Αυτόπτης μάρτυρας στα φεστιβάλ και στα επεισόδια: Τι τρέχει στην πλατεία Αριστοτέλους

Αν θες πραγματικά να δεις πού χτυπά η καρδιά μιας πόλης αρκεί να πας στο κέντρο της - μόνο που η Πλατεία Αριστοτέλους είναι κάτι παραπάνω από αυτό: είναι το μέρος όπου συναντιούνται όλοι οι πολιτισμοί, από το βυζαντινό και αυτοκρατορικό παρελθόν μέχρι το κοσμοπολίτικο και το πιο λαϊκό. Είναι η πλατεία που δείχνει ταυτόχρονα προς δύο κατευθύνσεις: προς την ανοιχτοσύνη της θάλασσας και τη μεγαλοπρέπεια του δάσους του Σέιχ Σου, αλλά και είναι συνδεδεμένη με αξέχαστα ή δυσάρεστα έως και τραγικά γεγονότα, όπως αυτά της περασμένης βδομάδας. Είναι η πλατεία που συνευρίσκονται τα Σαββατόβραδα οι σινεφίλ και οι ακραίοι, ομάδες καλλιτεχνών και ευέξαπτων εφήβων κάποιες φορές με εκρηκτικά αποτελέσματα.

Τουλάχιστον, αυτό ζήσαμε απο κοντά, τις μέρες που διεξαγόταν το 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, κάτι που μας επιβεβαιώνουν όσοι γνωρίζουν την ανθρωπογεωγραφία της πλατείας που αλλάζει, ανάλογα με την περίσταση, περιλαμβάνοντας τη μια μέρα ομάδες ακραίων και την άλλη χαρούμενους καρναβαλιστές, που μετατρέπουν τον χώρο σε ιδανικό μέρος για χορό. Τα παγκάκια, όπου κάτσαμε για να απολαύσουμε το πιο όμορφο ηλιοβασίλεμα του Βορρά, δίνουν την ευκαιρία σε πολύ κόσμο να μπορεί να χαρεί την πλατεία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι πιο σκοτεινές γωνιές της, ανάμεσα στα μαγαζιά με τα αναμνηστικά και τα Τ-shirts που γράφουν πάνω «Θεσσαλονίκη», δεν κρύβουν διάφορα στοιχεία που δεν θέλουν την αλλαγή και τη διαφορετικότητα φτάνοντας ακόμα και στην παράλογη βία.

Χαλαρά vs Μοντέρνα

Το είχαμε δει στην περίπτωση του Αλκη Καμπανού, που βγήκε να περπατήσει αμέριμνα, σε κάποια άλλη γωνιά της πόλης, και κάποιοι δεν το «επέτρεψαν» στερώντας του τη ζωή, το είδαμε στην περίπτωση της επίθεσης το περασμένο Σάββατο το βράδυ σε μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, το βλέπουμε κάθε φορά που υπάρχει ντέρμπι των μεγάλων αντιπάλων.

Η Θεσσαλονίκη, όμως, δεν είναι μόνο αυτό: είναι η πόλη που ήταν πάντοτε συνώνυμη με την πρωτοπορία και τον κοσμοπολιτισμό, που έκλεισε στους κόλπους της Μικρασιάτες, Εβραίους, Αρμένιους, πρόσφυγες που έζησαν για χρόνια αρμονικά διδάσκοντας στην υπόλοιπη Ελλάδα τι σημαίνει πολυπολιτισμική συνεύρεση. Είναι η πόλη που αποκαλύπτει το βυζαντινό φως για το οποίο μιλούσε ο δικός της Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, είναι ταυτόχρονα η ρεαλιστική Σαλόνικα του Ιωάννου, η σεβάσμια αρχόντισσα του Πεντζίκη, η πλανεύτρα του Σκαμπαρδώνη. Η καρδιά της, που είναι η πλατεία Αριστοτέλους, αντίστοιχα κρύβει τα πάντα, συμπυκνώνοντας στους διαφορετικούς χώρους της όλες της «φυλές»: αρκεί να ακολουθήσεις τις μυρωδιές από τα ψητά για να βγεις στην Εγνατία όπου κυριαρχούν τα φαγάδικα, να φτάσεις μέχρι την είσοδο της αγοράς στο Καπάνι με τα μπαχάρια και τα σπάνια βότανα, να πιάσεις κουβέντα με τους πλανόδιους εμπόρους που πουλάνε από μάλλινα που φέρνουν από τη Ρωσία μέχρι γλυκά ντόπιας προέλευσης.

Κάθε φορά που περνάμε, βλέπουμε χαρακτηριστικά τον ίδιο μουσικό να παίζει ποντιακή λύρα -πού αλλού στην Ελλάδα μπορείς να δεις κάτι τέτοιο;-και διάφορους ηθοποιούς να στήνουν τη δική τους αυτοσχέδια παράσταση συγκεντρώνοντας την προσοχή των περαστικών. Η ανθρωπογεωγραφία της πλατείας αλλάζει, ωστόσο, όσο κατεβαίνεις στο κάτω μέρος της προς τη θάλασσα, δείχνοντας όλες τις εναλλαγές ενός μέρους που φτιάχτηκε ακριβώς για να εκφράσει αυτή τη ζύμωση: είναι η πλατεία που διαμορφώθηκε μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917 από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ερνέστ Εμπράρ, ο οποίος οραματίστηκε αυτόν τον ιδανικό άξονα που θα ξεκινούσε από τη θάλασσα και θα κατέληγε στην περίφημη Ρωμαϊκή Αγορά, συνοψίζοντας το βυζαντινό παρελθόν και τη δυτική μεγαλοπρέπεια της πόλης.

Πολλοί είναι αυτοί που υποστήριξαν ότι το όραμα του Εμπράρ ταυτιζόταν με τις ιταλικές του καταβολές και τη γαλλική του ταυτότητα, με τις αψίδες που είχε δει στη Φλωρεντία και την ανοιχτοσύνη των μεγάλων βουλεβάρτων (στην αρχική της μορφή την πλατεία διέσχιζαν αυτοκίνητα και δεν ήταν πεζοδρομημένη, όπως σήμερα). Σημεία-σταθμός για την Αριστοτέλους και την ιστορία της πόλης ήταν τα εμβληματικά κτίρια -και ίσως τα πιο όμορφα της πόλης- όπου σήμερα στεγάζονται το ξενοδοχείο «Ηλέκτρα» από τη μια και το «Ολύμπιον» από την άλλη, συνώνυμο με την ιστορία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και την αριστοκρατική ταυτότητα της πόλης.

Στο πολύ ωραίο νουάρ που αφηγείται ακριβώς αυτό το αριστοκρατικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης, ιδιαίτερα έντονο στον Μεσοπόλεμο με τον τίτλο «Ηλιος με Ξιφολόγχες» ένας βέρος κάτοικος της πόλης, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, αποκαλύπτει όλη αυτή τη συνεύρεση Ελλήνων, Βαλκάνιων, Εβραίων και Χριστιανών, φραγκολεβαντίνων, εθνικιστών κομμουνιστών και φασιστών. Στο πλαίσιο όλων αυτών των αντιμαχόμενων κόσμων, κεντρική έκφραση των οποίων ήταν η Αριστοτέλους, βλέπουμε στην πλατεία να περιπλανώνται οι εκφραστές της παλιάς αστικής Ελλάδας, όπως οι ιδιοκτήτες των καπνεργοστασίων, των ωραίων νυχτερινών κέντρων και μιας τόσο ζωντανής τότε βιομηχανίας που με τα χρόνια έπεσε σε παρακμή.

Στο βιβλίο ο Σκαμπαρδώνης μάς δίνει πολύτιμα στοιχεία για τις άπειρες εφημερίδες που τυπώνονταν και κυκλοφορούσαν σε αυτό το αστικό κέντρο - από τη γνωστή «Μακεδονία» της κυρίαρχης τάξης μέχρι την κομουνιστική «Αvanti» του Μπεναρόγια αλλά και πολύ μοντέρνα περιοδικά μόδας και του περιθωρίου. Αυτά αντιστοιχούσαν στις κοινωνικές ομάδες που σύχναζαν σε διάσημα καφέ και στις διαφορετικές περιοχές της πλατείας: ακόμα και σήμερα οι μεταπολεμικές πολυκατοικίες της Εγνατίας, που στην περιοχή του Βαρδάρη στέγαζαν τα πορνεία, βρίσκονται σε απόλυτη αντίφαση με τα επιβλητικά νεοκλασικά που κυριαρχούν στην καρδιά και στο κάτω μέρος της πλατείας.

Αρκεί μια βόλτα προς τα κάτω, στην παραλία, λίγο πιο πέρα από τη γωνία της Αριστοτέλους στη λεωφόρο Νίκης για να δει κανείς το ανανεωμένο πλην ιστορικό εστιατόριο «Ολυμπος Νάουσα», που στέγαζε όλη την αφρόκρεμα της πόλης και σήμερα αποτελεί μέρος του ξενοδοχείου «OΝ Residence», για να διαπιστώσει την ντελικάτη πολυτέλεια της πόλης.

Εν ολίγοις, ενώ στο πάνω μέρος της πλατείας Αριστοτέλους, προς την Εγνατία, θα δεις τους μικροπωλητές αλλά και τα κινητά καζάνια με τα σαλέπια -ξεχωρίζει ο πωλητής με το ανατολίτικο φέσι, το τρανζιστοράκι με τη μουσική στη διαπασών και το πιο ωραίο σαλέπι στη χώρα, τον οποίο επισκέπτομαι πάντα- στο κάτω θα διαπιστώσει ότι ακόμα κάποιοι εδώ παραγγέλνουν φραπέ, ο οποίος γεννήθηκε σε αυτή ακριβώς την πόλη, και φτάνοντας στη λεωφόρο Νίκης θα ξεχωρίσεις τους μεγαλοπαράγοντες της πόλης, τους αστούς αλλά και αυτούς που ξέρουν ότι η παραλιακή παραμένει η μοναδική και αιώνια της βιτρίνα.

Οι διαφορετικές φυλές

Σε αυτό το μοναδικό σταυροδρόμι διαφορετικών ιδεών και ανθρώπων, Ανατολής και Δύσης, συνυπάρχουν ταυτόχρονα ο δυτικός πολιτισμός, το μοντέρνο στοιχείο, στο πλαίσιο του οποίου αποτυπώνονται οι νέες τάσεις και αυτές οι εκδοχές φεστιβάλ, όπως το αναγνωρισμένο παγκοσμίως Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, ως τα avant garde στοιχεία αλλά και η υπόγεια πολυτέλεια, αυτή η μυστηριακή αισθαντικότητα του Ανατολίτη, η θρησκευτική και ταυτόχρονα αμαρτωλή ή συναρμογή κάθε πεποίθησης που εδώ αποκτά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Ωστόσο, υπάρχει και μια σκοτεινή πλευρά στην πόλη που ξεκινά από τη δημιουργία φασιστικών οργανώσεων στο παρελθόν όπως τα «Τρία Eψιλον», το σκοτεινό κεφάλαιο που λέγεται κατάδοση του εβραϊκού στοιχείου -ίσως η πιο μαύρη σελίδα στην Ιστορία της πόλης- αλλά και τα τραγικά πολιτικά γεγονότα όπως η δολοφονία Λαμπράκη. Ολα αυτά, ακόμα και αν μοιάζουν να ανήκουν στο παρελθόν, έχουν θρέψει τις φαντασιώσεις κάποιων ομάδων που δεν θέλουν αλλαγή στο υπάρχον status quo και δεν αντέχουν τη διαφορετικότητα αντιδρώντας μόνο με τη βία. Μέσα σε όλα αυτά χωράνε και οι συμμορίες χούλιγκαν ή απολίτικων νεαρών από τα φτωχά προάστια της πόλης που αντιμετωπίζουν τον αστικό χαρακτήρα του κέντρου και της πόλης ως εχθρούς.

Πρόκειται για την περίπτωση νεαρών ομάδων που μαζεύονται τα σαββατόβραδα στην πλατεία λειτουργώντας σαν αγέλη. Αυτή είναι η περίπτωση των προηγούμενων επιθέσεων, όπως μαθαίνουμε τα προηγούμενα Σάββατα σε κάποια κορίτσια και τώρα στους εκπροσώπους της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Δείχνοντας, ωστόσο, άμεσα αντανακλαστικά και καταδικάζοντας απερίφραστα αυτά τα φαινόμενα, η νέα δημοτική αρχή έσπευσε να βγάλει αμέσως ψήφισμα αναφέροντας μεταξύ άλλων πως «είναι πολιτική και θεσμική μας υποχρέωση να εξασφαλίσουμε ότι κανένας άνθρωπος δεν θα φοβάται να περπατά στους δρόμους της πόλης μας, εξαιτίας της καταγωγής ή της εμφάνισής του, να εξασφαλίσουμε ότι καμία σκοταδιστική ή φασίζουσα ομάδα δεν θα επιβάλλει καθεστώς λογοκρισίας».

Η προοδευτική κοινότητα, άλλωστε, έσπευσε να συγκεντρωθεί το επόμενο ακριβώς βράδυ, μετά τα επεισόδια, επίσης, στην Αριστοτέλους την ίδια στιγμή που μέσα στην αίθουσα προβαλλόταν σε παγκόσμια πρεμιέρα το άκρως ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ του Μπάμπη Μακρίδη με τίτλο «Unclickable», που δείχνει πώς μια παρέα Ελλήνων ειδικών στο Ιντερνετ μαζεύονται σε ένα υπόγειο και στήνουν ψεύτικες σελίδες καταφέρνοντας με bots να συγκεντρώσουν διαφημίσεις από εταιρείες-κολοσσούς, ακόμα και από τους διαφημιστές του Τραμπ. Επρόκειτο για μια ταινία που μιλούσε για τη Δημοκρατία, οπότε η συζήτηση που ακολούθησε την προβολή αυτομάτως στράφηκε στα φαινόμενα των ακραίων ομάδων που εμφανίζονται όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και σε όλη την Ευρώπη.

Η εβδομάδα των γεγονότων

Όλα αυτά δείχνουν ότι οι δυνάμεις του φεστιβάλ, οι νέοι άνθρωποι που εθελοντικά εμπλέκονται σε αυτό αλλά και οι άνθρωποι της πόλης που το έχουν αγκαλιάσει αποκαλύπτοντας μια άλλη πλευρά της πόλης, πιο φιλική και πιο ανοιχτή, σπεύδοντας να μας εξυπηρετήσουν πάντα με χαμόγελο και με δοτικότητα, βρίσκονται στον αντίποδα αυτών των επεισοδίων.

Η Θεσσαλονίκη είναι σίγουρα η πιο φιλόξενη πόλη στην Ελλάδα και κάθε φορά που επιστρέφω εδώ θα εισπράξω τη χαρά και την ανοιχτοσύνη των κατοίκων: όπου και αν πηγαίναμε την Τσικνοπέμπτη μας υποδέχονταν με ένα ποτήρι κρασί στο χέρι κερνώντας μας φαγητό, ενώ ακριβώς την επόμενη μέρα από τα επεισόδια ντυμένοι καρναβαλιστές ξεχύνονταν στους δρόμους για να γιορτάσουν με τον τρόπο που ξέρουν μόνο οι Θεσσαλονικείς: πετύχαμε πάρτυ με την ομάδα του «Estrella World Street Food» με δωρεάν bougatsan, ενώ λίγο πιο κάτω πιτσιρίκια ντυμένα Μπάτμαν, έφτιαχναν τη δική τους αυτοσχέδια παράσταση. Αυτό συνέβη λίγες ώρες προτού δούμε τις αστυνομικές δυνάμεις να φτάνουν στην πλατεία για να συλλάβουν τα νεαρά άτομα που είχαν προπηλακίσει τρανς άτομα που επισκέπτονταν μία από τις προβολές του φεστιβάλ που φέτος είναι αφιερωμένο -τι ειρωνεία!- στη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα.

Hταν λίγο μετά τις 22.30 όταν περνώντας από την πλατεία είδαμε τους αστυνόμους να μας απαγορεύουν να προχωρήσουμε, ενώ απέναντι βλέπαμε παραταγμένες μεγάλες ομάδες νεαρών που κάποιοι από αυτούς ήταν υπεύθυνοι για την επίθεση. Ακριβώς, το επόμενο βράδυ το ίδιο περίπου σκηνικό επαναλήφθηκε αυτή τη φορά με τους μαυροφορεμένους με καδρόνια που προσπάθησαν να προπηλακίσουν τον αρχηγό του ΣΥΡΙΖΑ αλλά τους απέτρεψαν οι αστυνομικοί. Είναι κάπως ειρωνικό ένα φιλειρηνικό φεστιβάλ να διακόπτεται από τέτοια περιστατικά, αφού κάτι αντίστοιχο επαναλήφθηκε με το βράδυ της πρεμιέρας της ταινίας της Ελίνας Ψύκου «Αδέσποτα κορμιά», που τόσες αντιδράσεις ξεσήκωσε με τη σχετική αφίσα.

Κατά την ημέρα προβολής της ταινίας κλούβες είχαν παραταχθεί έξω από την κεντρική είσοδο του «Ολύμπιον» από νωρίς, ενώ οι ομάδες που προσπάθησαν να προσεγγίσουν την είσοδο απωθήθηκαν εγκαίρως από την Αστυνομία: εξονυχιστικοί ήταν, μάλιστα, και οι έλεγχοι που γίνονταν σε όλους όσοι έμπαιναν στην αίθουσα. Στον αντίποδα των παραλίγο επιθέσεων, μια ομάδα που βρισκόταν έξω από το «Ολύμπιον» άνοιξε πανό με αντιφασιστικά συνθήματα και άπλωσε στο πλακόστρωτο μια ροζ σημαία. Καθώς φαίνεται, η προνοητικότητα του δήμου και των Αρχών βοήθησε ώστε να ηρεμήσουν τα πνεύματα, ενώ σημαντικό ήταν ότι είχαν απαγορευτεί από νωρίς οι συγκεντρώσεις ώστε να αποτραπούν όχι μόνο οι επιθέσεις αλλά και οι συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές. Σε αυτό συνέβαλε και ο διάλογος που είχαν, μέσω επιστολών, ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος με την πρόεδρο του φεστιβάλ Ελίζ Ζαλαντό η οποία, στο αίτημα του τελευταίου να παρέμβει αποτρέποντας την προβολή της ταινίας, απάντησε πως δεν μπορεί να παρέμβει σε ένα ντοκιμαντέρ που «εξερευνά τη σωματική αυτονομία στην Ευρώπη των πολλών ελευθεριών» γιατί αυτό θα αποτελούσε λογοκρισία.

Σε αυτό το ζοφερό σκηνικό που αφορά κάθε γωνιά της Ελλάδας και όχι μόνο τη Θεσσαλονίκη, η πόλη έχει δυνάμεις που μπορούν και αντιστέκονται: είναι τα νέα παιδιά που γέμιζαν ασφυκτικά τις αίθουσες κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, που αποτελούν το ζωντανό δυναμικό μιας πόλης που δείχνει να έχει ανέβει πολύ τουριστικά τα τελευταία χρόνια -μιλήσαμε γι’ αυτό και στο σχετικό συνέδριο του travel.gr που έλαβε χώρα τις ίδιες μέρες με τα επεισόδια στη Θεσσαλονίκη- διαθέτοντας ένα πολύ καλό επίπεδο υπηρεσιών, ενίοτε καλύτερο από αυτό της Αθήνας, ενώ νέα κτίρια χτίζονται ή ανακαινίζονται: πρόσφατα βγήκε η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού ότι δρομολογείται η απόκτηση του βιομηχανικού συγκροτήματος της πρώην ζυθοποίας ΦΙΞ.

Γι’ αυτό ακόμα και οι αστυνομικοί που ήταν παρατεταγμένοι κατά τη διάρκεια των γεγονότων έξω από το κεντρικό περίπτερο στη μέση της πλατείας, που εκδίδει τα εισιτήρια για τα ντοκιμαντέρ του 26ου Φεστιβάλ, έμοιαζαν να είναι απλώς μέρος μιας παράξενης, παράλληλης ταινίας που παιζόταν ταυτόχρονα με αυτές στις κλειστές αίθουσες: πολλές φορές φάνταζε με θρίλερ γεμάτο φαντάσματα από το παρελθόν και άλλοτε με μια ταινία σύγχρονη αλλά ενίοτε γκοθ.

Σαν αυτές τις ιστορίες με φαντάσματα που έγραφε με τον πιο όμορφο λυρικό τρόπο ο Θεσσαλονικιός Μάριος-Μαρίνος Χαραλάμπους στις «Συνομιλίες με τους Ανέμους», τις οποίες συνειδητοποιείς όταν γυρίσεις το βλέμμα προς το ουρανό ή προς τη θάλασσα στην άκρη του ορίζοντα: εκεί βλέπεις αυτά τα σκούρα χρώματα που έντυσαν τις ταινίες του Αγγελόπουλου αλλά και πολύχρωμα παιχνιδίσματα της φύσης.

Δεν ξέρω καμία άλλη πόλη στην Ελλάδα που να την περιβάλλει τόσο στοργικά η θάλασσα λειαίνοντας τις γωνίες της, οι οποίες δεν είναι ποτέ αυστηρές και δεν ξέρω πουθενά αλλού το σκηνικό να αλλάζει ανάλογα με τα χρώματα του ουρανού. Σαν τη Θεσσαλονίκη δεν έχει, όσο και αν ενίοτε μπορεί να σε στενοχωρούν κάποια κομμάτια της, όσο και αν τα δυσάρεστα γεγονότα προσπαθούν να αποτρέψουν το βλέμμα από την ομορφιά που κρύβεται στην πιο ωραία πλατεία της, που τολμώ να πω και δεν είναι υπερβολή ότι είναι η ομορφότερη στην Ελλάδα.

Ειδήσεις σήμερα:

Ανοίγουν σπίτια για ενοικίαση μετά τις αλλαγές σε Golden Visa και Airbnb - Νέος νόμος την Τρίτη στη Βουλή

Κέιτ Μίντλετον: Αμφιβολίες για την υγεία της παρά τη δημόσια εμφάνιση – «Δεν υπάρχουν φωτογραφίες»

Λιώνουν στη Βραζιλία: Το αδιαχώρητο στις παραλίες, στους 62,3 βαθμούς Κελσίου η αισθητή θερμοκρασία