και άλλα στελέχη της Πυροσβεστικής για μετεκπαίδευση και ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Σε αυτό το πλαίσιο, έχουν αλλάξει το μείγμα των κατασβεστικών υγρών που χρησιμοποιούνται έως τα μέσα αλλά και οι τακτικές. Το μεγαλύτερο βάρος δίνεται στην πρόληψη, με τους καθαρισμούς οικοπέδων και άλλων χώρων (διά νόμου υποχρεωτική η ολοκλήρωσή τους ως την τελευταία μέρα του Απριλίου) και την εκπόνηση του προγράμματος ANTINERO, που περιλαμβάνει προληπτικούς καθαρισμούς δασών, καθώς και συντήρηση και διάνοιξη δασικών δρόμων και αντιπυρικών ζωνών.

Εκτός από την αυξημένη φέτος διάθεση κονδυλίων στους δήμους και τις περιφέρειες για τις αντιπυρικές δράσεις, το υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας έχει αποφασίσει αυξημένες περιπολίες της Πυροσβεστικής, της ΕΛ.ΑΣ. και του ΓΕΕΘΑ κατά τις ημέρες με υψηλό δείκτη επικινδυνότητας (4 ή 5).

Το απολύτως καινούριο και μέχρι σήμερα... αδιανόητο για τα ελληνικά δεδομένα είναι οι μέθοδοι καταπολέμησης της φωτιάς με φωτιά. Φέτος είναι η πρώτη χρονιά που οι 500 δασοκομάντος θα έχουν τη δυνατότητα (διά νόμου θεσμοθετημένη πια) να χρησιμοποιήσουν τις μεθόδους «αντιπύρ» και «κατάκαυση», στις οποίες εκπαιδεύτηκαν σε Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία. Στην πρώτη περίπτωση (αντιπύρ ή BackFire), οι ειδικά εκπαιδευμένοι πυροσβέστες με ικανότητα να επιχειρούν μέσα στο δάσος βάζουν φωτιά προς την πλευρά του μετώπου της πυρκαγιάς, με στόχο τη συνένωση των δύο μετώπων (του φυσικού και του τεχνητού) ώστε να επιτευχθεί κατάσβεση ή μείωση του ρυθμού εξάπλωσης.

Στη δεύτερη, αυτήν της κατάκαυσης ή Burn Out, οι δασοκομάντος βάζουν ελεγχόμενη φωτιά στην περίμετρο του μετώπου, δημιουργώντας αντιπυρικές ζώνες. Οταν η πυρκαγιά λοιπόν φτάσει στα σημεία που έχουν κάψει οι δασοκομάντος, ελλείψει καύσιμης ύλης θα έχει μικρότερες πιθανότητες να εξαπλωθεί.