Επιχείρηση «καθαρά χέρια» για τις νοσοκομειακές λοιμώξεις - Μέτρα για τη μείωση των περιστατικών
13.03.202416:24
Τέσσερις στους δέκα γιατρούς και νοσηλευτές δεν ακολουθούν απλούς κανόνες υγιεινής όταν εξετάζουν ενήλικους νοσηλευόμενους - Αντίθετα, 9 στους 10 συμμορφώνονται με την υγιεινή χεριών στα παιδιατρικά νοσοκομεία
Με νέα εργαλεία, ψηφιακά και εκπαιδευτικά, επιχειρείται η διαχείριση των νοσοκομειακών λοιμώξεων στο ΕΣΥ, ενός από τα μείζονα θέματα δημόσιας υγείας σήμερα. Η χώρα μας διατηρεί σταθερά τη θλιβερή πρωτιά μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών στο συγκεκριμένο πεδίο, με τουλάχιστον 12,1% των νοσηλευόμενων να εκδηλώνει περισσότερες από μία λοιμώξεις (Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας - ΕΟΔΥ) στη διάρκεια της νοσηλείας του.
Η λειτουργία για πρώτη φορά ψηφιακής πλατφόρμας στην οποία καταγράφονται στοιχεία για τις νοσοκομειακές λοιμώξεις αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο στη διάθεση των επιστημονικών και υγειονομικών αρχών. Παράλληλα, η εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας -περίπου 1.000 τα τελευταία δύο χρόνια- δημιουργεί εντός του συστήματος υγείας νέες στέρεες βάσεις υγειονομικής διαχείρισης για τη συγκράτηση των επικίνδυνων και συχνά θανατηφόρων λοιμώξεων.
Τα στοιχεία από το Πρόγραμμα Πρόληψης και Ελέγχου Νοσοκομειακών Λοιμώξεων και Μικροβιακής Αντοχής (GRIPP-SNF), που υλοποιείται σε δέκα μεγάλα παιδιατρικά, πανεπιστημιακά και γενικά νοσοκομεία από τον Νοέμβριο του 2021, είναι εντυπωσιακά. Τα στοιχεία, τα οποία παρουσιάζει σήμερα το «ΘΕΜΑ», αποτυπώνουν αφενός τη μελανή κατάσταση που εμπειρικά γνωρίζουν ασθενείς και επαγγελματίες υγείας, δείχνουν ωστόσο και τη σαφή τάση μείωσης των λοιμώξεων η οποία καταγράφεται μετά τις δραστικές παρεμβάσεις που εφαρμόζονται στα νοσοκομεία. Γεγονός που αποδεικνύει την πολλαπλασιαστική αξία των παρεμβάσεων στους ασθενείς, στα νοσηλευτικά ιδρύματα και τη δημόσια υγεία.
Φορέας υλοποίησης και διαχείρισης του προγράμματος, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και εντάσσεται στη Διεθνή Πρωτοβουλία για την Υγεία, είναι το Κέντρο Κλινικής Επιδημιολογίας και Εκβασης Νοσημάτων - CLEO. Εποπτεύουσα αρχή είναι ο Οργανισμός Διασφάλισης της Ποιότητας στην Υγεία (ΟΔΙΠΥ), ο οποίος φέρει και την ευθύνη της επέκτασης των παρεμβάσεων στο ΕΣΥ από το 2026.
Από τον Νοέμβριο του 2021 73 Τμήματα (Παθολογικά, Ογκολογικά, ΜΕΘ) δέκα νοσοκομείων της χώρας βρίσκονται στο ηλεκτρονικό μάτι του προγράμματος. Πρόκειται για τα Νοσοκομεία Παίδων «Παναγιώτη & Αγλαΐας Κυριακού» και «Αγία Σοφία», τα Γενικά Νοσοκομεία «Ευαγγελισμός», «Αττικόν», «Αγιος Σάββας», «Παπαγεωργίου», καθώς και τα Πανεπιστημιακά Λάρισας, Ηρακλείου, Ρίου, Αλεξανδρούπολης. Τα δέκα νοσοκομεία έχουν ενισχυθεί με 11 νοσηλευτές Ελέγχου Λοιμώξεων που συμμετέχουν θεσμικά στις Επιτροπές Λοιμώξεων.
Η συστηματική καταγραφή αφορά προς το παρόν τρεις δείκτες, αλλά όχι πάντα ταυτόχρονα σε όλα τα τμήματα:
α) συμμόρφωση του προσωπικού με την υγιεινή των χεριών, δηλαδή εφαρμογή αντισηπτικού ή πλύσιμο χεριών,
β) μικροβιαιμίες που σχετίζονται με την κεντρική γραμμή, όπως ονομάζεται ο καθετήρας που τοποθετείται σε μεγάλη φλέβα, και
γ) ουρολοιμώξεις που σχετίζονται με τη χρήση ουροκαθετήρα.
Τα νεότερα δεδομένα συγκεντρώθηκαν την περίοδο Φεβρουάριος - Νοέμβριος 2023. Ενδεικτικά, για την καταγραφή της συμμόρφωσης στην υγιεινή των χεριών κλιμάκια ειδικών παρατήρησαν περισσότερα από 26.000 περιστατικά διαχείρισης νοσηλευόμενων από το προσωπικό. Κατά το ίδιο διάστημα στους επαγγελματίες υγείας διανέμονταν το εγχειρίδιο ορθών πρακτικών και checklists για κάθε κατηγορία νοσοκομειακών λοιμώξεων.
«Σκοπός του προγράμματος είναι να περιορίσει τις λοιμώξεις υιοθετώντας τις επιστημονικά τεκμηριωμένες πρακτικές και παρακολουθώντας συστηματικά τους δείκτες. Ο δρόμος είναι μακρύς και απαιτεί αφενός συνεχή και συστηματική προσπάθεια με παρεμβάσεις, αφετέρου δέσμευση των διοικήσεων για ισχυρή υποστήριξη των επαγγελματιών υγείας», λέει στο «ΘΕΜΑ» ο διευθύνων σύμβουλος του ΟΔΙΠΥ, Βασίλης Μπαλάνης.
Σύμφωνα με τα ανησυχητικά στοιχεία του ΕΟΔΥ (πρόσφατη μελέτη με 9.707 νοσηλευόμενους στο ΕΣΥ), ο υψηλότερος επιπολασμός νοσοκομειακών λοιμώξεων καταγράφεται σε ασθενείς ΜΕΘ, όπου το 45,7% των νοσηλευόμενων εμφανίζει τουλάχιστον μία λοίμωξη. Ακολουθούν οι ασθενείς που νοσηλεύονται σε κλινικές του Παθολογικού Τομέα (μεταξύ αυτών Εσωτερική Παθολογία, Καρδιολογία, Ογκολογία κ.ά.) με επιπολασμό 13,5% και σε κλινικές του Χειρουργικού Τομέα (Γενική Χειρουργική, ΩΡΛ κ.ά.) με επιπολασμό 8,2%.
Κοινή διαπίστωση όλων όσοι εμπλέκονται στην υλοποίηση του προγράμματος είναι ότι η υγιεινή των χεριών αποτελεί τον κοινό παρονομαστή του προβλήματος.
Επιχείρηση «καθαρά χέρια»
Παρότι η υγιεινή των χεριών αποτελεί αποδεδειγμένα την πιο απλή, οικονομική και αποτελεσματική πράξη αποφυγής των λοιμώξεων, στα ελληνικά νοσοκομεία που νοσηλεύουν ενήλικες σχεδόν 1 στους 2 επαγγελματίες υγείας την υιοθετεί. Το 46% των γιατρών και νοσηλευτών έρχεται σε επαφή με νοσηλευόμενους χωρίς να τηρεί τους στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής των χεριών.
Πολύ διαφορετική είναι η εικόνα στα παιδιατρικά νοσοκομεία, όπου η υγιεινή των χεριών αποτελεί ρουτίνα πλέον για 8 στους 10 επαγγελματίες υγείας. Μάλιστα, σε συγκεκριμένες κλινικές παίδων το ποσοστό συμμόρφωσης φτάνει στο 92%, υψώνοντας ένα πολύ ισχυρό ανάχωμα έναντι των λοιμώξεων για τους παιδιατρικούς ασθενείς.
Τον Νοέμβριο του 2021 η κατάσταση ήταν χειρότερη, ακόμη και στα παιδιατρικά νοσοκομεία (σημειωτέον, το προσωπικό εκπαιδεύεται από το 2012 στην πρόληψη των νοσοκομειακών λοιμώξεων): ποσοστό συμμόρφωσης με την υγιεινή των χεριών 60,2% στις ΜΕΘ και 64,1% στις Ογκολογικές Κλινικές.
Σε κλινικές νοσοκομείων ενηλίκων τα στοιχεία δείχνουν ότι το καλύτερο ποσοστό συμμόρφωσης έφτανε τότε στο 47%, και μάλιστα μέσα στις ΜΕΘ, όπου η μάχη των ασθενών με τα μικρόβια είναι πιο σκληρή από οπουδήποτε αλλού! Το ίδιο έτος Παθολογικά Τμήματα κατέγραφαν ποσοστό 70% επαγγελματιών υγείας που δεν συμμορφώνονταν με την απλή συνήθεια της υγιεινής χεριών προτού εξετάσουν τους ασθενείς, και δη εν μέσω πανδημίας. Ιδιαίτερα μολυσματική αποδεικνύεται και η συνήθεια που υιοθετήθηκε μέσα στην πανδημία, η χρήση πολλαπλών γαντιών. Οι Παθολογικές Κλινικές αποτελούν τα πλέον ανοχύρωτα έναντι των λοιμώξεων τμήματα των νοσοκομείων ενηλίκων, όπως μαρτυρούν τα στοιχεία.
Επειτα από δύο χρόνια επιτήρησης, καταγραφής και εκπαίδευσης, το ποσοστό των επαγγελματιών υγείας που ακολουθούν κανόνες αντισηψίας ανέρχεται σε 35,8% - κερδίζοντας 7 ποσοστιαίες μονάδες. Πολύ βελτιωμένη είναι η εικόνα στα Ογκολογικά/Αιματολογικά Τμήματα ενηλίκων, όπου πλέον το 60% του προσωπικού συμμορφώνεται με τους κανόνες υγιεινής έναντι του 38,7% που είχε μετρηθεί το 2021.
Λοιμώξεις λόγω κεντρικής γραμμής ή καθετήρα
Οι μικροβιαιμίες που σχετίζονται με φλεβικό καθετήρα ή με ουροκαθετήρα που φέρουν οι ασθενείς μπορούν σε μεγάλο βαθμό να προληφθούν με την τήρηση συγκεκριμένου πρωτοκόλλου.
Αυτή είναι και η αφετηρία των παρεμβάσεων που υλοποιούνται από τους αρμόδιους από τον Νοέμβριο του 2021 προκειμένου να περιοριστούν οι λοιμώξεις εντός των νοσοκομείων. Τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά, χωρίς βεβαίως να επιτρέπουν καμία απολύτως επανάπαυση ούτε από την εποπτεύουσα αρχή (ΟΔΙΠΥ) ούτε από το προσωπικό και τις διοικήσεις των νοσοκομείων.
Ειδικότερα, κατά την περίοδο Δεκέμβριος 2021 - Ιούνιος 2022 καταγράφονταν 8,99 λοιμώξεις ανά 1.000 ημέρες νοσηλείας με φλεβικό καθετήρα, ενώ μετά τις παρεμβάσεις του προγράμματος κατά την περίοδο Φεβρουάριος - Νοέμβριος 2023 καταγράφονταν 5,75 λοιμώξεις ανά 1.000 ημέρες νοσηλείας με κεντρική γραμμή. Η ποσοστιαία μεταβολή 36% θεωρείται τεράστια μείωση για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και μεταφράζεται σε περισσότερη ποιότητα και ασφάλεια για τους νοσηλευόμενους.
«Η εφαρμογή στοχευμένων παρεμβάσεων που θα βελτιώσουν τους δείκτες είναι το δικό μας έργο. Βασικοί πυλώνες είναι οι Επιτροπές Λοιμώξεων και οι νοσηλευτές Επιτήρησης Λοιμώξεων, εξειδικευμένοι επιστήμονες αποκλειστικά απασχολούμενοι με την πρόληψη των λοιμώξεων», λέει ο προϊστάμενος Γενικής Διεύθυνσης του ΟΔΙΠΥ, Ελευθέριος Θηραίος.
Μέσα στο έτος δρομολογείται η καταγραφή και των λοιμώξεων χειρουργικού πεδίου καθώς και εκείνων που σχετίζονται με τη χρήση αναπνευστήρα. «Ζητούμενο είναι να καλυφθεί όλο το φάσμα των κατηγοριών που προκαλούν σοβαρές νοσοκομειακές λοιμώξεις. Οι παρεμβάσεις γίνονται υπό την καθοδήγηση του διεθνούς φήμης Οργανισμού IHI - Institute for Healthcare Improvement», εξηγεί ο συντονιστής του προγράμματος GRIPP-SNF, Γιάννης Φαρόπουλος.
Στο πλαίσιο αυτό, επεκτείνεται η διαδικτυακή πλατφόρμα καταγραφής των νοσοκομειακών λοιμώξεων σε όλες τις ΜΕΘ του ΕΣΥ, καθώς σε αυτές παρατηρείται η μεγαλύτερη επίπτωση σε λοιμώξεις. Παράλληλα, συνεχίζονται το εκπαιδευτικό πρόγραμμα και οι διαδικασίες πιστοποίησης νοσηλευτών -έχουν ήδη υποβληθεί 500 νέες αιτήσεις συμμετοχής- με τη σφραγίδα του Τμήματος Νοσηλευτικής ΕΚΠΑ.