Ελληνοτουρκικά: Χωρίς ψευδαισθήσεις το επόμενο βήμα

Τα όρια στα οποία μπορούν να κινηθούν ο ελληνοτουρκικός διάλογος και η προσπάθεια επαναπροσέγγισης, με δεδομένο ότι η Τουρκία διατηρεί όλη την αναθεωρητική ατζέντα και επιλέγει τώρα να σκληρύνει απολύτως τη θέση της στο Κυπριακό, έδειξε ο ίδιος ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, τονίζοντας ότι «επιβάλλονται συνεχώς οι προσεγγίσεις, αλλά σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπονται οι ψευδαισθήσεις».

Η δήλωση αυτή του πρωθυπουργού κατά την τελετή παραλαβής των ελικοπτέρων Romeo MH-60R στέλνει και ένα μήνυμα στην άλλη πλευρά του Αιγαίου την ώρα που σε διπλωματικό επίπεδο συνεχίζεται η προετοιμασία της επίσκεψής του στην Αγκυρα και της συνάντησής του με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον Μάιο. Ο πρωθυπουργός μάλιστα τόνισε ότι «οφείλουμε να είμαστε προσηνείς αλλά ποτέ αφελείς, μένοντας προσηλωμένοι στην πυξίδα που δείχνει πάντα την ειρήνη, το διεθνές δίκαιο και τη συνεργασία. Ταυτόχρονα, όμως, και σε διαρκή επιφυλακή για την προάσπιση των εθνικών μας δικαίων».

Το μήνυμα της Αθήνας σε ανώτατο επίπεδο έρχεται προκειμένου να γίνει αντιληπτό και στην Αγκυρα ότι η μη ένταση στο Αιγαίο είναι φυσικά σημαντική και καλοδεχούμενη, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι η Ελλάδα αρκείται και επαναπαύεται σε αυτό προκειμένου είτε να εγκαταλείψει το πρόγραμμα ενίσχυσης της αποτρεπτικής ισχύος της χώρας είτε -πολύ περισσότερο- να θεωρήσει ότι έχει επέλθει ουσιαστική εξομάλυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Πολύ συχνά η ελληνική κυβέρνηση επαναλαμβάνει ότι στόχος της διαδικασίας που ξεκίνησε από τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη και κορυφώθηκε με τη συνάντηση κορυφής στην Αθήνα τον Δεκέμβριο και τη Διακήρυξη των Αθηνών είναι, κυρίως, να μπορούν οι δύο χώρες να ζουν και να συνεργάζονται χωρίς οι διαφορές που υπάρχουν να οδηγούν σε επικίνδυνες κρίσεις. Και σε δεύτερο και πολύ πιο μακρινό πλάνο να εξεταστεί αν μπορεί να βρεθεί κοινό έδαφος προκειμένου να ξεκινήσει η διαδικασία να επιλυθούν οι διαφορές που έχουν πλέον πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό χαρακτήρα.

Ο υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης παραδέχθηκε ότι το θέμα της οριοθέτησης ΑΟΖ/υφαλοκρηπίδας είναι το «υποκείμενο εκείνο θέμα από το οποίο δύσκολα μπορούμε να αποστούμε και είναι και η ρίζα, αν θέλετε, των προβλημάτων που ανακύπτουν», προσθέτοντας ότι η «δική μας πρόθεση είναι ότι εφόσον οι συνθήκες είναι ώριμες, δηλαδή εφόσον και οι δύο καταλήξουμε σε ένα πλαίσιο διαδικασίας που θα μπορέσουμε να συζητήσουμε για τα ζητήματα αυτά, να ξεκινήσουμε τη συζήτηση». Η στιγμή αυτή πάντως απέχει πολύ ακόμη.

Στην τελευταία συνάντηση του Πολιτικού Διαλόγου στην Αγκυρα υπό τους υφυπουργούς Εξωτερικών Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και Μπουράκ Ακσαπάρ οι δύο πλευρές απέφυγαν να θίξουν το ζήτημα αυτό, παρότι είχε ανακοινωθεί ότι στον Πολιτικό Διάλογο εντάσσονται και οι διερευνητικές επαφές. Πάντως η ελληνική πλευρά πήρε μια πρώτη γεύση των τουρκικών προθέσεων όταν έθεσε έντονα το θέμα των συνεχών NOTAM και NAVTEX που εκδίδει η Τουρκία εγείροντας θέματα που αφορούν την αναθεωρητική ατζέντα της. Η τουρκική πλευρά απάντησε ότι δεν προκαλεί εκείνη αλλά η ελληνική πλευρά, που συνεχίζει να εντάσσει σε ασκήσεις νησιά τα οποία έχουν δήθεν υποχρέωση αποστρατικοποίησης και επειδή συνεχίζει να διατηρεί η χώρα μας εναέριο χώρο 10 ναυτικών μιλίων. Επέμεινε, δε, στη γνωστή θέση ότι οι δικές της αναγγελίες εκδίδονται σε απάντηση των αντίστοιχων ελληνικών…

Το Κυπριακό

Για την Αθήνα, όμως, ένα ακόμη μήνυμα που προσγειώνει τις όποιες προσδοκίες ήταν ο τρόπος που επέλεξε ο Τούρκος ηγέτης να τοποθετηθεί σχετικά με το Κυπριακό. Η αντίληψη που κυριαρχεί είναι ότι το ανεπίλυτο του Κυπριακού δεν θα πρέπει να εμποδίζει τις ομαλές σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας και ότι αντιθέτως η βελτίωση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις θα συμβάλει και στην επίλυσή του.

Ωστόσο ακόμη και οι πλέον καλόπιστοι αντιλαμβάνονται ότι βαδίζοντας χωρίς ουσιαστική πρόοδο στον πυρήνα των Ελληνοτουρκικών (που συνδέονται ευθέως με το Κυπριακό, σε ό,τι αφορά τις οριοθετήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο) μια κρίση στο Κυπριακό δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστη τη διαδικασία ελληνοτουρκικής προσέγγισης.

Το 2024 συμπληρώνονται μάλιστα πενήντα χρόνια από την τουρκική εισβολή και τη συνεχιζόμενη έκτοτε τουρκική κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού. Και ο Ερντογάν σε μια δημόσια εκμυστήρευση μπροστά στην ηγεσία και τους αξιωματικούς του 4ου Σώματος Στρατού εξέφρασε το παράπονό του ότι η «ειρηνευτική επιχείρηση» του Μπουλέντ Ετζεβίτ, το 1974, σταμάτησε και δεν κατέλαβε ολόκληρη την Κύπρο, οπότε, όπως είπε, δεν θα είχαμε Βορρά και Νότο, ούτε φυσικά κυπριακό ζήτημα.

Η Αγκυρα παρακολουθεί με ιδιαίτερη ανησυχία το γεγονός ότι η Κυπριακή Δημοκρατία εδραιώνει τη θέση της στην Ε.Ε. και μάλιστα με αφορμή τον πόλεμο στη Γάζα και την αστάθεια στην ευρύτερη περιοχή αναβαθμίζεται στρατηγικά με την υποστήριξη όχι μόνο της Ε.Ε. αλλά και των ΗΠΑ. Συγχρόνως μάλιστα αποτελεί τεράστιο εμπόδιο για τους σχεδιασμούς της Τουρκίας για την εμπέδωση της «Γαλάζιας Πατρίδας» και ενεργό εμπλοκή της στις ενεργειακές εξελίξεις της Ανατολικής Μεσογείου. Ο Ερντογάν έχει εμπεδώσει πλήρως το δόγμα Νταβούτογλου (βλ. «Το Στρατηγικό Βάθος») ότι «ακόμη κι αν δεν υπήρχε ούτε ένας μουσουλμάνος ή Τούρκος στο νησί, η Τουρκία οφείλει να διατηρεί ένα κυπριακό ζήτημα. Καμιά χώρα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη για ένα τέτοιο νησί που βρίσκεται στην καρδιά του ζωτικού χώρου της».

Συνομιλίες

Η Τουρκία, εφόσον, σύμφωνα με τον Ερντογάν, δεν «έλυσε» το ζήτημα με την κατάληψη ολόκληρου του νησιού το 1974, θα πρέπει να «διορθώσει» το πρόβλημα. Ετσι, υιοθετεί πλέον την πιο ακραία και εκτός κάθε πλαισίου θέση για λύση των δύο κρατών μέσω της αναγνώρισης της κυριαρχικής ισότητας και του ισότιμου διεθνούς status του ψευδοκράτους, τα οποία μάλιστα θέτει ως προϋπόθεση για την επανέναρξη των συνομιλιών, επιδιώκοντας ότι θα μετακινήσει τα... γκολπόστ προς το μέρος της, κι έτσι θα είναι πιο εύκολη η προώθηση μιας λύσης που θα της εξασφαλίζει τον έμμεσο έλεγχο και του νότιου τμήματος του νησιού μέσω μιας χαλαρής συνομοσπονδίας.

Η Ελλάδα είναι σαφές ότι πέραν των εθνικών, πολιτικών και ιστορικών δεσμών με την Κυπριακή Δημοκρατία έχει και διεθνείς συμβατικές δεσμεύσεις ως εγγυήτρια δύναμη, τις οποίες φυσικά δεν μπορεί να απεκδυθεί. Το επόμενο διάστημα θα υπάρξει μια δύσκολη προσπάθεια για επανέναρξη των συνομιλιών, όπου η Ελλάδα έχει συγκεκριμένη θέση διαμετρικά αντίθετη με αυτή της Τουρκίας. Η αποτυχία επανέναρξης των συνομιλιών ή ένα νέο ναυάγιο θα είχε, πάντως, μια σειρά επιπτώσεις.

Η Τουρκία πιθανότατα θα επιστρέψει στην πολιτική των απειλών και προκλήσεων εναντίον της Κύπρου ειδικά στο θέμα άσκησης δικαιωμάτων της, όπως οι γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ, και θα συνεχίσει κινήσεις δορυφοροποίησης των Κατεχόμενων, όπως η προ μερικών ημερών ανακοίνωση ηλεκτρικής διασύνδεσης του ψευδοκράτους με την Τουρκία ή «επενδύσεων» με το παράνομο άνοιγμα των Βαρωσίων. Συγχρόνως τέτοιες κινήσεις, όμως, θα οδηγήσουν σε πλήρες αδιέξοδο και τις ευρωτουρκικές σχέσεις, ένα θέμα στο οποίο η Αθήνα δεν μπορεί να έχει άλλη επιλογή από τη στήριξη της Λευκωσίας, κάτι που δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη τη διαδικασία ελληνοτουρκικής προσέγγισης.