Κυκλοφοριακό χάος: Γιατί έχει τόση κίνηση μετά το lockdown; Ποια έργα θα τη μειώσουν
Το μποτιλιάρισμα στους δρόμους της Αθήνας ειδικά τις ώρες αιχμής είναι τεράστιο - Τα έργα υποδομής που προγραμματίζεται να γίνουν και τα σχέδια ενίσχυσης των ΜΜΜ
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Οι πιο πρόσφατες έρευνες καταδεικνύουν ότι ο μέσος Αθηναίος περνά ετησίως περίπου 2 μέρες της ζωής του στο μποτιλιάρισμα. Και, όπως διαπιστώνουν οι επιστήμονες, ο χρόνος αυτός διαρκώς αυξάνεται. Το (όχι και τόσο) ευχάριστο διάλειμμα των lockdown έδωσε μια ανάσα στους δρόμους που άρχισαν να μποτιλιάρονται ξανά μετά από μια δεκαετία κρίσης, κατά την οποία είχαν μειωθεί οι μετακινήσεις, αλλά αυτή η ανάσα τελειώνει.
Και όσο αυξάνεται η κίνηση, αυξάνονται κι άλλα προβλήματα: υποβαθμίζονται οι περιοχές με μεγάλο κυκλοφοριακό φόρτο -άρα υπάρχει υποτίμηση και στην αγορά ακινήτων-, μειώνεται η εμπορική κίνηση στα καταστήματα και τις επιχειρήσεις (λόγω λιγότερων διελεύσεων), αυξάνεται το κόστος μετακίνησης για όλους.
Στο Κέντρο Διαχείρισης Κυκλοφορίας της Περιφέρειας Αττικής η ομάδα των συγκοινωνιολόγων παρατηρεί τα δεδομένα της κίνησης στους δρόμους της Αθήνας και αναπροσαρμόζει live τη στρατηγική της για να ξεμπλοκάρουν, όσο γίνεται, οι δρόμοι. Ο περιφερειάρχης Αττικής Γιώργος Πατούλης έτρεξε μια σειρά από έργα -ασφαλτοστρώσεις, διαπλατύνσεις, νέος φωτισμός, έξυπνα φανάρια- που μπορούν να βελτιώσουν την κατάσταση, όμως τα αυτοκίνητα είναι πάρα πολλά για τους δρόμους μας.
«Ο κορεσμός είναι κάτι το φυσιολογικό, εξηγεί στο «ΘΕΜΑ» ο σύμβουλος Οδικής Ασφάλειας και Διαχείρισης Κυκλοφορίας της Περιφέρειας Αττικής Κίμων Λογοθέτης. «Ηδη η κυκλοφοριακή ικανότητα των δρόμων μας είναι τρεις φορές μικρότερη από τα αυτοκίνητα που εξυπηρετούν. Είναι σαν σε ένα δωμάτιο 10 ατόμων να βρισκόμαστε 30. Οσο καλά και αν κατανείμουμε τον χώρο θα είμαστε στριμωγμένοι. Η Περιφέρεια έχει σχεδιαστεί για 2 εκατομμύρια κατοίκους και σήμερα αυτοί ξεπερνούν τα 4 εκατομμύρια. Στην τουριστική περίοδο ο αριθμός αυτός μπορεί και να διπλασιάζεται».
Οι συγκοινωνιολόγοι του Κέντρου Διαχείρισης Κυκλοφορίας διαπιστώνουν τον τρόπο με τον οποίο αυξάνεται η κίνηση στον βασικό κόμβο κυκλοφορίας της Αττικής, τη λεωφόρο Κηφισού. Οπως εξηγεί ο κ. Λογοθέτης, οι μετρήσεις από τους αισθητήρες που έχουν τοποθετηθεί σε κατάληψη οδοστρώματος, μέση ωριαία ταχύτητα και διελεύσεις (με στοιχεία σύγκρισης τριών καθημερινών ημερών, δηλαδή τις πρωινές ώρες μιας Τρίτης του Φεβρουαρίου, μιας του Απριλίου και μιας του Μαΐου) δείχνουν ότι έχουμε αύξηση στο ποσοστό της κατάληψης του οδοστρώματος. Δηλαδή των οχημάτων που είναι ακινητοποιημένα σε μποτιλιάρισμα.
Αυτό το φαινόμενο δεν είναι καινούριο. Δηλαδή το πρωί, περί τις 8 με 9, που είναι ώρες αιχμής, στο ρεύμα καθόδου προς Πειραιά το μποτιλιάρισμα ξεκίναγε από τον κόμβο της Αττικής οδού τα προηγούμενα χρόνια. Σήμερα, η κατάληψη, δηλαδή τα ακινητοποιημένα οχήματα, ξεκινούν από τη γέφυρα Καλυφτάκη. «Είναι ενδεικτική αυτή η εικόνα», εξηγεί ο κ. Λογοθέτης, «καθώς η λ. Κηφισού είναι το βαρόμετρο της κυκλοφορίας - και ειδικότερα το ρεύμα που συνδέει το βόρειο τμήμα του νομού με τον Πειραιά».
Ο γενικός γραμματέας του Συνδέσμου Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων Θανάσης Τσιάνος, λέει στο «ΘΕΜΑ» ότι η κίνηση απλώνεται όχι μόνο χιλιομετρικά, αλλά και χρονικά. «Τα προηγούμενα χρόνια είχαμε κίνηση τις ώρες αιχμής, δηλαδή 8 με 10 το πρωί. Τώρα πλέον η αιχμή μεταφέρεται και 4 με 6 το απόγευμα και 12 με 2 το μεσημέρι, αλλά και άλλες ώρες, όσο οι οδηγοί επιχειρούν να κινηθούν σε εναλλακτικές ώρες για να γλιτώσουν την κίνηση.
Κλείσιμο
Γι' αυτό και είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς το φαινόμενο, επειδή αλλάζουν οι ώρες, αλλά αυξάνεται επιπλέον η κίνηση και στις εναλλακτικές διαδρομές». Αυτό βέβαια δεν ήταν κάτι που δεν περίμεναν οι συγκοινωνιολόγοι. «Εμείς», λέει ο κ. Τσιάνος, «ως Σύνδεσμος Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων είχαμε επισημάνει ότι ο κορεσμός στο οδικό δίκτυο θα υπήρχε από τις αρχές του 2010. Και αυτό θα είχε γίνει εάν δεν παρεμβαλλόταν η κρίση, στη διάρκεια της οποίας, δυστυχώς, δεν πάρθηκαν τα μέτρα που έπρεπε».
Ποιος φταίει
Στο ερώτημα «γιατί αυξάνεται η κίνηση;» οι επιστήμονες... αναστενάζουν. Απάντηση με μια πρόταση δεν μπορεί να δοθεί, καθώς είναι πολλοί οι παράγοντες που συντελούν. «Οσο αυξάνεται η ανάπτυξη στη χώρα, μειώνεται η ανεργία και άρα αυξάνεται και ο αριθμός των ανθρώπων που κινείται στους δρόμους. Επιπλέον αυξάνονται οι συνολικές μετακινήσεις προσώπων και αγαθών, των logistics, δηλαδή, τα οποία έχουν αυξηθεί σημαντικά λόγω της αύξησης της εμπορικής δραστηριότητας», λέει ο κ. Τσιάνος και συνεχίζει: «Και το 2009 είχαμε καθυστερήσεις, όμως ξεχάσαμε τις άνετες μετακινήσεις που έφερε η κρίση. Σήμερα, όσο αναπτύσσονται, εκτός του τουρισμού, τα logistics και ο βασικός λιμένας της χώρας, αυξάνονται τα βαρέα οχήματα, ιδιαίτερα από και προς Ασπρόπυργο και Ελευσίνα, ενώ ταυτόχρονα μειώνονται τα δίκυκλα και μειώνεται ο κόσμος που χρησιμοποιεί τα μέσα μαζικής μεταφοράς».
Τα τελευταία στοιχεία του ΟΑΣΑ δείχνουν ότι από τους ανθρώπους που κινούνται καθημερινά το 40% χρησιμοποιεί Ι.Χ., το 40% μέσα μαζικής μεταφοράς (ΜΜΜ) και οι υπόλοιποι κινούνται πεζοί, με δίκυκλο, ποδήλατο ή άλλους τρόπους.
Ο κ. Λογοθέτης λέει ότι ο Μάιος είναι ο πιο δύσκολος κυκλοφοριακά μήνας επειδή συνδυάζει τα ανοιχτά σχολεία με το άνοιγμα της τουριστικής σεζόν, με πρωταγωνίστρια την Αττική. Η ραγδαία αυτή αύξηση του τουρισμού αποτυπώνεται στο οδικό δίκτυο. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι στο κέντρο της Αθήνας τα λεωφορεία κυκλικής διαδρομής (sightseeing - τα διώροφα τουριστικά) έχουν διπλασιαστεί και φυσικά επηρεάζουν την κυκλοφορία καθώς κινούνται στους κεντρικότερους δρόμους της πρωτεύουσας. Στην Αττική κυκλοφορούν περισσότερα από 2,5 εκατομμύρια Ι.Χ. τα οποία, όπως εξηγεί ο σύμβουλος Οδικής Ασφάλειας και Διαχείρισης Κυκλοφορίας, προτιμούν για τις μετακινήσεις τους έναντι των δικύκλων και των ΜΜΜ οι πολίτες.
«Αυξήθηκε ο στόλος των αυτοκινήτων στη διάρκεια της πανδημίας και σήμερα έχουμε άρση των περιοριστικών μέτρων και κατάργηση της τηλεργασίας, άρα μεγαλύτερη κυκλοφορία. Η δε εκρηκτική ανάπτυξη του τουρισμού δεν φέρνει μόνο επιπλέον μετακινήσεις από επισκέπτες, αλλά δημιουργεί και μεγαλύτερες ανάγκες στην εφοδιαστική αλυσίδα, άρα περισσότερες μεταφορές τροφίμων και άλλων αγαθών και μετακινήσεις από και προς το αεροδρόμιο, το οποίο καταγράφει συνεχώς νέα ρεκόρ αφίξεων. Επιπλέον επηρεάζεται και ο Πειραιάς, ο οποίος, εκτός από διαμετακομιστικό κέντρο, έχει γίνει πόλος έλξης και για τα κρουαζιερόπλοια».
Σε αυτά προσθέστε την αύξηση του ρυθμού δόμησης και επέκτασης της Αττικής, που σημαίνει αύξηση των αυτοκινήτων που εισέρχονται στο κέντρο ή διέρχονται από αυτό, αλλά και τον παράγοντα «άνθρωπο». Ο κ. Λογοθέτης λέει ότι η κίνηση στους δρόμους είναι και ζήτημα ορθολογικής οδήγησης. «Για παράδειγμα, μια σημαντική αιτία πρόκλησης καθυστερήσεων είναι οι πάρα πολλές παραβιάσεις της ΛΕΑ. Τις πρωινές ώρες αιχμής, 8 με 9, οι αισθητήρες (σ.σ.: στη λ. Κηφισού) κατέγραφαν 80 ως 110 παραβιάσεις την ώρα. Με τους αυξημένους ελέγχους της Τροχαίας και τη νέα νομοθεσία που προβλέπει φυλάκιση από 10 έτη ως και ισόβια αν γίνουμε υπαίτιοι να χάσει τη ζωή του άνθρωπος επειδή κινούμαστε στη ΛΕΑ είδαμε άμεσα μείωση.
Από τη μέρα που ψηφίστηκε η νέα νομοθεσία έχουμε πέσει στα 30 ως 45 οχήματα την ώρα, με στόχο μας να είναι τα 1 με 2, δηλαδή μόνο τα οχήματα έκτακτης ανάγκης». Αυτή η συνήθεια κίνησης στη ΛΕΑ, όπως εξηγεί ο συγκοινωνιολόγος, προκαλεί μποτιλιαρίσματα, καθώς όσοι τη χρησιμοποιούν αναγκαστικά κάποια στιγμή επανέρχονται στη δεξιά, νόμιμη λωρίδα κυκλοφορίας. Οταν, για παράδειγμα, κάποιος μπαίνει στη ΛΕΑ της λ. Κηφισού μετά τη Δυρραχίου θα αναγκαστεί να περάσει στη δεξιά λωρίδα στο ύψος της Νέας Φιλαδέλφειας (που τελειώνει η ΛΕΑ), αναγκάζοντας αυτούς που έρχονται στη λωρίδα να κόψουν ταχύτητα και προκαλώντας κίνηση πίσω του.
Σημαντικό ρόλο στην αύξηση της κίνησης, εξηγεί ο κ. Λογοθέτης, παίζει και η παραβατικότητα γενικότερα. «Για παράδειγμα, σε δρόμους όπως η 3η Σεπτεμβρίου, η Ελ. Βενιζέλου (Θησέως) στην Καλλιθέα, η Αριστοτέλους, η Αχαρνών κ.ά. υπάρχουν σταθμευμένα αυτοκίνητα σε μόνιμη βάση στις λωρίδες κυκλοφορίας, γεγονός που αυξάνει την κίνηση. Και η παραβίαση των φαναριών ή της σηματοδότησης δυσχεραίνει την κυκλοφορία προκαλώντας ατυχήματα». Τα ατυχήματα είναι κάτι που θα πρέπει να σταθούμε. Η περιφέρεια καταγράφει μόνο στη λ. Κηφισού 8 συμβάντα ακινητοποιήσεων οχημάτων τη μέρα (από βλάβη ή σύγκρουση) που προκαλούν επίσης καθυστερήσεις.
Λεωφόρος Κηφισού
Σε ό,τι αφορά τα ακινητοποιημένα οχήματα, η Περιφέρεια Αττικής έχει θεσπίσει το τελευταίο εξάμηνο τα οχήματα οδικής ασφάλειας και την πλατφόρμα οδικής βοήθειας. Πρόκειται για βαν και άλλα οχήματα τα οποία βρίσκονται πάνω στη λεωφόρο Κηφισού και βοηθούν σε περιστατικά, βγάζοντας τα ακινητοποιημένα οχήματα στην πρώτη έξοδο και ξεμπλοκάροντας τον δρόμο πολύ γρήγορα. Επιπλέον, η περιφέρεια ρυθμίζει τους 37.000 φωτεινούς σηματοδότες που έχει στην ευθύνη της. «Οι συγκοινωνιολόγοι μας», λέει ο κ. Λογοθέτης, «επικαιροποιούν διαρκώς τις μελέτες μας και προσθέτουμε έξυπνα φανάρια που διαβάζουν την κυκλοφορία και προσαρμόζουν τον χρόνο που διαρκεί το πράσινο.
Με αυτό τον τρόπο κερδίζουμε πολύτιμα δευτερόλεπτα. Επιπλέον, έχουμε δώσει βάρος στη συντήρηση των οδικών αξόνων που είχαν μείνει ασυντήρητοι για περίπου 30 χρόνια. Ο περιφερειάρχης Γιώργος Πατούλης δίνει μεγάλο βάρος στην ασφάλεια των μετακινήσεων και έτσι έχει πέσει νέα άσφαλτος, εκτός της λ. Κηφισού, στην Ποσειδώνος, στην Κηφισίας, στο Σχιστό, στην Αθηνών, ενώ έχουν τοποθετηθεί LED φωτιστικά σώματα. Με λίγα λόγια, αλλάξαμε την εικόνα των οδικών αξόνων τη νύχτα ώστε να κάνουμε πιο δελεαστικό το περιβάλλον για να κυκλοφορεί κανείς τη νύχτα για εργασίες, καθαριότητα, μεταφορές κ.ά., μειώνοντας την κίνηση και το αποτύπωμα άνθρακα, εξοικονομώντας κατά 60% την ενέργεια από τον φωτισμό και χωρίς να έχουμε πια καμένες λάμπες στην Αττική».
Τι πρέπει και τι θα γίνει
Τα μεγάλα έργα υποδομών που έρχονται, όπως η υπογειοποίηση της λεωφόρου Ποσειδώνος, οι επεκτάσεις της Αττικής οδού κ.ά., θα δώσουν λύσεις, αλλά οι συγκοινωνιολόγοι συμφωνούν ότι χρειάζεται συνολική αλλαγή νοοτροπίας ώστε να μη συνεχιστεί η αύξηση της κίνησης. Και, κυρίως, να χρησιμοποιούνται περισσότερο τα μέσα μαζικής μεταφοράς. «Πρέπει να αυξηθεί το ποσοστό των ανθρώπων που χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς για τις μετακινήσεις τους. Πρώτη προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στο μετρό. Είναι μια άριστη επένδυση για το κράτος επειδή κάνει πολύ γρήγορα απόσβεση και μπορεί να φέρει τα χρήματά του πίσω 4 και 5 φορές. Το κράτος θα κερδίσει χρήματα από τα καύσιμα, την αναβάθμιση των περιοχών που αποσυμφορεί, τη μείωση των ατυχημάτων κ.ά.
Είναι πολλαπλά τα οφέλη για την οικονομία και την καθημερινότητά μας. Πρέπει επιπλέον να αναβαθμιστούν τα λεωφορεία ώστε να είναι ανταγωνιστικά ως προς τα Ι.Χ. σε κόστος, ποιότητα και χρόνο μετακίνησης, παράγοντες που λαμβάνει υπόψη ο χρήστης. Χρειάζονται λεωφορειόδρομοι, αναβάθμιση των οχημάτων και μεγαλύτερη συχνότητα των δρομολογίων. Και φυσικά, να έχουμε, όπως στο εξωτερικό, μεγάλα και ασφαλή πεζοδρόμια ώστε να αυξηθεί η πεζή μετακίνηση για την πρόσβαση στα ΜΜΜ» λέει ο κ. Τσιάνος. Ο κ. Λογοθέτης συμφωνεί ότι πρέπει να γίνουν πιο δελεαστικές οι αστικές συγκοινωνίες, πιο ελκυστικές από τα Ι.Χ. «Χρειάζονται σύγχρονα λεωφορεία, μέσα σταθερής τροχιάς, νέοι συρμοί και άλλες ενέργειες που θα παροτρύνουν τον χρήστη να κινηθεί με μέσα μαζικής μεταφοράς. Να παροτρύνουμε τους πολίτες να χρησιμοποιούν δίκυκλο - και κυρίως το ποδήλατο.
Να δώσουμε κίνητρα με τις υποδομές. Και ως ακόμα πιο άμεσο μέτρο βελτίωσης των συνθηκών μπορεί να εφαρμοστεί το κλιμακωτό ωράριο. Ακόμα και στα σχολεία, που αποτελούν βαρόμετρο για την κίνηση (κάτι που βλέπουμε το Πάσχα και το καλοκαίρι που μειώνεται η κίνηση και τον Σεπτέμβριο που ξεκινά), μπορεί να εφαρμοστεί η ελαστικότητα. Π.χ. να πηγαίνουν στο σχολείο τα παιδιά στις 9, 10, ή και 11 η ώρα το πρωί, να υπάρχει ελαστικότητα και να αποφύγουμε τις ώρες αιχμής ώστε να έχουμε λιγότερες καθυστερήσεις.
Και φυσικά, σε προσωπικό επίπεδο, να επιλέγουμε, αν μπορούμε, τον τόπο διαμονής όσο πιο κοντά γίνεται στη δουλειά μας ώστε να κινηθούμε εύκολα από και προς αυτή με τα πόδια, ποδήλατο ή μέσα μαζικής μεταφοράς. Σε ό,τι αφορά τα ποδήλατα, τα καλύτερα φαίνεται πως έρχονται. Ηδη υπάρχει ο ποδηλατόδρομος από το Γκάζι μέχρι το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, ενώ η Περιφέρεια Αττικής δημοπρατεί αυτό το διάστημα τη μελέτη για τον βόρειο ποδηλατικό άξονα, ο οποίος θα συνδεθεί με αυτόν του παραλιακού μετώπου, ως το Σούνιο».
Στο τραπέζι πάντως έχει πέσει μια σειρά από μέτρα που θα μπορούσαν να αποσυμφορήσουν την κατάσταση. Για παράδειγμα, μαζί με τους βασικούς οδικούς άξονες χρειάζονται αναβάθμιση και οι λοιποί - και αυτό είναι κάτι που συζητάται. Εργα όπως η επέκταση της λ. Κύμης, της δυτικής Περιφερειακής, η αναβάθμιση της λ. Βουλιαγμένης και η σύνδεση με την Αττική οδό ώστε να βελτιωθούν οι οδικές συνθέσεις και να μεταφερθεί η κίνηση από το τοπικό δίκτυο.
Στο τραπέζι έχει πέσει επίσης η εφαρμογή δακτυλίου μόνο για ηλεκτρικά Ι.Χ. στο κέντρο της Αθήνας και οι περιορισμοί (π.χ. διόδια) για παλαιότερης τεχνολογίας αυτοκίνητα ώστε να μειωθεί η ρύπανση αλλά και η κίνηση. Κάτι παρεμφερές συζητάται και για το αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος», καθώς παρατηρείται συνωστισμός στο σημείο των παραλαβών - αφίξεων με διπλές και τριπλές σειρές παρκαρισμένων οχημάτων. Η διαχειρίστρια εταιρεία μελετά την επιβολή διοδίων για τα οχήματα που θα παραμένουν στο αεροδρόμιο πάνω από 10 λεπτά.
Στην Αττική οδό, όπου η κίνηση ξεπερνά κατά μέσον όρο ημερησίως τις 260.033 εισόδους από διόδια, οι επεκτάσεις δείχνουν παραπάνω από αναγκαίες. Παράγοντες της εταιρείας αναφέρουν ότι η αυξημένη ζήτηση δεν μπορεί να ικανοποιηθεί από τη χωρητικότητα της εξόδου στο ρεύμα προς Λαμία, στον κόμβο της Μεταμόρφωσης, οπότε θα χρειαστούν κατασκευαστικές λύσεις με έργα όπως η βελτίωση της γεωμετρίας του κόμβου και η σύνδεση της λεωφόρου Κύμης από Καλυφτάκη με την Αττική οδό.
Στη δε Αττική Οδό καταγράφεται αύξηση του μποτιλιαρίσματος κυρίως τα πρωινά των εργάσιμων ημερών και στο ρεύμα προς Ελευσίνα, μεταξύ των κόμβων Κύμης και Μεταμόρφωσης, όπως και μεταξύ των κόμβων Πεντέλης και Κηφισίας. Στα τμήματα αυτά ο κυκλοφοριακός φόρτος της πρωινής αιχμής ξεπερνάει τα 6.000 οχήματα την ώρα, με τις καθυστερήσεις να ξεπερνούν το 20λεπτο.
Οι αλλαγές λωρίδων
Το πιο συχνό φαινόμενο στους δρόμους που πήζουν είναι η συχνή αλλαγή λωρίδων από οδηγούς που προσπαθούν να αποφύγουν τα σημεία που «κολλάνε». Ο κ. Λογοθέτης εξηγεί στο «ΘΕΜΑ» πως «είναι ψευδαίσθηση ότι αν αλλάξουμε λωρίδα στην κίνηση θα κινηθούμε γρηγορότερα. Το αντίθετο θα συμβεί. Θα καθυστερήσουμε όσο αλλάζουμε λωρίδες και ειδικά όσο επιλέγουμε τη ΛΕΑ».
Ο ίδιος αναφέρει ότι αυτός που κάνει αλλαγές λωρίδων προκαλεί καθυστερήσεις στους πίσω του. «Το ορθολογικό είναι αυτός που μπαίνει, π.χ., από την Αχαρνών για να βγει στη Δυρραχίου να μείνει δεξιά και αυτός που κατευθύνεται, για παράδειγμα, από τον Πειραιά στη Μεταμόρφωση να μείνει στη μεσαία, χωρίς αλλαγή λωρίδων. Ετσι, θα έχουμε καλύτερη ροή της κυκλοφορίας».
Οδηγός εκλογών 2023: Πώς ψηφίζω - Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την ΝΕΑ εκλογική αναμέτρηση
Εκλογές 2023: Όλες οι ειδήσεις για την ΝΕΑ εκλογική αναμέτρηση, τον προεκλογικό αγώνα των κομμάτων, τις δημοσκοπήσεις, τα αποτελέσματα των εκλογών, τα exit polls.
Η Bright Academy σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου προσφέρουν μοριοδοτούμενα προγράμματα πάνω στην Τεχνητή Νοημοσύνη, την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση, και τη Σχολική Ψυχολογία
