Λευτέρης Τσουκαλάς στον Δανίκα: Ο Οπενχάιμερ και όσοι συνεργάστηκαν για την ατομική βόμβα ήταν αριστεροί

Μετά τον Οσκαρικό θρίαμβο του «Oppenheimer» έσπευσα να συναντήσω τον Λευτέρη Τσουκαλά. Να μάθω για το «παρασκήνιο» και την πορεία προς την ανακάλυψη της ατομικής βόμβας. Να μάθω πόσο ακριβές είναι το σενάριο του κινηματογραφικού έπους. Και να μάθω πρόσωπα και πράγματα που έπαιξαν ρόλο στην ανακάλυψη της ατομικής βόμβας. Ο Λευτέρης Τσουκαλάς, θυμίζω, από τους κορυφαίους πυρηνικούς μηχανικούς στον κόσμο, επί 40 χρόνια καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Purdue των ΗΠΑ. Οταν τον ακούς είναι σαν να μιλάει ζωντανά η πιο έγκυρη εγκυκλοπαίδεια σχετικά με την πυρηνική μας εποχή!

Σκηνή 1η
Το επιστημονικό κατεστημένο

-Είδες «Οπενχάιμερ»;

«Την είδα και μου έκανε φοβερή εντύπωση. Τότε κάποια νεαρά παιδιά είχαν μια καινούρια θεωρία για την ύλη, που σε μεγάλο βαθμό δεν ήταν αποδεκτή από τους παλιούς επιστήμονες, τους μηχανικούς. Η Κβαντομηχανική γεννιέται το 1927 στο Συνέδριο Σολβέ. Υπάρχει και η φωτογραφία όπου είναι η Μαντάμ Κιουρί, ο Χάιζενμπεργκ, ο Ντε Μπρόγκλι, ο Ντιράκ, ο Σρέντινγκερ και άλλοι».

-Εχεις γνωρίσει κανέναν από αυτούς;

«Τον Γιουτζίν Βίγκνερ».

-Εβραίος;

«Αμερικανός, Εβραίος, ναι. Αυτοί ήταν κυρίως Εβραίοι, αλλά όχι μόνο. Ο Χάιζενμπεργκ δεν ήταν Εβραίος, αν και κατηγορήθηκε από τους ναζί. Να σου πω πώς φτάσαμε σε αυτή τη νεανική έκρηξη επιστήμης και Μαθηματικών. Τριακόσια χρόνια νωρίτερα, ο Νεύτωνας δημοσιεύει την “Principia”. Απαντά στο ερώτημα ποιο είναι το αίτιο των κινήσεων, κάτι που απασχολεί τους φιλοσόφους από την εποχή του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα. Και ο Νεύτωνας λέει ότι για να μελετήσουμε το πρόβλημα πρέπει να αποδεσμεύσουμε την ύλη από τις λεπτομέρειες του σχήματος και να το θεωρήσουμε ως γεωμετρικό σημείο μέσα στο οποίο εμπεριέχονται όλες οι ιδιότητες της ύλης, σε ό,τι αφορά την αδράνεια της ύλης. Και με κάποια έννοια λύνει το πρόβλημα της κίνησης».

-Αυτό είναι το πρώτο στάδιο.

«Ναι, η σημειακή μορφή της ύλης. Ο ήλιος, το σύμπαν, είναι υλικά σημεία, γεωμετρικά, και ο Νεύτωνας φέρνει την ευκλείδεια γεωμετρία στο όριο, σε μικρές διαστάσεις χώρου και χρόνου. Και το λύνει αυτό δημιουργώντας τα νέα Μαθηματικά της ανάλυσης, αρχές του 1600. Αλλά αυτή η σημειακή μορφή της ύλης οδηγεί στην επανεφεύρεση της ατομικής θεωρίας στις αρχές του 1800».

-Τι συμβαίνει το 1800;

«Εχουμε φαινόμενα χημείας, αντιδράσεις που εξηγούνται τώρα με την υπόθεση ότι υπάρχουν σημεία και στον ατομικό κόσμο. Η σημειακή μορφή της ύλης κατεβαίνει στα μικρά σώματα, στα μόρια, στα άτομα και τους μεγάλους αριθμούς αυτών των μορίων, κι έτσι έχουμε τους νόμους της θερμοδυναμικής λίγο αργότερα, περί το 1850-60».

Σκηνή 2η
Η κυματοσημειακή μορφή της ύλης

-Το επόμενο στάδιο ποιο είναι;

«Από τις αρχές του 1900 παρουσιάζονται προβλήματα που δεν μπορούν να εξηγηθούν με τη σημειακή μορφή. Και ερχόμαστε στη δομή. Αυτή είναι η υπόθεση του Νιλς Μπορ, ότι υπάρχουν θετικά σωματίδια που είναι στον πυρήνα, ότι υπάρχουν ηλεκτρόνια γύρω του. Οπότε η Κβαντομηχανική προσθέτει μια άλλη διάσταση στη μοντελοποίηση της ύλης, που είναι η κυματική μορφή. Αυτή λέει ότι η ύλη και η ενέργεια έχουν ταυτόχρονα και κυματική και σημειακή μορφή. Και επειδή μιλάμε για πολύ μικρά σωματίδια, η Κβαντομηχανική έρχεται με μια υπόθεση ασάφειας που είναι η υπόθεση του Χάιζενμπεργκ, ότι δεν μπορείς να μετρήσεις με απεριόριστη ακρίβεια την ενέργεια και τον χρόνο, τη θέση και την ορμή των σωματιδίων. Είναι μια επανάσταση, η οποία όμως πήρε 100 χρόνια για να την αποδεχθούν».

-Ο Αϊνστάιν τι ρόλο έπαιξε σε αυτό; Γιατί οι Αμερικανοί δεν πήραν εκείνον και προτίμησαν τον Οπενχάιμερ;

«Τον πήραν τον Αϊνστάιν, στο Πρίνστον».



-Αλλά γιατί δεν τον πήραν στο Manhattan Project;

«Ο Αϊνστάιν γίνεται σελέμπριτι από τις αρχές του 1920, γιατί λέει ότι πρέπει να δούμε τον χώρο και τον χρόνο ως έναν ενιαίο μαθηματικό χώρο, που λέγεται χωροχρόνος. Τον Αϊνστάιν τον απασχολεί το σύμπαν, όχι τα ηλεκτρόνια».

Σκηνή 3η
Ο Λέο Σίλαρντ προειδοποιεί τον Ρούζβελτ

-Ηταν αρεστός στο σύστημα ο Αϊνστάιν;

«Ηταν αρεστός, αλλά ήταν σελέμπριτι. Γι’ αυτό ο Λέο Σίλαρντ, που δουλεύει με τον Ενρίκο Φέρμι στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο και φτιάχνει τον πρώτο αντιδραστήρα, είναι αυτός που το 1939 γράφει το γράμμα που προειδοποιεί για το γερμανικό πρόγραμμα ανάπτυξης ατομικής βόμβας και το δίνει στον Αϊνστάιν, για να το στείλει εκείνος στον Ρούζβελτ».

-Α, ο Σίλαρντ έφτιαξε τον πρώτο αντιδραστήρα.

«Σπουδαίος φυσικός, έχει πάρει και Νόμπελ. Αυτοί οι νέοι για τους οποίους δεν υπήρχαν θέσεις στα μεγάλα πανεπιστήμια έγιναν ένα επιστημονικό προλεταριάτο που η Αμερική το στρατολόγησε».

-Αλλά ούτε στις ΗΠΑ ήταν αποδεκτή η Κβαντομηχανική.

«Ο ίδιος ο Αϊνστάιν ήταν πάρα πολύ επιφυλακτικός προς την Κβαντομηχανική. Και είχε πει τη γνωστή φράση “ο Θεός δεν παίζει ζάρια”, επειδή η κυματοσημειακή μορφή της ύλης απαιτεί να λύσουμε το πρόβλημα της συμπεριφοράς των σωματιδίων μέσω της θεωρίας των πιθανοτήτων».

-Πάμε στο Manhattan Project.

«Το 1938 οι Γερμανοί Χαν και Στράσμαν δημοσιεύουν μια εργασία που αποδεικνύει ότι οι πυρήνες του ουρανίου, όταν τους βομβαρδίσεις με νετρόνια, υφίστανται διάσπαση. Κι αυτό αμέσως οδηγεί τα σαΐνια της Κβαντομηχανικής στη σκέψη ότι αφού υφίσταται διάσπαση και εκλύεται εκατομμύρια φορές περισσότερη ενέργεια, μπορεί να φτιαχτεί εξωθερμική μηχανή, δηλαδή μια βόμβα».

-Αυτό γίνεται το ’38 στη Γερμανία επί Χίτλερ;

«Ναι, οι Γερμανοί παρουσίασαν αυτά τα πειραματικά ευρήματα. Τότε στον Σίλαρντ και στους υπόλοιπους θεωρητικούς της νέας Φυσικής, που βρίσκονται στην Αμερική, γεννιέται η ιδέα ότι οι Γερμανοί θα επιδιώξουν να φτιάξουν ατομικό όπλο».

Σκηνή 4η
Επιχείρηση «Αλσος»

-Μέχρι τότε, ο Οπενχάιμερ ήταν εκτός μεγάλης εικόνας.

«Εχει σχέση με την Κβαντομηχανική, είναι μια διάνοια, αλλά ασχολείται με την κοσμική ακτινοβολία. Είναι ένας υπέροχος δάσκαλος. Ενας ακτιβιστής της επιστήμης, γιατί παρουσιάζει τη νέα μοντελοποίηση της ύλης με τις εξισώσεις, με τα Μαθηματικά της, με τις ωραίες λύσεις».

-Αρα το ’38-’39 ο Οπενχάιμερ είναι στο παρασκήνιο.

«Ολοι αυτοί θεωρούν ότι η πρωτοπορία της νέας Φυσικής είναι στη Γερμανία. Και ο Χάιζενμπεργκ είναι στη Γερμανία. Οι Αμερικανοί τον ψάχνουν. Το ’44 συγκροτείται ειδική ομάδα κομάντο, στην Επιχείρηση “Αλσος”, με σκοπό να αιχμαλωτίσουν τον Χάιζενμπεργκ και τους πυρηνικούς επιστήμονες της Γερμανίας. Αμέσως μετά την ανακοίνωση των Χαν και Στράσμαν ότι υφίσταται σχάση, θεωρούν ότι οι Γερμανοί δουλεύουν για ατομικό όπλο».

-Και άρα πρέπει να το κάνουμε κι εμείς.

«Γράφει λοιπόν το 1939 το γράμμα στον Ρούζβελτ ο Σίλαρντ, με την υπογραφή του Αϊνστάιν, και τον προειδοποιεί ότι οι Γερμανοί ενδέχεται να φτιάξουν ατομική βόμβα. Στο μεταξύ ο Πόλεμος δεν έχει αρχίσει καν».



-Διαβάζει ο Ρούζβελτ το γράμμα και τι κάνει;

«Αυτό δεν υπάρχει στην ταινία, αλλά ζήτησε την άποψη του Βάνεβαρ Μπους, μηχανικού στο MIT. Αυτός επιβεβαιώνει ότι ισχύει και του λέει ότι η Αμερική πρέπει να σπεύσει. Το Manhattan Project γίνεται με επενδύσεις κρατικές, με σκοπό να είναι απολύτως μυστικό. Γι’ αυτό το αναθέτει στον στρατηγό Λέσλι Γκροβς, ο οποίος είναι πανέξυπνος, οργανωτικό μυαλό, μηχανικός από το ΜΙΤ».

-Κι αυτός που ήταν δεξιός πώς επιλέγει τον Οπενχάιμερ, που ήταν αριστερός;

«Ούτε συζήτηση, όλοι αριστεροί ήταν, δεν υπήρχε δεξιός. Ισως ο Εντουαρντ Τέλερ, ο Ούγγρος φυσικός, που ήθελε να φτιάξει τη βόμβα υδρογόνου».

-Α, ο αντίπαλος του Οπενχάιμερ.

«Είναι αυτός που κάνει υπολογισμούς και λέει ότι αν σκάσει η πρώτη βόμβα, το Gadget, θα ανάψει η ατμόσφαιρα και θα καταστραφεί ο κόσμος. Υπάρχει μια σκηνή στην ταινία που ο Οπενχάιμερ παίρνει αυτούς τους υπολογισμούς και προβληματίζεται. Και πάει στον Αϊνστάιν να ζητήσει τη γνώμη του. Δείχνει η ταινία τον Αϊνστάιν να ρίχνει βότσαλα σε μια λιμνούλα και παρακολουθεί τον κυματισμό - παραπέμποντας έτσι στην κυματοσημειακή μορφή της ύλης. Εκεί τον πηγαίνει ο Στράους, ο πρόεδρος της Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, που θέλει να γίνει υπουργός Εμπορίου και μηχανεύεται όλη αυτή τη σκευωρία κατά του Οπενχάιμερ».

-Τον υποδύεται ο Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ που πήρε το Οσκαρ Β’ ρόλου.

«Είναι 1942, το Manhattan Project ξεκίνησε τον Δεκέμβρη του 1941. Η Αμερική ήταν σε πόλεμο πλέον και όλοι φοβούνται ότι οι Γερμανοί είναι μπροστά. Και επίσης πρόγραμμα έχουν και οι Ιάπωνες. Αλλά το ’41 γίνεται κάτι σημαντικό: ο Φέρμι και ο Σίλαρντ απέδειξαν ότι μπορεί να έχεις αλυσιδωτή αντίδραση με τον πρώτο αντιδραστήρα που έφτιαξαν. Κι αυτό είναι σημαντικό διότι οι αντιδραστήρες είναι αναγκαία μηχανήματα για να φτιαχτεί το πλουτώνιο. Αν θυμάσαι από την ταινία, είχε δύο δοχεία, στο ένα έριχνε το εμπλουτισμένο ουράνιο 235 που ήταν μεγάλο, ήθελες 60 κιλά για να φτιάξεις βόμβα. Από το πλουτώνιο 239 ήθελες 6 με 10 κιλά. Αυτά είναι “αδέρφια”, αλλά είναι καλύτερο να έχεις πλουτώνιο. Γιατί μπορείς να φτιάξεις και βόμβα υδρογόνου».

Σκηνή 5η
Εφέ το μανιτάρι

-Εχεις πάει και στη Χιροσίμα...

«Οι Ιάπωνες στον Πόλεμο είχαν πρόγραμμα υπό τον σπουδαίο Φυσικό, τον Νισίνα, ο οποίος ήταν φοιτητής του Αϊνστάιν. Μου είχε κάνει εντύπωση ότι δύο μέρες αφότου έπεσε η βόμβα, στο Σημείο Μηδέν, έβαζαν γραμμές τραμ. Ρώτησα τον διευθυντή του Ιαπωνικού Ινστιτούτου Ατομικής Ερευνας γιατί έγινε αυτό - εμείς εδώ είχαμε μια εικόνα ότι είχε καεί το σύμπαν. Κατ’ αρχάς στη Χιροσίμα δεν υπήρχε μανιτάρι, αυτά είναι κινηματογραφικά εφέ».

-Μα τι λες τώρα!

«Οχι, γιατί η έκρηξη της βόμβας έγινε 300 μέτρα πάνω από το έδαφος, για να έχει μεγαλύτερη εμβέλεια. Τον ρώτησα λοιπόν πώς έγινε αυτό, να βάζουν τραμ στο Σημείο Μηδέν. Και μου είπε πως όταν έπεσε η βόμβα, οι Ιάπωνες πίστευαν ότι υπήρχαν μόνο δύο τέτοιες. Ηξεραν ότι η μία έσκασε στη δοκιμή που έγινε στο Νέο Μεξικό. Και ότι η άλλη έπεσε στη Χιροσίμα. Ο Νισίνα ήξερε ότι οι Αμερικανοί είχαν πάρει 1.200 τόνους ορυκτού ουρανίου, από το οποίο είχαν βγάλει περίπου 300 κιλά ουράνιο, και στη συνέχεια είχαν εμπλουτίσει περίπου 150 κιλά. Με το ουράνιο θα γινόταν η βόμβα. Οι Ιάπωνες στέλνουν τον Νισίνα, κάνει μετρήσεις στη Χιροσίμα και τους λέει ότι είναι βόμβα ουρανίου, αλλά δεν υπάρχει άλλη. Και ξεκινάνε έργα αποκατάστασης».

-Και μετά πέφτει η δεύτερη στο Ναγκασάκι.

«Στις 9 Αυγούστου, η οποία είναι βόμβα πλουτωνίου. Και οι Ιάπωνες διαπιστώνουν ότι υπάρχει ένα καινούριο σχάσιμο υλικό, το πλουτώνιο. Το οποίο τους ξεπερνάει τελείως».

-Ο Οπενχάιμερ είναι ο πατέρας της ατομικής βόμβας;
«Βεβαίως, αλλά δεν ήταν μόνος του. Ενεργοποιεί, εμπνέει και καθοδηγεί μια ολόκληρη επιστημονική κοινότητα».

-Πόσοι συμμετείχαν;

«4.000 επιστήμονες, τεχνικοί, μηχανικοί, φοιτητές. Τους παίρνει όλους αυτούς σε ένα απομακρυσμένο μέρος που δεν το ξέρει κανείς».

-Στο Λος Αλαμος.

«Υπάρχουν κι άλλα κέντρα, που δεν αναφέρονται στην ταινία. Τα αφήνουν όλα και πάνε σε ένα μέρος για να αλλάξουν τον κόσμο. Ο Οπενχάιμερ είναι ο διευθυντής της ορχήστρας και πρέπει να λύσει βασικά επιστημονικά προβλήματα. Και τα λύνουν μέσα σε ένα πνεύμα ελευθερίας και διαλόγου».



Σκηνή 6η
Η διαρροή στους Σοβιετικούς

-Τα μυστικά τα διέρρεαν στους Σοβιετικούς όμως.

«Τα διέρρεε ο Κλάους Φουξ, ενδεχομένως και άλλοι. Ο Φουξ ήταν Γερμανός φυσικός, είχε αυτομολήσει στη Μεγάλη Βρετανία, ήταν ιδεολόγος κομμουνιστής. Εκεί υπήρχε ένα πνεύμα ελευθερίας μεταξύ αυτών των επιστημόνων, γιατί αλλιώς δεν μπορεί να γίνει έρευνα ή καινοτομία. Ενας από τους λόγους που οι Γερμανοί και οι Ιάπωνες δεν είχαν αυτή την πρόοδο ήταν επειδή δεν είχαν την ελευθερία να κάνουν λάθος».

-Και το ρίσκο της διαρροής;

«Ο Οπενχάιμερ θεωρεί ότι το ρίσκο της διαρροής είναι υποδεέστερο του ρίσκου της έλλειψης προόδου. Η επανάληψη μας δίνει μια βεβαιότητα. Στην επιστημονική έρευνα πρέπει να πας από την επανάληψη στην ανακάλυψη. Και πρέπει να λύσεις τα δεσμά της βεβαιότητας».

-Αρα διέρρεαν μυστικά.

«Ο Οπενχάιμερ γνωρίζει ότι είναι εκεί και συμπαθούντες. Οι άνθρωποι έχουν τα εγώ τους. Είναι εκεί σε κάτι σπουδαίο. Κάποιοι δεν θέλουν να είναι εκεί γιατί έχουν ηθικούς ενδοιασμούς να φτιάξουν βόμβες. Είναι διανοούμενοι και βιώνουν τις αγωνίες της εποχής τους. Αυτοί, λοιπόν, ως μορφωμένοι, θεωρούσαν ότι είχαν ηθική ευθύνη. Η ατομική βόμβα έκανε μια επανάσταση στη στρατιωτική τεχνολογία. Και η πρώτη ατομική εποχή κυριαρχείται από αυτό. Αρα όλοι αυτοί έχουν διλήμματα. Ο Οπενχάιμερ δεν καταδίδει αυτούς που του λένε “μήπως θα πρέπει να παρακάμψουμε το σύστημα ασφαλείας και να ενημερώνουμε τους Σοβιετικούς”. Κι έτσι πέφτει στην πλεκτάνη να τον αποδομήσουν».

-Και του αφαιρούν τη διαβάθμιση ασφαλείας.

«Η αφαίρεση γίνεται το ’52, στην κορύφωση του μακαρθισμού. Ο Μακάρθι είχε δίκιο, αυτοί όλοι είχαν περάσει από το Κομμουνιστικό Κόμμα ή είχαν συμπάθειες ως ελεύθερα πνεύματα. Ολοι τους ήταν τέρατα μορφώσεως. Ο Οπενχάιμερ ήξερε λατινικά, γερμανικά, αρχαία ελληνικά, σανσκριτικά. Τον κάλεσαν να δώσει μια ομιλία στην Ολλανδία και έμαθε μόνος του ολλανδικά μέσα σε δυο-τρεις μήνες. Ηταν διάνοια».

-Και το ’52 του αφαιρούν την άδεια πρόσβασης σε κρατικά μυστικά.

«Ο Οπενχάιμερ αλλάζει τον ρου της Ιστορίας. Τον αποκαθιστούν ξανά, όταν το 1963 ο πρόεδρος Τζόνσον τού έδωσε το βραβείο “Ενρίκο Φέρμι”, που είναι η ανώτατη τιμητική διάκριση για επιστήμονες της Αμερικής. Οι επιστήμονες είναι μαζί του γιατί ξέρουν ότι o Οπενχάιμερ πέτυχε κάτι αδιανόητο μέσα σε τρία χρόνια».

Σκηνή 7η
Ο αντιδραστήρας
Greek Reactor 1

-Τι σχέση έχει η Ελλάδα με την ατομική εποχή;

«Στην Ελλάδα η είδηση για την έκρηξη της Χιροσίμα έρχεται από τον Τύπο και δημιουργεί τεράστια περιέργεια. Από αυτά που γνωρίζω, η Φρειδερίκη είχε έρθει σε επαφή με τον Χάιζενμπεργκ. Μετά τη γερμανική εισβολή, ο Παύλος και η Φρειδερίκη με τα παιδιά τους είναι στη Νότιο Αφρική. Κι εκεί νομίζω γνωρίζει τον Χάιζενμπεργκ. Η Φρειδερίκη δεν είχε μόρφωση πανεπιστημιακή, αλλά ήταν πανέξυπνη. Ηθελε να ξέρει τι είναι η θεωρία της σχετικότητας και η Κβαντομηχανική. Ενα από τα πρώτα ταξίδια που κάνει στο εξωτερικό είναι στην Αμερική, όπου πείθει τον Τζον Φόστερ Ντάλες, τον υπουργό Εξωτερικών, να της δώσει πρόσβαση στο Λος Αλαμος και στο Οουκ Ριτζ, σε αυτή την υποδομή που είχε ξεμείνει».

-Κι εκείνη πήγε.

«Και πήγε και έμαθε. Είδε αντιδραστήρες, έμαθε όλα αυτά. Και πείθει την αμερικανική ηγεσία να φτιαχτεί ένα κέντρο πυρηνικών ερευνών στην Ελλάδα. Και να πάρει και η Ελλάδα αντιδραστήρα».

-Και πήρε αντιδραστήρα η Ελλάδα.

«Πήρε αντιδραστήρα, τότε».

-Πρωτοπορία η Φρειδερίκη!

«Η Φρειδερίκη λειτουργεί μέσω του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που ήταν υπουργός Υποδομών και γίνεται πρωθυπουργός και του ναυάρχου Σπανίδη, ο οποίος είναι μια ηρωική φυσιογνωμία του Β’ Παγκοσμίου».

-Και φέρνει αντιδραστήρα, ο οποίος τοποθετείται πού;...

«Στον “Δημόκριτο”. Ο GR-1, Greek Reactor 1. Τα εγκαίνια γίνονται το ’61, νομίζω».

-Υπάρχει ακόμα;

«Οχι. Πριν από πέντε χρόνια τον έδιωξαν».

-Ποιος; Η κυβέρνηση Τσίπρα;

«Ναι».

-Απαλλαγήκαμε λοιπόν...

«Οχι μόνο από αυτόν, αλλά και από έναν υποκρίσιμο αντιδραστήρα που είχαμε στο Μετσόβιο, που ήταν πολύ σημαντικός. Τον διώξαμε κι αυτόν. Το να φτιάξεις ένα ατομικό πλάνο, ακόμα και τώρα, είναι μυστικό, να μην έχουμε καμία αμφιβολία».

-Από την ατομική εποχή πάμε στην πυρηνική;

«Στην πρώτη ατομική εποχή κυριαρχεί η επανάσταση στη στρατιωτική τεχνολογία. Αυτή η εποχή κλείνει τη δεκαετία του ’70. Γιατί ο Αϊζενχάουερ αποφασίζει ότι “το τζίνι έχει φύγει”, αφού το ξέρουν οι Σοβιετικοί. Και πάει το ’53 ο Αϊζενχάουερ στα Ηνωμένα Εθνη και λέει: Θα συμφωνήσουμε να δώσουμε στον υπόλοιπο κόσμο την τεχνολογία, τους αντιδραστήρες, για να αξιοποιηθούν. Και σε αντάλλαγμα, τα κράτη-αποδέκτες πρέπει να έχουν υπογράψει ότι δεν θα τη χρησιμοποιήσουν για να φτιάξουν βόμβες».

-Αλλά αυτό δεν έγινε...

«Τότε είχαμε τρεις χώρες, τις ΗΠΑ, τη Σοβιετική Ενωση και τη Μεγάλη Βρετανία. Το 1960 κάνει πυρηνική δοκιμή η Γαλλία, το 1965 κάνει πυρηνική δοκιμή η Κίνα. Αυτές είναι οι πέντε χώρες».

-Και μπαίνει μέσα και το Ισραήλ.

«Μπήκε χωρίς να έχει υπογράψει το 1956 όταν οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ενωση το ανάγκασαν να αποχωρήσει από το Σινά, μια ταπεινωτική ήττα. Κι έτσι, όταν αρχίζει τον πόλεμο του 1967 είχε ήδη ένα μικρό οπλοστάσιο».

-Μετά η Ινδία και το Πακιστάν.

«Η Ινδία κάνει πυρηνική δοκιμή το 1974 με αντιδραστήρα που πήρε από τους Καναδούς, με τις ευλογίες των Αμερικανών, και τον χρησιμοποίησε για να φτιάξει πλουτώνιο. Εχει σπουδαίους φυσικούς η Ινδία. Τότε οι Αμερικανοί τη θεωρούσαν υποανάπτυκτη και σοκαρίστηκαν».

-Παρ’ όλα αυτά, η Βόρεια Κορέα έχει πυρηνικά, το Ιράν επίσης. Εμείς τι κάνουμε;

«Εμείς είμαστε υπέρ του διεθνούς δικαίου, έχουμε υπογράψει τα πάντα και είμαστε υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ. Δεν επιτρέπεται να μιλήσουμε γι’ αυτά ανοιχτά, ξέρουμε όμως ότι το Πακιστάν και η Βόρεια Κορέα έχουν κάνει δοκιμές. Και το Ιράν. Αλλά και μια τέταρτη χώρα, την οποία δεν την ονομάζουμε, έχει συνεργαστεί στο να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Αυτό είναι κάτι που μας απασχολεί. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο, πάρα πολύ σημαντικό, που είναι η πυρηνική ενέργεια και η κλιματική αλλαγή».

-Πότε θα γίνει αυτό;

«Ηδη προχωράει. Με αμερικάνικους ρυθμούς, τουλάχιστον σε 10 χρόνια, για να έχουμε τους νέους, αρθρωτούς αντιδραστήρες».

-Δηλαδή σε 10 χρόνια θα έχουμε πυρηνική ενέργεια.

«Αυτή είναι η δεύτερη ατομική εποχή. Γύρω από την ενεργειακή ασφάλεια και τροφοδοσία του κόσμου με βιώσιμο τρόπο, χωρίς εκπομπές, για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή».

Επίλογος
Ο Οπενχάιμερ και ο COVID-19

«Πρέπει να σου πω για το γράμμα του Τρούμαν στον πρόεδρο των Αμερικανικών Εκκλησιών, τον Κάβερτ. Ο Κάβερτ τηλεγράφησε στις 9 Αυγούστου 1945 αγωνιώντας για τα ηθικά ζητήματα που εγείρουν οι ατομικοί βομβαρδισμοί. Ο Τρούμαν στο γράμμα του, τρεις ημέρες αργότερα, δεν φαίνεται να είναι καθόλου κυνικός, αλλά αφοπλιστικά πραγματιστής. Του λέει λοιπόν: “Αγαπητέ μου κ. Κράβετ, κανένας δεν υποφέρει περισσότερο από εμένα για τη χρήση των ατομικών βομβών, αλλά υπέφερα επίσης όταν οι Ιάπωνες βομβάρδισαν αδικαιολόγητα το Περλ Χάρμπορ και δολοφονούσαν δικούς μας αιχμαλώτους πολέμου. Τη μόνη γλώσσα που φαίνεται να κατανοούν είναι αυτή των βομβαρδισμών».

-Που σημαίνει;

«Οταν έχεις απέναντί σου ένα τέρας, μόνο ως τέρας μπορείς να το αντιμετωπίσεις. Είναι λυπηρό, αλλά αληθές». Φεύγοντας απ’ αυτή τη συναρπαστική συνομιλία, τον άκουσα να μου αναφέρει το τελευταίο και υπέρτατο επιχείρημα υπέρ του Οπενχάιμερ και της ατομικής εποχής: «Η επιστημονική υποδομή που κληρονομήσαμε από το Πρόγραμμα Μανχάταν είναι η βάση του Δυτικού Συστήματος Καινοτομίας, όπου η έρευνα και η ανάπτυξη γίνονται με δημόσιους πόρους και η αξιοποίηση ευρεσιτεχνιών από ιδιωτικούς φορείς. Για παράδειγμα, το σύστημα αυτό συνέβαλε στο να κατασκευαστούν τάχιστα τα εμβόλια mRNA για τον COVID-19 σε περίπου έξι μήνες. Η επιστημονική κληρονομιά του Οπενχάιμερ έσωσε την ανθρωπότητα!».