Οι Έλληνες που ρίζωσαν κατά λάθος στα Σκόπια

To Πέχτσεβο είναι μια μικρή πόλη στα Σκόπια, δίπλα στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Από τον μεθοριακό σταθμό Δοϊράνης απέχει 120 χλμ., ενώ ο πληθυσμός του αγγίζει τους 3.200 κατοίκους. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού της πόλης έχει ελληνική καταγωγή αφού προέρχεται από Ανατολικοθρακιώτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία (1923).

Η ιστορία των ομογενών αυτών, αν και σε πολλά σημεία αδιευκρίνιστη έως τις μέρες μας, παραμένει ενδιαφέρουσα. Οι πρόγονοί τους ξεκίνησαν από τα χωριά της Καλλίπολης, βρέθηκαν αρχικά στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στο Πέχτσεβο της τότε νότιας Σερβίας, όπου «υπήρχαν διαθέσιμα άδεια σπίτια και χωράφια, από Τούρκους που μετανάστευσαν στην Τουρκία, καθώς και δουλειές στα κοντινά ορυχεία», όπως τους είπαν. Η φτώχεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον τούς έκανε να πάρουν τη δύσκολη απόφαση, αφήνοντας πίσω στην Ελλάδα συγγενείς και συγχωριανούς.

Κτισμένο σε ένα οροπέδιο στα 1.158 μ., με δασοσκέπαστες πλαγιές και βαρείς χειμώνες η ζωή δεν ήταν εύκολη για τους «κοντοθαλασσινούς» Θρακιώτες. Η ζωή στη νέα πατρίδα δεν ήταν εύκολη, αφού ξεχώριζαν σαν τη μύγα μες στο γάλα, μέσα στη σλαβική πλειονότητα. Οι ντόπιοι τούς αποκαλούσαν υποτιμητικά «Γκραιτσουλιάνους» και τα πρώτα χρόνια απέφευγαν κάθε επαφή μαζί τους. Τα ελληνικά τα μιλούσαν κρυφά, τους απαγορεύτηκε κάθε επαφή με συγγενείς στην Ελλάδα, ενώ κάθε φορά που άλλαζε η διοίκηση άλλαζαν και το επίθετό τους. Ετσι επί Σερβίας ο Στεφανίδης έγινε «Στεφάνοβιτς», επί βουλγαρικών κατοχών «Στεφάνοφ» και μετά τη δημιουργία του σημερινού κράτους επί Τίτο «Στεφανόβσκι».

Η εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που έφεραν από τη χαμένη πατρίδα οι πρόγονοί τους, αποτελεί το σημαντικότερο θρησκευτικό κειμήλιο που φυλάσσουν σε ένα ιδιωτικό ξωκλήσι ως κόρη οφθαλμού.

Το 2022 οι Ελληνες του Πέχτσεβο σύστησαν τον Σύλλογο Ελλήνων - Καλλίπολη - Πέχτσεβο, με στόχο την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης:

«Ιδρύσαμε τον σύλλογο για να μη χάσουμε τις ρίζες μας. Για να ξέρουμε την καταγωγή μας και πώς βρεθήκαμε εδώ πάνω», λέει στο «ΘΕΜΑ» με τα λίγα, σπαστά ελληνικά του ο πρόεδρος του συλλόγου Σταύρος Στεφανίδης, αναφέροντας ιστορίες που του έλεγαν ο παππούς και η γιαγιά του για τη χαμένη πατρίδα στην Καλλίπολη και για την άλλη, την Ελλάδα, που «δεν βρήκε ένα χωριό για να τους στεγάσει». Η Ελλάδα επισήμως αναγνωρίζει την ύπαρξη των ομογενών στο Πέχτσεβο. Την περίοδο που η σημερινή υφυπουργός Εξωτερικών κυρία Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου ήταν επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσμου στα Σκόπια (2007-2012) είχε επισκεφθεί το Πέχτσεβο και διατηρούσε επαφές με τους ομογενείς. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε και φροντιστήριο ελληνικών. Κάτι που δεν συμβαίνει πλέον. «Παλαιότερα η πρεσβεία στα Σκόπια μάς έστελνε κάθε εβδομάδα δάσκαλο ελληνικής γλώσσας. Είναι σημαντικό για εμάς, γιατί πολλοί θέλουν να μάθουν ελληνικά», μας λέει η κυρία Φρόσω Καρακουτόβσκα, τονίζοντας ότι πρόσφατα ζητήθηκε εκ νέου η αρωγή της ελληνικής διπλωματικής Αρχής.

«Θέλουμε ελληνικές ταυτότητες»

Για τους ομογενείς στο Πέχτσεβο, το πλέον σημαντικό ζήτημα που θέτουν είναι η απόδοση ελληνικής ιθαγένειας. Θέμα που έχει σχέση με την αναγνώριση της εθνικής καταγωγής τους. «Δεν θέλουμε ταυτότητες για να πάμε στην Ευρώπη για δουλειά. Θέλουμε ταυτότητες γιατί είμαστε Ελληνες. Ο πατέρας μου ήθελε να πάρει ταυτότητα και να πεθάνει ως Ελληνας και όχι ως “Μακεδόνας”», μας λέει ο πρόεδρος του συλλόγου.

Τα τελευταία χρόνια η επιθετική διπλωματία της Βουλγαρίας στα Σκόπια έχει ως αποτέλεσμα να αποκτήσουν 100.000 πολίτες τη βουλγαρική ιθαγένεια. Αυτό οφείλεται κυρίως στην επιθυμία απόκτησης βουλγαρικού διαβατηρίου, προκειμένου να μπορούν να εργαστούν σε χώρες της Ευρώπης, και όχι σε κάποια «φιλοβουλγαρική» συνείδηση. Ανάμεσα σε αυτούς, βουλγαρικό διαβατήριο απέκτησαν και πολλοί ομογενείς του Πέχτσεβο. «Πολλοί από εμάς, βλέποντας πως δεν υπήρχε κανένα ενδιαφέρον από την Ελλάδα, στράφηκαν στη Βουλγαρία για διαβατήρια. Οι περισσότεροι ξεκίνησαν μια νέα ζωή σε χώρες της Ευρώπης όχι ως Ελληνες, αλλά ως Βούλγαροι», μας λέει η κυρία Καρακουτόβσκα, εκφράζοντας παράπονο για την απουσία της Ελλάδας.

«Πέρασαν 100 χρόνια από τότε που ήρθαν οι γονείς μας στα χώματα αυτά. Πεθάνανε με την ελπίδα πως θα γυρίσουν μόνιμα στην Ελλάδα», λέει με τη σειρά του ο κ. Μανόλης Στεφανόβσκι (Στεφανίδης) τονίζοντας: «Δεν θέλω διαβατήριο για να πάω στην Ευρώπη. Το θέλω για να πω με καμάρι ‘‘είμαι Ελληνας’’».

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει αποδώσει ιθαγένεια σε πολλούς ομογενείς στα Σκόπια, κυρίως στην περιοχή του Μοναστηρίου, όπου παραμένουν σημαντικές εστίες της πάλαι ποτέ ισχυρής ελληνικής κοινότητας της πόλης.