Πεταλιοί, ένας παράδεισος σε ματωμένο κάδρο: Ο Ομέρ Πασάς, η Πικάσο και οι κόντρες της οικογένειας Καρνέση
Πεταλιοί, ένας παράδεισος σε ματωμένο κάδρο: Ο Ομέρ Πασάς, η Πικάσο και οι κόντρες της οικογένειας Καρνέση
Από τον αδίστακτο Ομέρ Πασά της Καρύστου και τη βασίλισσα Ολγα, που ήθελε να φτιάξει το δικό της Τατόι, στην Παλόμα Πικάσο, στην κόντρα των οικογενειών Εμπειρίκου και Καρνέση και στα σχέδια για τη δημιουργία resort
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Τούρκοι πασάδες και Ρώσοι πρίγκιπες, Ελληνες βασιλιάδες και εγχώριοι κολοσσοί του εφοπλισμού, διεθνώς διάσημοι καλλιτέχνες και κοσμοπολίτες, επιχειρηματικοί μεγιστάνες. Ολοι με τον τρόπο τους συνδέονται ιστορικά με τους Πεταλιούς. Το υπέροχο νησιωτικό σύμπλεγμα του νότιου Ευβοϊκού που εγγράφηκε απρόσμενα ως μέρος του θλιβερού καμβά ενός αιματηρού μακελειού.
Μαρμάρι, πεντέξι χρόνια πριν. Τέλος καλοκαιριού. Στο λιμάνι του αμφιθεατρικού παραθαλάσσιου οικισμού μια γνώριμη και συμπαθητική φιγούρα της περιοχής αγναντεύει τη θάλασσα από ένα δεμένο ταχύπλοο. Οπου να ’ναι θα φανεί το «Πανόραμα» ή το «Evia Star», ένα από τα φέρι της πορθμειακής γραμμής από τη Ραφήνα, ιδιοκτησίας των πλοιοκτητών εργοδοτών του. «Ε, καπετάν Αρη, δρομολόγιο;» του φωνάζει κάποιος διερχόμενος από την προβλήτα. Εκείνος αντιχαιρετά καταδεκτικά σηκώνοντας το χέρι ως το κεφάλι σαν να φοράει ναυτικό καπέλο.
«Να, έρχεται το αφεντικό από το Λονδίνο», απαντάει χαμογελαστός. Με όψη ξύπνια, μελαχρινή, πλατυμέτωπη, ο γλυκομίλητος μουστακαλής μπεκιάρης, χωρίς γυναίκα και παιδιά, κοντά 70 ετών τότε, Αρης βρίσκεται επί δεκαετίες στη δούλεψη του χαμηλών τόνων εφοπλιστή Σπύρου Καρνέση.
Καμπόσα καλοκαίρια στο παρελθόν ο καραβοκύρης από την Ελευσίνα παραθέριζε διακριτικά εκεί μαζί με την οικογένειά του, τη σύζυγό του Βασιλική Γκίλα και τα τρία τους παιδιά, την Ελευθερία, την Αγγελική και τον Νικόλα.
Σταθερή παρουσία
Σταθερά παρών στο εξοχικό ως εργατικός φύλακας και αρμόδιος εποπτεύων του παραθαλάσσιου κτήματος ο Αντέλ Ελ Μπουράι, μετανάστης από την Αίγυπτο που έφτασε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στην Ελλάδα. Τον είχε βαφτίσει χριστιανό με το όνομα Αριστείδη η Ελευθέρια Καρνέση, η μητέρα της εφοπλιστικής φαμίλιας της οποίας το κύρος ήταν αδιαμφισβήτητο. Ο ίδιος διέμενε για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο Τραγονήσι, πηγαινοερχόταν στο Μαρμάρι και συναναστρεφόταν με τους ντόπιους κατοίκους του. Δεν ήταν μόνο ένας μισθωμένος μεταφορέας της οικογένειας και των φιλοξενουμένων της επισκεπτών με το ιδιωτικό ταχύπλοο στο νησάκι.
Ούτε ένας απλός υπάλληλος, επιτηρητής ή επιστάτης τής εκεί κτηματικής και κτηριακής ιδιοκτησίας για την οποία αποκαλύφθηκε ότι ο σπιτονοικοκύρης έχει απλήρωτο ΕΝΦΙΑ ύψους 2,5 εκατ. ευρώ. Ο ενσωματωμένος στα ελληνικά ήθη και έθιμα Αιγύπτιος υπήρξε έμπιστος του εφοπλιστή, δικός του άνθρωπος, πάντα στο πλευρό του στις μετρημένες δημόσιες εμφανίσεις και εξουσιοδοτημένος μικροκουμανταδόρος του που συνήθως λειτουργούσε ως ο αντ’ αυτού στην περιοχή. Με το ελεύθερο να διαχειρίζεται -σύμφωνα με τα συμφέροντα του γαλαντόμου απέναντί του ιδιοκτήτη- τα της νησιωτικής βίλας.
Η αλήθεια είναι ότι αυτά τα πανέμορφα νησάκια του συμπλέγματος βρίσκονται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο μιας σκληρής δικαστικής διαμάχης για το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους. Στην πολύχρονη αντιδικία που έχει προκύψει έρχονται συγκρουσιακά αντιμέτωποι ο Σπύρος Καρνέσης και ο Μαρής Εμπειρίκος. Η κυριότητα των δέκα νησίδων (Μεγαλόνησος, Χερσονήσι ή Ξερονήσι, Αβγό, Λαμπερούσα, Λουλούδι, Μακρονήσι, Ποντικόνησο, Πράσο, Τράγος ή Τραγονήσι και Φούντι) είναι τόσο παλιά όσο και η σύσταση του νέου ανεξαρτήτου ελληνικού κράτους από τότε που αποτίναξε με εθνεγερτήρια επανάσταση τον τουρκικό ζυγό.
Μαρμάρι, πεντέξι χρόνια πριν. Τέλος καλοκαιριού. Στο λιμάνι του αμφιθεατρικού παραθαλάσσιου οικισμού μια γνώριμη και συμπαθητική φιγούρα της περιοχής αγναντεύει τη θάλασσα από ένα δεμένο ταχύπλοο. Οπου να ’ναι θα φανεί το «Πανόραμα» ή το «Evia Star», ένα από τα φέρι της πορθμειακής γραμμής από τη Ραφήνα, ιδιοκτησίας των πλοιοκτητών εργοδοτών του. «Ε, καπετάν Αρη, δρομολόγιο;» του φωνάζει κάποιος διερχόμενος από την προβλήτα. Εκείνος αντιχαιρετά καταδεκτικά σηκώνοντας το χέρι ως το κεφάλι σαν να φοράει ναυτικό καπέλο.
«Να, έρχεται το αφεντικό από το Λονδίνο», απαντάει χαμογελαστός. Με όψη ξύπνια, μελαχρινή, πλατυμέτωπη, ο γλυκομίλητος μουστακαλής μπεκιάρης, χωρίς γυναίκα και παιδιά, κοντά 70 ετών τότε, Αρης βρίσκεται επί δεκαετίες στη δούλεψη του χαμηλών τόνων εφοπλιστή Σπύρου Καρνέση.
Καμπόσα καλοκαίρια στο παρελθόν ο καραβοκύρης από την Ελευσίνα παραθέριζε διακριτικά εκεί μαζί με την οικογένειά του, τη σύζυγό του Βασιλική Γκίλα και τα τρία τους παιδιά, την Ελευθερία, την Αγγελική και τον Νικόλα.
Σταθερά παρών στο εξοχικό ως εργατικός φύλακας και αρμόδιος εποπτεύων του παραθαλάσσιου κτήματος ο Αντέλ Ελ Μπουράι, μετανάστης από την Αίγυπτο που έφτασε στις αρχές της δεκαετίας του ’80 στην Ελλάδα. Τον είχε βαφτίσει χριστιανό με το όνομα Αριστείδη η Ελευθέρια Καρνέση, η μητέρα της εφοπλιστικής φαμίλιας της οποίας το κύρος ήταν αδιαμφισβήτητο. Ο ίδιος διέμενε για μεγάλα χρονικά διαστήματα στο Τραγονήσι, πηγαινοερχόταν στο Μαρμάρι και συναναστρεφόταν με τους ντόπιους κατοίκους του. Δεν ήταν μόνο ένας μισθωμένος μεταφορέας της οικογένειας και των φιλοξενουμένων της επισκεπτών με το ιδιωτικό ταχύπλοο στο νησάκι.
Ούτε ένας απλός υπάλληλος, επιτηρητής ή επιστάτης τής εκεί κτηματικής και κτηριακής ιδιοκτησίας για την οποία αποκαλύφθηκε ότι ο σπιτονοικοκύρης έχει απλήρωτο ΕΝΦΙΑ ύψους 2,5 εκατ. ευρώ. Ο ενσωματωμένος στα ελληνικά ήθη και έθιμα Αιγύπτιος υπήρξε έμπιστος του εφοπλιστή, δικός του άνθρωπος, πάντα στο πλευρό του στις μετρημένες δημόσιες εμφανίσεις και εξουσιοδοτημένος μικροκουμανταδόρος του που συνήθως λειτουργούσε ως ο αντ’ αυτού στην περιοχή. Με το ελεύθερο να διαχειρίζεται -σύμφωνα με τα συμφέροντα του γαλαντόμου απέναντί του ιδιοκτήτη- τα της νησιωτικής βίλας.
Η αλήθεια είναι ότι αυτά τα πανέμορφα νησάκια του συμπλέγματος βρίσκονται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο μιας σκληρής δικαστικής διαμάχης για το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους. Στην πολύχρονη αντιδικία που έχει προκύψει έρχονται συγκρουσιακά αντιμέτωποι ο Σπύρος Καρνέσης και ο Μαρής Εμπειρίκος. Η κυριότητα των δέκα νησίδων (Μεγαλόνησος, Χερσονήσι ή Ξερονήσι, Αβγό, Λαμπερούσα, Λουλούδι, Μακρονήσι, Ποντικόνησο, Πράσο, Τράγος ή Τραγονήσι και Φούντι) είναι τόσο παλιά όσο και η σύσταση του νέου ανεξαρτήτου ελληνικού κράτους από τότε που αποτίναξε με εθνεγερτήρια επανάσταση τον τουρκικό ζυγό.
Ο Οθωμανός ιδιοκτήτης
Στις σελίδες της Ιστορίας ο ερευνητής θα συναντήσει ως τελευταίο Οθωμανό ιδιοκτήτη τους τον μοβόρο Ομέρ πασά της Καρύστου, ο οποίος τα καλοκαίρια μετέφερε το χαρέμι του στους Πεταλιούς. Ελα, όμως, που μετά την αποχώρηση των Τούρκων, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830, έπρεπε να αποζημιωθούν οι τουρκικές περιουσίες σε Αττική και Εύβοια. Εκείνα τα πρώιμα οθωνικά χρόνια του νεοσύστατου κράτους, το μέλος της Φιλικής Εταιρίας, γιατρός και νομικός, Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, γεννημένος στη Νάξο με το πραγματικό όνομα Λινάρδος, με την ιδιότητα του γενικού προξένου της Ρωσίας στην Αθήνα προσήλθε επειγόντως και αγόρασε τους Πεταλιούς.
Προηγουμένως είχε αγοράσει μπιρ παρά από τους γιους του Ομέρ πασά 150.000 στρέμματα στον Ωρωπό. Τα νησάκια τα μεταπώλησε το 1846, προφανώς με το αζημίωτο, στους Ρώσους ευγενείς αδελφούς Λέοντα και Αλέξανδρο I. Σενιέβιν, αξιωματικούς της αυλής του τσάρου Νικόλαου Α’. Δύο χρόνια αργότερα, το 1848, ο Λέων έχτισε ορθόδοξο ναό στο Χερσονήσι των Πεταλιών, όπως μαρτυρά η μέχρι σήμερα διασωζόμενη εντοιχισμένη πλάκα. Ακολούθησε μια αλυσίδα μεταβιβάσεων.
Το 1871 οι Σενιέβιν χάρισαν τους Πεταλιούς στον βασιλιά Γεώργιο Α’ ως δώρο για τον γάμο του με την ανιψιά του τσάρου Αλέξανδρου Β’, Ολγα Κωνσταντίνοβα. H βασίλισσα της Ελλάδας ξετρελάθηκε με το μαγευτικό εγχώριο μικρονησιωτικό τοπίο. Ηθελε να φτιάξει στο Μεγαλονήσι θερινά ανάκτορα. Προκαταρκτικά κατασκεύασε εκεί ιπποστάσια, μετέφερε χειροκίνητο πιεστήριο για αγουρέλαιο και δημιούργησε αμπελώνα που παράγει τον φημισμένο οίνο Clos Petallioi.
Απέναντι στην ξέφρενα ακροθαλάσσια λαχτάρα της βασίλισσας και τα μεγαλεπήβολα σχέδιά της υπήρχαν, ευτυχώς, μερικοί σώφρονες αυλικοί που πρόκριναν για θερινή κατοικία των εστεμμένων το προσεγγίσιμο με άμαξες Τατόι. O βασιλιάς Γεώργιος δολοφονήθηκε το 1913 στη Θεσσαλονίκη και ο διάδοχός του Κωνσταντίνος είχε άλλες μπελαλίδικες φουρτούνες στο κεφάλι. Η περιουσία των Πεταλιών, ωστόσο, έχει κληροδοτηθεί στον δευτερότοκο γιο του δολοφονημένου άνακτος, τον πρίγκιπα Γεώργιο, ο οποίος ήταν παντρεμένος με την ψυχαναλύτρια μικρανεψιά του Ναπολέοντα, Μαρία Βοναπάρτη.
Ο πρίγκιψ έχων σώας τα φρένας και μη γνωρίζοντας τι θα ξημερώσει στη δυναστεία και το στέμμα -αποβίωσε άλλωστε στο Σεν-Κλου της Γαλλίας- πράττοντας σοφά έβγαλε στο σφυρί του Πεταλιούς. Ενδιαφερόμενοι και τελικά αγοραστές το 1916 ήταν οι Ανδριώτες αδελφοί Λεωνίδας και Μαρής Εμπειρίκος, από τους ισχυρότερους εφοπλιστές της εποχής. Εναν χρόνο αργότερα οι δύο συγκύριοι του νησιωτικού συμπλέγματος μεταβίβασαν το 1/3 εξ αδιαιρέτου στον αδελφό τους Μιχάλη Εμπειρίκο. Το 1924 τα τρία αδέλφια μεταβίβασαν ξανά το νησιωτικό σύμπλεγμα στη δικών τους συμφερόντων εταιρεία Byron Steamship Co. Ltd, με έδρα στο Λονδίνο.
Επειτα από δύο χρόνια η βρετανική εταιρεία το πούλησε στον μοναδικό εκ των αδελφών που είχε πραγματικό μεράκι, πάθος και αγάπη για τις νησίδες. Ο Μαρής Εμπειρίκος, εξέχουσα προσωπικότητα με παγκόσμια ναυτιλιακή εμβέλεια, κουμπάρος αργότερα του Ωνάση και φίλος του Νιάρχου, έγινε ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης τους. Πέρασαν δέκα χρόνια όταν το 1936 ο ίδιος τα μεταβίβασε ως «εισφορά κεφαλαίου εις είδος» στην τότε νεοϊδρυθείσα εταιρεία Κτήμα Πεταλιοί. Ηδη η οικογένειά του είχε χτίσει από το 1916 κιόλας τη λευκή της βίλα που δεσπόζει στο Χερσονήσι, το δεύτερο σε μέγεθος νησί του συμπλέγματος.
Με τα χρόνια υπήρξε ένα γαϊτανάκι μεταπωλήσεων, εκποιήσεων και κληρονομιών μεταβιβάσεων σε αλλεπάλληλα επαναλαμβανόμενα από τον παππού ως τον εγγονό ενδοοικογενειακά ονόματα. Ο σεβαστός στην παγκόσμια ναυτιλιακή αγορά Μαρής Εμπειρίκος επιθυμούσε σφόδρα να παραμείνει αυτή η νησιωτική ιδιοκτησία του υπό τον στενό έλεγχο της οικογένειάς του: στον ίδιο και τη σύζυγό του Κορνηλία, για όσο θα ζούσαν, και μετά το μοιραίο να μεταβιβαστεί στους δύο γιους τους, τον Ανδρέα και τον Περικλή Εμπειρίκο. Πράγματι ο Μαρής έφτασε στα 100 χρόνια και όταν πέθανε το 1969 η περιουσία πέρασε στα παιδιά του: ο Ανδρέας -συνονόματος πρωτεξάδελφος του ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου του Λεωνίδα, που εισήγαγε τον σουρεαλισμό στην Ελλάδα- μοίρασε σε ίσια μερίδια τους τίτλους ιδιοκτησίας στα δικά του παιδιά, τον Μαρή και την Κορνηλία.
Οταν η τελευταία έφυγε από τη ζωή το 1986, οι μετοχικοί τίτλοι κυριότητας του 50% της εταιρείας Κτήμα Πεταλιοί περιήλθαν αποκλειστικά στον αδελφό της Μαρή Εμπειρίκο, τον συνονόματο εγγονό του πρώτου κυριαρχικού μεγαλοϊδιοκτήτη. Υπήρχε όμως και το άλλο 50%, που ανήκε στον θείο του Περικλή (Πέρη) Εμπειρίκο. Αυτός εκποίησε το δικό του μερίδιο το 1976 στην οικογένεια του εφοπλιστή Νικόλα Παπαλιού από τα Καρδάμυλα της Χίου. Ο πολύπειρος στη ναυτοσύνη καπετάν Παπαλιός, εκ των δημιουργών της Ακτής Μιαούλη με τη ναυτιλιακή εταιρεία του Aegis Shipping, δεν χάρηκε για πολύ τους μισούς Πεταλιούς.
Τον χτύπησε οδυνηρά οικονομική κρίση το 1985 και τα πλοία του άρχισαν να κατάσχονται. Βρέθηκε εκτεθειμένος απέναντι στις δανειακές υποχρεώσεις του στη First National Bank of Chicago. Καθώς είχε ενεχυριάσει σε αυτήν τους μετοχικούς τίτλους της Κτήμα Πεταλιοί, μόλις τα δάνεια του εφοπλιστή κοκκίνισαν η τράπεζα τους εκποίησε το 1988. Τους αγόρασε η λιβεριανή εταιρεία Vestry Trading Corporation, συμφερόντων του εφοπλιστή Σπύρου Καρνέση.
Κάπως έτσι ο γόνος της διάσημης και πολυδαίδαλης ανδριώτικης εφοπλιστικής οικογένειας, ο 67χρονος Μαρής Εμπειρίκος, που δηλώνει μαζί με τη σύζυγό του Ευαγγελία Ζέκου μόνιμος κάτοικος του Χερσονησιού -έχει αποσυρθεί από τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις και αφού διέμεινε επί μια 15ετία στην Καλιφόρνια ασχολείται με τη φωτογραφία-, συναντήθηκε στα ίδια νερά με τον 85χρονο σήμερα αυτοδημιούργητο εφοπλιστή Σπύρο Καρνέση. Αυτό το μισό-μισό, όμως, μιας αναγκαστικής συνύπαρξης στην κοινή εταιρεία φαίνεται πως υπονόμευε κάθε όριο υπομονής για ειρηνική συνύπαρξη δύο διαφορετικών χαρακτήρων που αμφισβητούν ο ένας το κομμάτι της ιδιοκτησίας του άλλου.
Τέθηκε θέμα διανομής της περιουσίας, δηλαδή των νησίδων. Oι μεταξύ τους διαπραγματεύσεις με συναντήσεις σε Αθήνα, Λονδίνο, Παρίσι, Λος Αντζελες καθώς και μέσω ανταλλαγής επιστολών διήρκεσαν σχεδόν πέντε χρόνια προτού οδηγηθούν σε πλήρες αδιέξοδο. Πριν, όμως, από τη διάρρηξη των σχέσεών τους και την κατάληξη στις δικαστικές αίθουσες για την ιδιοκτησιακή ταυτότητα του νησιωτικού συμπλέγματος των Πεταλιών, διένυσαν μια μακρά, σχεδόν 20ετή έως το 2007, περίοδο νηνεμίας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μάλιστα, συμφώνησαν στο πλαίσιο της ισοτιμίας και του κοινού ελέγχου να πουλήσουν περί τα 200 στρέμματα στο Μεγαλονήσι. Τα αγόρασε ο Κλοντ Πικάσο, γιος του Ισπανού ζωγράφου Πάμπλο Πικάσο.
Ο Κλοντ, που πέθανε στα 76 του τον περασμένο Αύγουστο στην Ελβετία, υπήρξε κινηματογραφιστής, σκηνοθέτης, εικαστικός και μπίζνεσμαν. Μαζί με την αδελφή του, τη διάσημη σχεδιάστρια μόδας και επιχειρηματία Παλόμα, ήταν εξώγαμα παιδιά του εμβληματικού ζωγράφου, καρποί της σχέσης του με τη Γαλλίδα εικαστικό Φρανσουάζ Ζιλό. Αφότου η γαλλική νομοθεσία αναγνώρισε τα δικαιώματά τους ως νόμιμα τέκνα και όχι πλέον ως νόθα, ο Κλοντ έγινε διαχειριστής της κληρονομιάς του διάσημου πατέρα του και αρμόδιος για θέματα που αφορούσαν τα πνευματικά δικαιώματα των έργων του.
Αγνωστο ποιο τίμημα κατέβαλε για να αγοράσει αυτό το κομμάτι γης στη θέση Ελαιών Παναγιάς του Μεγαλονησιού ή Μεγάλου Πεταλιού ή Ρώσας στους Πεταλιούς. Το τι τον δελέασε όμως στη λεγόμενη «Καραϊβική της Ελλάδας» είναι γνωστό και συναφώς απαντημένο. Απομόνωση, ηρεμία, ιδιωτικότητα σε εξωτικό τοπίο, μοναδικό στον ευρωπαϊκό χάρτη. Η οικογένειά του άλλωστε διατηρούσε σχέσεις πνευματικής συγγένειας με τον κύκλο των διανοουμένων των Εμπειρίκων. Ο ποιητής και ψυχαναλυτής Ανδρέας Εμπειρίκος γνωρίστηκε και συνδέθηκε με τον Πάμπλο Πικάσο το 1937 στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού.
Στα χρόνια που τα δύο αδέλφια παραθέριζαν στους Πεταλιούς ανέγειραν την παραθαλάσσια Βίλα Πικάσο, που αποτελείται από την κυρίως κατοικία, βοηθητικό κτίριο, κήπους, πισίνες και μαρίνα. Αναπαλαίωσαν τους παλιούς ερειπωμένους βασιλικούς στάβλους και αξιοποίησαν τον ρημαγμένο ελαιόμυλο. Πρόσθεσαν ζεστά, ρουστίκ χρώματα που απέπνεαν αέρα Τοσκάνης, ενώ κάλεσαν για φιλοξενία φημισμένες διεθνείς προσωπικότητας του ευρύτερου κύκλου τους από τους χώρους της μόδας, της τέχνης, της διανόησης.
Προφανώς, δεν τους επισκέφτηκε ποτέ ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ούτε φυσικά η Μαρία Κάλλας. Οσο για το φωτογραφικό στιγμιότυπο του 1969 που εμφανίζει την ντίβα της όπερας μαζί με τον Πιερ Πάολο Παζολίνι να ποζάρουν εν πλω κρατώντας δύο Μπασέ Γκριφόν, αυτό έχει απαθανατιστεί στον Σκορπιό του Ιονίου, όχι στους Πεταλιούς του Ευβοϊκού. Αλλά γιατί να καταστραφεί με μικρολεπτομέρειες μια διανθισμένη με γκλαμ όμορφη πόζα...
Ετσι κι αλλιώς, κάμποσοι ειλικρινείς ψαράδες της περιοχής έχουν καταθέσει πως μπροστά στα μάτια τους κολυμπούσαν στα κρυστάλλινα τιρκουάζ νερά ανάμεσα στο Πράσο και το Φούντι η Γκρέτα Γκάρμπο και ο Γουίνστον Τσόρτσιλ. Εξαιρούνται φυσικά της αναγνώρισης, μια και τα λόγια περισσεύουν και τα ενσταντανέ από κάμερες απουσιάζουν, οι μεγιστάνες των επιχειρήσεων και οι εκπρόσωποι του διεθνούς jet set που καταπλέουν στον θαυμαστό προορισμό με τις υπερθαλαμηγούς τους.
Τελικά, αμφότερα τα τέκνα του Πικάσο, όπως οι περισσότεροι μπιζιμπόντηδες κοσμοπολίτες, κάπου μπούχτισαν και βαρέθηκαν. Ετσι κράτησαν τις όμορφες αναμνήσεις τους και αποχώρησαν αθόρυβα. Πούλησαν το ονειρικό κτήμα το 2015 στη Le Reve Estates συμφερόντων της Αλεξίας-Ελένης Δαυίδ, κόρης του Ανδρέα Δαυίδ. Ο πατέρας της, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το 2000, είχε διατελέσει για ένα διάστημα πρόεδρος της εταιρείας Coca-Cola (3Ε) και ήταν αδελφός του Γιώργου Δαυίδ, της ισχυρής επιχειρηματικής οικογένειας που ελέγχει τον δεύτερο μεγαλύτερο εμφιαλωτή του διάσημου επώνυμου αναψυκτικού παγκοσμίως. Η κτηματική εταιρεία Le Reve Estates έχει δραστηριοποιηθεί στην ανάπτυξη του κτήματος που περιήλθε στην κατοχή της με μια ολοκληρωμένη σειρά υπηρεσιών φιλοξενίας υψηλού επιπέδου.
Η πανδημία το πήγε πίσω ενώ δεν λείπουν και οι ενδοοικογενειακές έριδες που δυσχεραίνουν την εξέλιξη των επενδύσεων και βαραίνουν το κλίμα. Η Δήμητρα Δαυίδ, μητέρα της Αλεξίας-Ελένης, αλλά και του άτακτου, εκκεντρικού έως αλλοπρόσαλλου Αλκι Δαυίδ, με καταδίκες για σεξουαλική παρενόχληση, βρίσκεται σε αντιδικία με τον γαμπρό της, τον σύζυγο της κόρης της, Ισραηλινό επιχειρηματία Ντάνι Πέρετζ, εταιρεία του οποίου φέρεται να μισθώνει τα ακίνητα στο Μεγαλονήσι. Η πεθερά του έχει καταθέσει στην Ελβετία μήνυση σε βάρος του για απάτη διεκδικώντας αρκετά εκατομμύρια ευρώ.
Ηδη έχει παραιτηθεί -σε λιγότερο από έναν χρόνο από τον διορισμό του- το προηγούμενο τριμελές Δ.Σ. της εταιρείας. Το τιμόνι πλέον της Le Reve Estates Α.Ε. έχει αναλάβει από τον περασμένο Μάιο η νεαρή Ασπασία Ταλιέντε. Η καινούρια μόνη σύμβουλος και διαχειρίστρια της εταιρείας θεωρείται από τις ανερχόμενες δυνάμεις της ευρωπαϊκής μόδας στον τομέα των ποιοτικών δερμάτινων γυναικείων τσαντών. Η ελληνοϊταλικής καταγωγής με μητέρα Ελληνίδα και πατέρα Ιταλό, αμφότεροι δικηγόροι, Ασπασία γεννήθηκε στο Βέλγιο και ζει και εργάζεται στις Βρυξέλλες. Από τη βροχερή πρωτεύουσα τη Ευρώπης αναμένεται λόγω της επαγγελματικής της ιδιότητας να σχεδιάσει με στυλ και να κόψει στα κατάλληλα μέτρα το πατρόν της κομψής αναμόρφωσης της ηλιόλουστης Βίλας Πικάσο.
Επενδυτικό σχέδιο
Εν τω μεταξύ, στο ξέγνοιαστο υπαίθριο σκηνικό, ιδανικό για την ανάπτυξη ενός υπερπολυτελούς προορισμού φιλοξενίας, αναψυχής και ευεξίας, έχει δρομολογήσει επενδυτικό σχέδιο η Grivalia Hospitality. Η πλατφόρμα που διαχειρίζεται χαρτοφυλάκιο high end ακινήτων με τεχνογνωσία σε έργα υπερπολυτελούς φιλοξενίας («Amanzoe», «One&Only Aesthesis» στα «Αστέρια» Γλυφάδας, «Avant Mar» στην Πάρο κ.ά.), προτίθεται να αξιοποιήσει ιδιόκτητη έκταση 500 στρεμμάτων στη νότια πλευρά του Μεγαλονησιού. Η ολοκλήρωση της πρώτης φάσης του project ύψους 280 εκατ. ευρώ τοποθετείται το 2025. Το επενδυτικό πλάνο της εταιρείας προβλέπει τη δημιουργία και λειτουργία ενός πεντάστερου τουριστικού θερέτρου υπό τη διαχειριστική επίβλεψη hotel operator διεθνούς φήμης. Κάτι που σημαίνει δουλειές, τροφοδοσίες, ακτοπλοϊκά δρομολόγια κ.λπ. Με δυο λόγια, ανάπτυξη.
Ασφαλώς σε ένα υπέροχο διαυγές τοπίο που το σκιάζουν η μιζέρια, η γκρίνια, η αντιπαράθεση και η αποξένωση των ιδιοκτητών του για το ποιος κατέχει πάνω από το 50%, το αντίδοτο είναι η εξυπνάδα, η ενεργητικότητα, η παραγωγικότητα. Οχι οι κάθε τόσο άγονοι πλειστηριασμοί για το πανόραμα του νησιωτικού συμπλέγματος που χαρακτηρίζεται με υπερβάλλουσα, είναι αλήθεια, καυχησιά ως «Ελληνικές Μαλδίβες».
Σίγουρα οι Πεταλιοί δεν θα είναι οι ίδιοι ύστερα από οποιαδήποτε εμπορική εκμετάλλευση και τουριστική αναμόρφωσή τους. Γι’ αυτό κρίνεται ότι χρειάζονται ευεργετικά τολμηροί, περιβαλλοντικά ευαίσθητοι και ονειροπόλοι επενδυτές για να τους αποσπάσουν από μια αυτάρεσκη πριβέ καραντίνα. Διαφορετικά, θα τσακώνονται τα αφεντικά και ταυτόχρονα επωφελώς θα φαντασιώνονται ότι το ιδιωτικό τζετ του Τζεφ Μπέζος πετάει κάθε τόσο από πάνω τους με σκοπό, υποτίθεται, να τους αγοράσει. Δεδομένου ότι ο δισεκατομμυριούχος έχει τεράστια ιδιωτικά κτήματα και πολυτελείς οικίες στο Μάουι της Χαβάης, το ερώτημα που προκύπτει αβίαστα είναι τι να τους κάνει τους Πεταλιούς; Αποθήκες, μήπως, της Amazon;
Στις σελίδες της Ιστορίας ο ερευνητής θα συναντήσει ως τελευταίο Οθωμανό ιδιοκτήτη τους τον μοβόρο Ομέρ πασά της Καρύστου, ο οποίος τα καλοκαίρια μετέφερε το χαρέμι του στους Πεταλιούς. Ελα, όμως, που μετά την αποχώρηση των Τούρκων, σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1830, έπρεπε να αποζημιωθούν οι τουρκικές περιουσίες σε Αττική και Εύβοια. Εκείνα τα πρώιμα οθωνικά χρόνια του νεοσύστατου κράτους, το μέλος της Φιλικής Εταιρίας, γιατρός και νομικός, Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, γεννημένος στη Νάξο με το πραγματικό όνομα Λινάρδος, με την ιδιότητα του γενικού προξένου της Ρωσίας στην Αθήνα προσήλθε επειγόντως και αγόρασε τους Πεταλιούς.
Προηγουμένως είχε αγοράσει μπιρ παρά από τους γιους του Ομέρ πασά 150.000 στρέμματα στον Ωρωπό. Τα νησάκια τα μεταπώλησε το 1846, προφανώς με το αζημίωτο, στους Ρώσους ευγενείς αδελφούς Λέοντα και Αλέξανδρο I. Σενιέβιν, αξιωματικούς της αυλής του τσάρου Νικόλαου Α’. Δύο χρόνια αργότερα, το 1848, ο Λέων έχτισε ορθόδοξο ναό στο Χερσονήσι των Πεταλιών, όπως μαρτυρά η μέχρι σήμερα διασωζόμενη εντοιχισμένη πλάκα. Ακολούθησε μια αλυσίδα μεταβιβάσεων.
Το 1871 οι Σενιέβιν χάρισαν τους Πεταλιούς στον βασιλιά Γεώργιο Α’ ως δώρο για τον γάμο του με την ανιψιά του τσάρου Αλέξανδρου Β’, Ολγα Κωνσταντίνοβα. H βασίλισσα της Ελλάδας ξετρελάθηκε με το μαγευτικό εγχώριο μικρονησιωτικό τοπίο. Ηθελε να φτιάξει στο Μεγαλονήσι θερινά ανάκτορα. Προκαταρκτικά κατασκεύασε εκεί ιπποστάσια, μετέφερε χειροκίνητο πιεστήριο για αγουρέλαιο και δημιούργησε αμπελώνα που παράγει τον φημισμένο οίνο Clos Petallioi.
Ο πρίγκιψ έχων σώας τα φρένας και μη γνωρίζοντας τι θα ξημερώσει στη δυναστεία και το στέμμα -αποβίωσε άλλωστε στο Σεν-Κλου της Γαλλίας- πράττοντας σοφά έβγαλε στο σφυρί του Πεταλιούς. Ενδιαφερόμενοι και τελικά αγοραστές το 1916 ήταν οι Ανδριώτες αδελφοί Λεωνίδας και Μαρής Εμπειρίκος, από τους ισχυρότερους εφοπλιστές της εποχής. Εναν χρόνο αργότερα οι δύο συγκύριοι του νησιωτικού συμπλέγματος μεταβίβασαν το 1/3 εξ αδιαιρέτου στον αδελφό τους Μιχάλη Εμπειρίκο. Το 1924 τα τρία αδέλφια μεταβίβασαν ξανά το νησιωτικό σύμπλεγμα στη δικών τους συμφερόντων εταιρεία Byron Steamship Co. Ltd, με έδρα στο Λονδίνο.
Επειτα από δύο χρόνια η βρετανική εταιρεία το πούλησε στον μοναδικό εκ των αδελφών που είχε πραγματικό μεράκι, πάθος και αγάπη για τις νησίδες. Ο Μαρής Εμπειρίκος, εξέχουσα προσωπικότητα με παγκόσμια ναυτιλιακή εμβέλεια, κουμπάρος αργότερα του Ωνάση και φίλος του Νιάρχου, έγινε ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης τους. Πέρασαν δέκα χρόνια όταν το 1936 ο ίδιος τα μεταβίβασε ως «εισφορά κεφαλαίου εις είδος» στην τότε νεοϊδρυθείσα εταιρεία Κτήμα Πεταλιοί. Ηδη η οικογένειά του είχε χτίσει από το 1916 κιόλας τη λευκή της βίλα που δεσπόζει στο Χερσονήσι, το δεύτερο σε μέγεθος νησί του συμπλέγματος.
Με τα χρόνια υπήρξε ένα γαϊτανάκι μεταπωλήσεων, εκποιήσεων και κληρονομιών μεταβιβάσεων σε αλλεπάλληλα επαναλαμβανόμενα από τον παππού ως τον εγγονό ενδοοικογενειακά ονόματα. Ο σεβαστός στην παγκόσμια ναυτιλιακή αγορά Μαρής Εμπειρίκος επιθυμούσε σφόδρα να παραμείνει αυτή η νησιωτική ιδιοκτησία του υπό τον στενό έλεγχο της οικογένειάς του: στον ίδιο και τη σύζυγό του Κορνηλία, για όσο θα ζούσαν, και μετά το μοιραίο να μεταβιβαστεί στους δύο γιους τους, τον Ανδρέα και τον Περικλή Εμπειρίκο. Πράγματι ο Μαρής έφτασε στα 100 χρόνια και όταν πέθανε το 1969 η περιουσία πέρασε στα παιδιά του: ο Ανδρέας -συνονόματος πρωτεξάδελφος του ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκου του Λεωνίδα, που εισήγαγε τον σουρεαλισμό στην Ελλάδα- μοίρασε σε ίσια μερίδια τους τίτλους ιδιοκτησίας στα δικά του παιδιά, τον Μαρή και την Κορνηλία.
Τον χτύπησε οδυνηρά οικονομική κρίση το 1985 και τα πλοία του άρχισαν να κατάσχονται. Βρέθηκε εκτεθειμένος απέναντι στις δανειακές υποχρεώσεις του στη First National Bank of Chicago. Καθώς είχε ενεχυριάσει σε αυτήν τους μετοχικούς τίτλους της Κτήμα Πεταλιοί, μόλις τα δάνεια του εφοπλιστή κοκκίνισαν η τράπεζα τους εκποίησε το 1988. Τους αγόρασε η λιβεριανή εταιρεία Vestry Trading Corporation, συμφερόντων του εφοπλιστή Σπύρου Καρνέση.
Κάπως έτσι ο γόνος της διάσημης και πολυδαίδαλης ανδριώτικης εφοπλιστικής οικογένειας, ο 67χρονος Μαρής Εμπειρίκος, που δηλώνει μαζί με τη σύζυγό του Ευαγγελία Ζέκου μόνιμος κάτοικος του Χερσονησιού -έχει αποσυρθεί από τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις και αφού διέμεινε επί μια 15ετία στην Καλιφόρνια ασχολείται με τη φωτογραφία-, συναντήθηκε στα ίδια νερά με τον 85χρονο σήμερα αυτοδημιούργητο εφοπλιστή Σπύρο Καρνέση. Αυτό το μισό-μισό, όμως, μιας αναγκαστικής συνύπαρξης στην κοινή εταιρεία φαίνεται πως υπονόμευε κάθε όριο υπομονής για ειρηνική συνύπαρξη δύο διαφορετικών χαρακτήρων που αμφισβητούν ο ένας το κομμάτι της ιδιοκτησίας του άλλου.
Ο Κλοντ, που πέθανε στα 76 του τον περασμένο Αύγουστο στην Ελβετία, υπήρξε κινηματογραφιστής, σκηνοθέτης, εικαστικός και μπίζνεσμαν. Μαζί με την αδελφή του, τη διάσημη σχεδιάστρια μόδας και επιχειρηματία Παλόμα, ήταν εξώγαμα παιδιά του εμβληματικού ζωγράφου, καρποί της σχέσης του με τη Γαλλίδα εικαστικό Φρανσουάζ Ζιλό. Αφότου η γαλλική νομοθεσία αναγνώρισε τα δικαιώματά τους ως νόμιμα τέκνα και όχι πλέον ως νόθα, ο Κλοντ έγινε διαχειριστής της κληρονομιάς του διάσημου πατέρα του και αρμόδιος για θέματα που αφορούσαν τα πνευματικά δικαιώματα των έργων του.
Αγνωστο ποιο τίμημα κατέβαλε για να αγοράσει αυτό το κομμάτι γης στη θέση Ελαιών Παναγιάς του Μεγαλονησιού ή Μεγάλου Πεταλιού ή Ρώσας στους Πεταλιούς. Το τι τον δελέασε όμως στη λεγόμενη «Καραϊβική της Ελλάδας» είναι γνωστό και συναφώς απαντημένο. Απομόνωση, ηρεμία, ιδιωτικότητα σε εξωτικό τοπίο, μοναδικό στον ευρωπαϊκό χάρτη. Η οικογένειά του άλλωστε διατηρούσε σχέσεις πνευματικής συγγένειας με τον κύκλο των διανοουμένων των Εμπειρίκων. Ο ποιητής και ψυχαναλυτής Ανδρέας Εμπειρίκος γνωρίστηκε και συνδέθηκε με τον Πάμπλο Πικάσο το 1937 στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού.
Στα χρόνια που τα δύο αδέλφια παραθέριζαν στους Πεταλιούς ανέγειραν την παραθαλάσσια Βίλα Πικάσο, που αποτελείται από την κυρίως κατοικία, βοηθητικό κτίριο, κήπους, πισίνες και μαρίνα. Αναπαλαίωσαν τους παλιούς ερειπωμένους βασιλικούς στάβλους και αξιοποίησαν τον ρημαγμένο ελαιόμυλο. Πρόσθεσαν ζεστά, ρουστίκ χρώματα που απέπνεαν αέρα Τοσκάνης, ενώ κάλεσαν για φιλοξενία φημισμένες διεθνείς προσωπικότητας του ευρύτερου κύκλου τους από τους χώρους της μόδας, της τέχνης, της διανόησης.
Προφανώς, δεν τους επισκέφτηκε ποτέ ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, ούτε φυσικά η Μαρία Κάλλας. Οσο για το φωτογραφικό στιγμιότυπο του 1969 που εμφανίζει την ντίβα της όπερας μαζί με τον Πιερ Πάολο Παζολίνι να ποζάρουν εν πλω κρατώντας δύο Μπασέ Γκριφόν, αυτό έχει απαθανατιστεί στον Σκορπιό του Ιονίου, όχι στους Πεταλιούς του Ευβοϊκού. Αλλά γιατί να καταστραφεί με μικρολεπτομέρειες μια διανθισμένη με γκλαμ όμορφη πόζα...
Ετσι κι αλλιώς, κάμποσοι ειλικρινείς ψαράδες της περιοχής έχουν καταθέσει πως μπροστά στα μάτια τους κολυμπούσαν στα κρυστάλλινα τιρκουάζ νερά ανάμεσα στο Πράσο και το Φούντι η Γκρέτα Γκάρμπο και ο Γουίνστον Τσόρτσιλ. Εξαιρούνται φυσικά της αναγνώρισης, μια και τα λόγια περισσεύουν και τα ενσταντανέ από κάμερες απουσιάζουν, οι μεγιστάνες των επιχειρήσεων και οι εκπρόσωποι του διεθνούς jet set που καταπλέουν στον θαυμαστό προορισμό με τις υπερθαλαμηγούς τους.
Τελικά, αμφότερα τα τέκνα του Πικάσο, όπως οι περισσότεροι μπιζιμπόντηδες κοσμοπολίτες, κάπου μπούχτισαν και βαρέθηκαν. Ετσι κράτησαν τις όμορφες αναμνήσεις τους και αποχώρησαν αθόρυβα. Πούλησαν το ονειρικό κτήμα το 2015 στη Le Reve Estates συμφερόντων της Αλεξίας-Ελένης Δαυίδ, κόρης του Ανδρέα Δαυίδ. Ο πατέρας της, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το 2000, είχε διατελέσει για ένα διάστημα πρόεδρος της εταιρείας Coca-Cola (3Ε) και ήταν αδελφός του Γιώργου Δαυίδ, της ισχυρής επιχειρηματικής οικογένειας που ελέγχει τον δεύτερο μεγαλύτερο εμφιαλωτή του διάσημου επώνυμου αναψυκτικού παγκοσμίως. Η κτηματική εταιρεία Le Reve Estates έχει δραστηριοποιηθεί στην ανάπτυξη του κτήματος που περιήλθε στην κατοχή της με μια ολοκληρωμένη σειρά υπηρεσιών φιλοξενίας υψηλού επιπέδου.
Η πανδημία το πήγε πίσω ενώ δεν λείπουν και οι ενδοοικογενειακές έριδες που δυσχεραίνουν την εξέλιξη των επενδύσεων και βαραίνουν το κλίμα. Η Δήμητρα Δαυίδ, μητέρα της Αλεξίας-Ελένης, αλλά και του άτακτου, εκκεντρικού έως αλλοπρόσαλλου Αλκι Δαυίδ, με καταδίκες για σεξουαλική παρενόχληση, βρίσκεται σε αντιδικία με τον γαμπρό της, τον σύζυγο της κόρης της, Ισραηλινό επιχειρηματία Ντάνι Πέρετζ, εταιρεία του οποίου φέρεται να μισθώνει τα ακίνητα στο Μεγαλονήσι. Η πεθερά του έχει καταθέσει στην Ελβετία μήνυση σε βάρος του για απάτη διεκδικώντας αρκετά εκατομμύρια ευρώ.
Ηδη έχει παραιτηθεί -σε λιγότερο από έναν χρόνο από τον διορισμό του- το προηγούμενο τριμελές Δ.Σ. της εταιρείας. Το τιμόνι πλέον της Le Reve Estates Α.Ε. έχει αναλάβει από τον περασμένο Μάιο η νεαρή Ασπασία Ταλιέντε. Η καινούρια μόνη σύμβουλος και διαχειρίστρια της εταιρείας θεωρείται από τις ανερχόμενες δυνάμεις της ευρωπαϊκής μόδας στον τομέα των ποιοτικών δερμάτινων γυναικείων τσαντών. Η ελληνοϊταλικής καταγωγής με μητέρα Ελληνίδα και πατέρα Ιταλό, αμφότεροι δικηγόροι, Ασπασία γεννήθηκε στο Βέλγιο και ζει και εργάζεται στις Βρυξέλλες. Από τη βροχερή πρωτεύουσα τη Ευρώπης αναμένεται λόγω της επαγγελματικής της ιδιότητας να σχεδιάσει με στυλ και να κόψει στα κατάλληλα μέτρα το πατρόν της κομψής αναμόρφωσης της ηλιόλουστης Βίλας Πικάσο.
Εν τω μεταξύ, στο ξέγνοιαστο υπαίθριο σκηνικό, ιδανικό για την ανάπτυξη ενός υπερπολυτελούς προορισμού φιλοξενίας, αναψυχής και ευεξίας, έχει δρομολογήσει επενδυτικό σχέδιο η Grivalia Hospitality. Η πλατφόρμα που διαχειρίζεται χαρτοφυλάκιο high end ακινήτων με τεχνογνωσία σε έργα υπερπολυτελούς φιλοξενίας («Amanzoe», «One&Only Aesthesis» στα «Αστέρια» Γλυφάδας, «Avant Mar» στην Πάρο κ.ά.), προτίθεται να αξιοποιήσει ιδιόκτητη έκταση 500 στρεμμάτων στη νότια πλευρά του Μεγαλονησιού. Η ολοκλήρωση της πρώτης φάσης του project ύψους 280 εκατ. ευρώ τοποθετείται το 2025. Το επενδυτικό πλάνο της εταιρείας προβλέπει τη δημιουργία και λειτουργία ενός πεντάστερου τουριστικού θερέτρου υπό τη διαχειριστική επίβλεψη hotel operator διεθνούς φήμης. Κάτι που σημαίνει δουλειές, τροφοδοσίες, ακτοπλοϊκά δρομολόγια κ.λπ. Με δυο λόγια, ανάπτυξη.
Ασφαλώς σε ένα υπέροχο διαυγές τοπίο που το σκιάζουν η μιζέρια, η γκρίνια, η αντιπαράθεση και η αποξένωση των ιδιοκτητών του για το ποιος κατέχει πάνω από το 50%, το αντίδοτο είναι η εξυπνάδα, η ενεργητικότητα, η παραγωγικότητα. Οχι οι κάθε τόσο άγονοι πλειστηριασμοί για το πανόραμα του νησιωτικού συμπλέγματος που χαρακτηρίζεται με υπερβάλλουσα, είναι αλήθεια, καυχησιά ως «Ελληνικές Μαλδίβες».
Σίγουρα οι Πεταλιοί δεν θα είναι οι ίδιοι ύστερα από οποιαδήποτε εμπορική εκμετάλλευση και τουριστική αναμόρφωσή τους. Γι’ αυτό κρίνεται ότι χρειάζονται ευεργετικά τολμηροί, περιβαλλοντικά ευαίσθητοι και ονειροπόλοι επενδυτές για να τους αποσπάσουν από μια αυτάρεσκη πριβέ καραντίνα. Διαφορετικά, θα τσακώνονται τα αφεντικά και ταυτόχρονα επωφελώς θα φαντασιώνονται ότι το ιδιωτικό τζετ του Τζεφ Μπέζος πετάει κάθε τόσο από πάνω τους με σκοπό, υποτίθεται, να τους αγοράσει. Δεδομένου ότι ο δισεκατομμυριούχος έχει τεράστια ιδιωτικά κτήματα και πολυτελείς οικίες στο Μάουι της Χαβάης, το ερώτημα που προκύπτει αβίαστα είναι τι να τους κάνει τους Πεταλιούς; Αποθήκες, μήπως, της Amazon;
Ακολουθήστε το protothema.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Protothema.gr
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν, στο Protothema.gr
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
Ειδήσεις
Δημοφιλή
Σχολιασμένα