Μήπως έχεις burnout και δεν το ξέρεις; Τι είναι το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης;

«Είμαι στα όρια του burnout». Αυτή είναι σίγουρα μια ατάκα που ο περισσότερος κόσμος έχει ακούσει από φίλους, συνεργάτες ή στο οικογενειακό του περιβάλλον, ενώ πολλές φορές μπορεί να την έχει πει και ο ίδιος. Η αλήθεια είναι πως πολλές φορές η εργασία είναι ένα κομμάτι μέσα στην καθημερινότητα, που ενδέχεται να φτάσει κάποιον στα όριά του. Υπερβολικός φόρτος υποχρεώσεων μέσα σε ένα πιεστικό χρονικό διάστημα, αφεντικά χωρίς τη διάθεση να κατανοήσουν και πολλές ώρες πάνω από μία οθόνη συνθέτουν το «ιδανικό» κοκτέιλ για να βιώσει κάποιος burnout ή Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης όπως αναφέρεται επιστημονικά.

Οι ρυθμοί ζωής και εργασίας το 2023 έχουν ρίξει τα φώτα των ειδικών πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα με όλο και περισσότερους να ασχολούνται με αυτό εις βάθος. Ένας από αυτούς είναι η Οργανωσιακή Ψυχολόγος, ειδική σε θέματα ψυχικής υγείας και business coach, Ζωή Φράγκου. Εδώ και τρία χρόνια μελετάει το φαινόμενο του burnout, συζητάει με τους πελάτης της προσπαθώντας να χτίσει μια νέα κουλτούρα σχετικά με την εργασία στην Ελλάδα και παράλληλα ετοιμάζει ένα βιβλιο με αυτή τη θεματική.

Η 30χρονη ψυχολόγος μίλησε στο Πρώτο Θέμα λύνοντας πολλές απορίες γύρω από το σύνδρομο, που «χτυπάει» περισσότερους εργαζόμενους από όσους φαντάζεσαι.

Το burnout και ο Covid

«Το Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης μοιάζει με την κατάθλιψη αλλά δεν είναι κατάθλιψη σε καμία περίπτωση, καθώς απουσιάζει ο αυτοκτονικός ιδεασμός» ξεκαθάρισε στην αρχή της κουβέντας μας η Οργανωσιακή Ψυχολόγος στην προσπάθεια να μας δώσει έναν όρισμο και συνέχισε «Από την άλλη δεν είναι ούτε μία διάγνωση.

Είναι ένα σύνολο συμπτωμάτων, που έχουν βάση το χρόνιο εργασιακό στρες το οποίο δεν διαχειρίστηκαμε σωστά ή καθόλου και μπορεί να οδηγήσει σε μία συναισθηματική και ψυχική κατάρρευση. Μπορεί να συμβεί σε όλους, ακόμα και σε άτομα που αγαπούσαν υπερβολικά πολύ τη δουλειά τους, όμως την ώρα που βιώνουν αυτή την κατάσταση άγχους και στρες, δεν έχουν τη διάθεση ούτε να σηκωθούν από το κρεβάτι».

Η καραντίνα και η περίοδος του Covid ήταν σίγουρα μία πάρα πολύ δύσκολη στιγμή για όλους τους ανθρώπους αυτού του πλανήτη. Μακριά από φίλους, οικογένεια, δραστηριότητες και όλα αυτά που γεμίζουν την ημέρα μας, πολλοί επικεντρώθηκαν στη δουλειά τους ή και άλλων ειδών εργασίες για να αποσπάσουν λίγο το κεφάλι τους από αυτό που συνέβαινε έξω από τους τοίχους του σπιτιού, με αποτέλεσμα στο τέλος να αρχίζουν να βιώνουν burnout. Για την ίδια όλο αυτό έχει εξήγηση.

«Στην καραντίνα για κάποιον περίεργο λόγο υπήρξε ένα γενικότερο trend του να δεις την κατάσταση θετικά και αυτό δεν μας επέτρεψε να εκφράσουμε το πραγματικό μας άγχος. Δεν αγκαλιάσαμε τον εαυτό μας δίνοντας του λίγο χρόνο να δεχτεί αυτή την κατάσταση με τους περισσότερους να πέφτουν σε ένα φαύλο κύκλο πραγωγικότητας. Τότε ήταν που ξεκίνησα να παρατηρώ παρόμοια σημάδια και στους πελάτες μου.

Όλη αυτή η κατάσταση συσσωρεύτηκε μαζί με το moral fatigue του να μην κάνεις πλέον αυτοματοποιημένα ακόμα και τα πιο απλά πράγματα» μας ανέφερε η ειδική σε θέματα ψυχικής υγείας και κατέληξε «Πολλοί είδαν σαν ένα είδους βάλσαμο τη δουλειά τους και αφοσιώθηκαν εκεί. Η συνεχόμενη και έντονη όμως εργασία από το σπίτι είναι δύσκολη τόσο πρακτικά όσο και συναισθηματικά. Ειδικά για τους γονείς ήταν μία πολύ απαιτητική περίοδος, καθώς εκτός από την καθημερινές τους υποχρεώσεις έπρεπε να νοιαστούν για τα παιδιά τους, την τηλεργασία και το διάβασμά τους. Μπορεί αυτά στο τέλος του μήνα να μην βάζουν λεφτά στο λογαριασμό σου, όμως απαιτούν ενέργεια. Τότε ήταν που απόφασισα να ασχοληθώ με το Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξούθενωσης».

Τα στάδια του burnout

Υπάρχει τρόπος να καταλάβει κάποιος ότι βρίσκεται στα όρια του burnout και θα έπρεπε να κάνει κάτι γι΄αυτό. Η Ζωή Φράγκου μας απάντησε πως «Έχει 12 στάδια. Ποτέ κανείς δεν ξυπνάει μία ημέρα και λέει έχω burnout. Στην αρχή η κόπωση είναι λίγο πιο έντονη από άλλες φορές και έπειτα γινόμαστε πιο ευερέθιστοι χωρίς να ξέρουμε τι φταίει, ενώ μπορεί να φτάσουμε σε σημείο να γίνουμε εμμονικοί με τη δουλειά σε σημείο, που αν κάποιος μας το αναφέρει, να αντιδράμε άσχημα.

Έπειτα αναπτύσσεται έντονος κυνισμός όντας παράλληλα και πιο επιθετικοί, ενώ δεν θα αργήσουν να φανούν και ψυχοσωματικά συμπτώματα (αλωπεκίαση, προβλήματα στον ύπνο, πονοκέφαλοι κ.α). Στα τελευταία στάδια το άτομο βιώνει απουσιασμό βρίσκοντας δικαιολογίες να μην σηκωθεί από το κρεβάτι και να πάει για δουλειά. Στο τέλος είναι πιθανό να επέλθει η ψυχολογική και συναισθηματική κατάρρευση».

«Ένας οργανωσιακός ψυχολόγος είναι κατάλληλος για τη διάγνωση, διότι ασχολείται με τα εργασιακά ζητήματα αλλά όλοι οι ψυχολόγοι μπορούν να δώσουν υποστήριξη».

Εκτός όμως από τη βοήθεια των ειδικών ή ενός ψυχολόγου, υπάρχουν και διάφορες δικλείδες ασφαλείας, που ενδέχεται να αποτρέψουν έναν εργαζόμενο να βιώσει μια κατάσταση burnout. «Μπορούμε να τις εντοπίσουμε τόσο σε μικροκλίμακα με αναγνώριση και διαχείριση του στρες επι τόπου όσο και σε μακροκλίμακα με αλλαγές, που διαφοροποιούν τελείως το lifestyle μας» μας είπε η διακεκριμένη business coach και τόνισε «Το πιο σημαντικό κομμάτι στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι να αναγνωρίζει το άτομο, που ακριβώς βρίσκονται τα όριά του. Σε κάποιους αυτή η διαδικασία βγαίνει φυσικά, ενώ κάποιοι άλλοι χρειάζονται ψυχοθεραπεία για να πετύχουν αυτή την οριοθέτηση.

Γενικώς σαν κουλτούρα δεν τα πάμε πολύ καλά σε αυτό. Δεν βοηθάει καθόλου και το σύστημα της πυρηνικής οικογένειας στην Ελλάδα, που μας θέλει να είμαστε σε όλα μαζί ενωμένοι ακόμη κι αν είναι δυσλειτουργικό, και δεν γίνεται μία εκμάθηση των ορίων από την παιδική ηλικία. Αυτό οδηγεί πολλούς ανθρώπους να γίνονται αποφευκτικοί και να τρέχουν μακριά από διάφορες διαπροσωπικές σχέσεις, επειδή δεν έχουν μάθει να διαχειρίζονται τη σύγκρουση ως φυσιολογικό κομμάτι της ζωής μας. Έτσι η κοινωνία μας γεμίζει με άτομα, που διαρκώς παραβιάζουν και παραβιάζονται».

«Τέλος είναι πολύ καλό να επικυρώνουμε τα συναισθήματά μας. Η κουλτούρα αυτή πρέπει να αλλάξει. Πρέπει να μάθω να αναγνωρίζω πότε πρέπει να ζητήσω βοήθεια και να έχω ένα σύστημα υποστήριξης για να το κάνω. Αν νιώθω να παραλύω από το εργασιακό στρες, μία γρήγορη συμβουλή είναι να σοκάρω τον εαυτό μου ρίχνοντας παγωμένο νερό στο πρόσωπό μου. Πιστέψτε με βοηθάει».

Τα δύο φύλα σε σχέση με το burnout

Πολλές έρευνες βγαίνουν καθημερινά στο διαδίκτυο για το τι σχέση έχουν γυναίκες και άνδρες με τη ψυχική υγεία. Η απάντηση της Ζωής Φράγκου μάλλον μοιάζει αναμενόνμενη, για όσα μας αποκάλυψε ήδη σχετικά με την κουλτούρα προσδιορισμού ορίων. «Είναι πιο πιθανό για τις γυναίκες να βιώσουν μία κατάσταση Συνδρόμου Επαγγελματικής Εξουθένωσης. Στις γυναίκες ειδικότερα στην Ελλάδα πέφτει ένα πολύ μεγάλο βάρος σχετικά με τη φροντίδα του σπιτιού. Την ίδια ώρα είναι πολλές οι γυναίκες, που σκέφτονται ενοχικά γύρω από το κομμάτι καριέρας, καθώς αυτό έρχεται σε σύγκρουση με όλους τους υπόλοιπους ρόλους όπως της μητέρας ή της συζύγου.

Από την άλλη οι άνδρες αντιμετωπίζουν τη ψυχική τους υγεία με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο. Το στερεότυπο της αρρενωπότητας δεν λειτουργεί μόνο με την κλασική έννοια αλλά και αντίστροφα, κάνοντας πολλούς άνδρες να νιώθουν πως είναι μη επιτρεπτό να εκφράζουν τους προβληματισμούς τους ακόμα και στους πιο στενούς φίλους. Είναι αναγκαίο να υπάρξει ευαισθητοποίηση γύρω από τη ψυχική υγεία των ανδρών.

Η ζωή είναι δύσκολη για όλους χωρίς εξαιρέσεις, οπότε τουλάχιστον ας μην την κάνουμε και δύσκολη ο ένας για τον άλλο. Στις ομιλίες μου αρέσκομαι να ξεκινάω με ένα αστείο. Οι γυναίκες πάνε περισσότερο στον ψυχολόγο, καθώς οι άνδρες πάνε κατευθείαν στον ψυχίατρο. Δυστυχώς είναι μία πικρή αλήθεια γύρω για το πως αντιμετωπίζει η κοινωνία το συγκεκρίμενο ζήτημα και πρέπει να βρεθεί λύση».

Εξουθενωμένοι μαθητές

Τι γίνεται όμως στην περίπτωση των παιδιών; Είναι πιθανό να βιώσουν και αυτά ένα είδος burnout; Ήμουν σίγουρος για το ποια θα ήταν η απάντηση, καθώς ακόμα και 13 χρόνια μετά είναι νωπές οι μνήμες από τα ξενύχτια της τρίτης λυκείου. Η απάντηση της κ Φράγκου εκπλήσσει. «Κι όμως αν το σκεφτούμε το σχολείο έχει τους περισσότερους αντί - burnout μηχανισμούς. Ανάμεσα στις ώρες μαθήματος τα παιδιά κάνουν μεγάλα διαλείμματα, ανά πέντε μέρες μεσολαβεί Σαββατοκύριακο, έπειτα ακολουθούν οι διακοπές Χριστουγέννων, Πάσχα και το τέλος της σχολικής χρονιάς βρίσκει τα παιδιά να ξεκουράζονται για 2.5 μήνες.

Ναι στην Τρίτη λυκείου δεν μπορώ να φανταστώ κάποιο παιδί χωρίς burnout, όμως με βάση αυτά το μεγαλύτερο σοκ δεν κρύβεται στην τελευταία τάξη. Αυτό έρχεται με τις πρώτες εργασιακές εμπειρίες και από εκεί που το άτομο είχε συνηθίσει να παίρνει ρεπό 100 και 150 μερες μέσα σε έναν χρόνο ξαφνικά βρίσκεται σε μία δουλειά με 20 μόνο μέρες άδειας. Γι’ αυτό παρατηρείται έντονα το φαινόμενο της εξάντλησης σε νέους εργαζόμενους λόγω της ξαφνικής και απότομης αλλαγής».

Οι πανελλήνιες από την άλλη έπιασαν και αυτές ένα σημαντικό μερός στην κουβέντα μας. «Είναι μία τόσο αντι - παιδαγωγική διαδικασία, που επηρεάζει όλα τα παιδιά. Είναι δύσκολο για όλους αλλά ας αναλογιστούμε λίγο εκείνα με δυσλεξία, διάσπαση προσοχής και εκείνα που οι γόνεις τους τα έγραψαν με πολύ κόπο σε ένα φροντιστήριο κουβαλώντας και αυτό το βάρος εκτός από τις σχολικές τους τσάντες. Ήρθε η ευκαιρία να μπούμε σε μία νέα εποχή και να αναζητήσουμε πιο παιδαγωγικές μεθόδους. Ίσως θα έπρεπε να επικεντρωθούμε σε πράγματα, που όντως θα χρειαστούν τα παιδιά στο μέλλον όπως την οικονομική εκπαίδευση, τις διαπροσωπικές σχέσεις και την επιχειρηματικότητα».

«Πολλοί δρόμοι οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα. Το γεγονός ότι δεν πέρασες σε μία σχολή δεν σε κάνει αποτυχημένο. Πρέπει να κάνουμε επιλογές με βαθύτερες αξίες σχετικά με το επάγγελμα, γιατί με αυτόν τον τρόπο έχουμε και περισσότερες πιθανότητες να πετύχουμε».

Εταιρική κουλτούρα και Σύνδρομο Επαγγελματικής Εξουθένωσης

Παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια στο εξωτερικό ότι η ψυχική υγεία και το well – being των εργαζομένων έχει μπει για τα καλά στα ραντάρ των μεγάλων εταιρειών. Στην Ελλάδα έχει αρχίσει να συντελείται αυτή η αλλαγή ή πηγαίνουμε ακόμα με το κλασικό και προβληματικό μοτίβο;

«Έχω μεγάλο αριθμό πελατών που διευθύνουν εταιρίες και έρχονται σε εμένα για περιπτώσεις burnout» μας ανέφερε η Κ. Φράγκου και συνέχισε «Αυτό υποδηλώνει πως πέφτει προσοχή στο ζήτημα. Δεν είναι ο κανόνας αλλά μπορώ να πως πως υπάρχει ένας αέρας αλλαγής. Υπάρχουν εταιρείες που πραγματοποιούν δράσεις απλά για να λένε ότι κάνουν κάτι, όμως ακόμα και αυτό βοηθάει».

«Αυτό είναι και το ζουμί γύρω από την εταιρική κουλτούρα. Πιστεύω πολύ στη συνέργια και στην πεποίθηση ότι μαζί είμαστε σε θέση να πετύχουμε πολλά περισσότερα. Για να έχεις όρεξη και δημιουργικότητα πρέπει να περιβάλλεις και τον εαυτό σου με ανθρώπους που σε υποστηρίζουν και είναι δημιουργικοί και οι ίδιοι».

Λίγο πριν ολοκληρώσουμε την κουβέντα μας, η διακεκριμένη επιστήμονας μου αποκάλυψε πως έχει στα σκαριά ένα βιβλίο πάνω στο burnout. «Ασχολούμαι με αυτό πολύ καιρό. Αρθρογραφώ, διοργανώνω ομιλίες και ένιωσα την ανάγκη να γράψω και ένα βιβλίο» μας εξέφρασε σχετικά με αυτό και έπειτα μας διατύπωσε και στο τι στοχεύει να περάσει μέσα από τις σελίδες του.

«Θέλω να αποφύγω την θεωρία και τους ορισμούς. Προσπαθώ να δίνω συμβουλές μακροκλίμακας και αλλαγές στον τρόπο ζωής, που θα βοηθήσουν όσους δεν μπορούν να παρακολουθήσουν ομιλίες ή podcast. Ευελπιστώ να γίνει ξεκάθαρο στον αναγνώστη ότι η ψυχική υγεία είναι κατ’ αρχάς προσωπική ευθύνη και πρέπει να την έχει στον νου του κάθε μέρα που ξυπνάει».

Στο τέλος της ζητήσαμε να κλείσει με ένα μήνυμα την κουβέντα μας. «Δεν χρειάζεται να είσαι εξαιρετικός για να ξεκινήσεις αλλά πρέπει να ξεκινήσεις για να γίνεις εξαιρετικός» μας είπε και είναι αλήθεια. Ήρθε η ώρα να πάρουμε στα σοβαρά τις ασθένειες ψυχικής υγείας στη χώρα μας και να αλλάξουμε για πάντα την κουλτούρα γύρω από το εργασιακό στρες. Στην τελική αν δεν το κάνουμε εμείς πρώτοι για τον εαυτό μας, τότε ποιος;