Μητροπολίτης Μεσογαίας: «Τερατογραφήματα» τα έργα Μυταρά στον ναό του Σουνίου

Κλειστή και αλειτούργητη παραμένει εδώ και περίπου έναν χρόνο η μικρή εκκλησία της Παναγίας Καταφυγιώτισσας, στον Ορμο Καταφυγή, κοντά στο Σούνιο, με απόφαση της Ιεράς Μητρόπολης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής.

Το εκκλησάκι χτίστηκε με χρήματα των οικιστών της περιοχής σε χώρο που παραχωρήθηκε αποκλειστικά για τον σκοπό αυτόν από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και είναι ξεχωριστό, καθώς ολόκληρο το εσωτερικό του έχει εικονογραφηθεί από τον σπουδαίο ζωγράφο Δημήτρη Μυταρά. Ακριβώς αυτή η εικονογράφηση, που δεν θυμίζει σε τίποτα τις αυστηρές βυζαντινές αγιογραφίες, είναι και η πραγματική αιτία πίσω από την απόφαση της Μητρόπολης να απαγορεύσει λειτουργίες και μυστήρια.

«Οπως το έχουν κάνει, δεν μπορεί να λειτουργεί έτσι, με αυτό το τερατογράφημα», είπε σε σύντομη επικοινωνία του με το «ΘΕΜΑ» ο μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαος. Πρόσθεσε ότι ο ναός είναι ιδιωτικός (ανήκει στον σύλλογο των οικιστών) και θα υπαχθεί σε αυτό το καθεστώς λειτουργίας. Ο ίδιος δεν θέλησε να αναφερθεί αναλυτικά επί του θέματος και παρέπεμψε σε επικοινωνία με ιερέα της Μητρόπολης. Ο χαρακτηρισμός «τερατογράφημα» αφορά το έργο του Δημήτρη Μυταρά, το οποίο καθιστά το εκκλησάκι μοναδικό. Πρόκειται μάλιστα για ένα από τα τελευταία έργα τέχνης του σπουδαίου ζωγράφου.

Την Παναγία την Καταφυγιώτισσα τη ζωγράφισε το 2006. Οι παλαιότεροι οικιστές της περιοχής θυμούνται να μπαίνει καθημερινά στο εκκλησάκι μόνος του και να ζωγραφίζει επί ώρες. Αλλωστε κι εκείνος είχε ιδιόκτητη κατοικία στην περιοχή που διατηρείται έως και σήμερα από την οικογένειά του. Αυτό κράτησε περίπου 9 μήνες. Οταν ανέλαβε να ζωγραφίσει τον ναό, βεβαίως αφιλοκερδώς, είχε πει στον τότε πρόεδρο του συλλόγου των οικιστών «Ο Ποσειδώνας»: «Μη φοβάσαι, δεν θα κάνω τίποτα βλάσφημο, αγιογράφος δεν είμαι».

Ο Δημήτρης Μυταράς εξήγησε το έργο του μέσα στο εκκλησάκι γράφοντας: «Το έφτιαξα όπως το ένιωσα εκείνη τη στιγμή. Εβαλα ένα μάτι που βλέπει ο Θεός (κυριαρχεί πάνω από την Ωραία Πύλη) και ζωγράφισα τον Χριστό, την Παναγία και τεράστιους αγγέλους».

Τι είπε ο ζωγράφος

Σε έναν τοίχο μια μικρή φωτογραφία με τον Μυταρά, ενώ προχωρούσε την εικονογράφηση του ναού μαρτυρά ποιος βρίσκεται πίσω από αυτή τη διαφορετική εκκλησία. Παλαιότερα, υπήρχε κι ένα σημείωμά του που εξηγούσε γιατί δεν υπάρχουν αγιογραφίες με την κλασική έννοια, τι συμβολίζουν οι μορφές στους τοίχους μιας εκκλησίας. «Ζωγράφισα το εσωτερικό μιας μικρής εκκλησίας, κοντά στο σπίτι μου, στο Σούνιο», έγραφε ο σπουδαίος ζωγράφος που έφυγε από τη ζωή το 2017, σε ηλικία 83 ετών. «Βρίσκεται πάνω σε μια μικρή χερσόνησο, όπου η θάλασσα περιβάλλει τον χώρο. Πιστεύω ότι αν υπάρχει Θεός, βρίσκεται εκεί.

Η φύση είναι ζωντανή, γεμάτη σκίνα και άγρια λουλούδια. Οι άνεμοι είναι καθημερινά γύρω σου και αισθάνεσαι την παρουσία τους. Τα πουλιά γεμίζουν τον ουρανό. Ολα αυτά τα ζωγράφισα μέσα στο εκκλησάκι. Το εκκλησάκι αυτό είναι μια προσευχή που πάντα χρωστούσα. Οταν σταθείς εκεί θα αισθανθείς την επαφή του Θεού καθώς φυσούν οι άνεμοι». Ο Δημήτρης Μυταράς εξηγούσε: «Οταν προσφέρθηκα να εικονογραφήσω το εκκλησάκι είπα ότι δεν θέλω χρήματα, όχι για να πάω στον Παράδεισο, αλλά για να μη μου επιβάλλουν οι άλλοι τις απόψεις τους» και κατέληγε λέγοντας ουσιαστικά ότι με τον τρόπο του ύμνησε τον Θεό μέσα από το έργο Του.

Λειτουργίες στο εκκλησάκι γίνονταν κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο και το Πάσχα, ενώ άρχισαν να γίνονται γάμοι και βαπτίσεις σε περιορισμένο αριθμό, πάντα με προτεραιότητα στους οικιστές και μέλη των οικογενειών τους, καθώς και τρίτους, μετά από σύσταση οικιστή-μέλους του Συλλόγου. Σε ετήσια βάση τα μυστήρια δεν ξεπερνούσαν 25, ενώ υπήρχε ζήτηση για περισσότερα, με δεδομένο ότι μπορούσαν να τελούνται μόνο στον αυλόγυρο. Ουσιαστικά γίνονταν τον Ιούνιο - Ιούλιο και μετά τον Δεκαπενταύγουστο ως τον Σεπτέμβριο. Το πρόβλημα, όμως, ήταν η εξασφάλιση ιερέα, αφού ο ναός, ως ιδιωτικός, δεν θα μπορούσε να έχει δικό του. Τις περισσότερες φορές οι ανάγκες καλύπτονταν από ιερείς της περιοχής που δεν είχαν μυστήριο στις έδρες τους.

Ο παλαιοημερολογίτης

Πριν από ένα διάστημα ένα από τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του Συλλόγου εντόπισε ιερέα που εκ των υστέρων, όμως, διαπιστώθηκε ότι είχε αποσχηματιστεί από την Εκκλησία λόγω διαζυγίου και ιερουργούσε με το Παλαιό Ημερολόγιο. Αυτό ήταν και η αφορμή για να κλείσει η Εκκλησία της Παναγίας Καταφυγιώτισσας και να παραμένει κλειστή και αλειτούργητη εδώ και περίπου έναν χρόνο. Πάντως, στην επικοινωνία του με το «ΘΕΜΑ» ο μητροπολίτης Μεσογαίας στην παρατήρηση ότι πράγματι οι οικιστές υπέπεσαν σε «σοβαρό ολίσθημα» είπε ότι δεν ήταν τόσο σοβαρό, αλλά πλέον ο ναός υπάγεται στο καθεστώς των ιδιωτικών ναών, για να προσθέσει ότι δεν μπορεί να λειτουργεί «έτσι όπως τον έχουν κάνει» χαρακτηρίζοντας παράλληλα «τερατογράφημα» την εικογράφηση του Μυταρά.

«Στο εκκλησάκι κάναμε κάποιες λειτουργίες και μυστήρια. Εδώ κι έναν χρόνο περίπου η μητρόπολή μας μάς τα έχει απαγορεύσει», περιγράφει στο «ΘΕΜΑ» ο κ. Χρήστος Καλούμενος, πρόεδρος του Συλλόγου «Ο Ποσειδώνας» και συνεχίζει: «Εχει γίνει προσπάθεια από τον προηγούμενο πρόεδρο και πολύ πρόσφατα από εμένα προσωπικά για να μπορέσουμε να ξαναχτυπήσουμε την καμπάνα του χωριού μας, να κάνουμε κάποιες λειτουργίες με τον ιερέα της ευρύτερης περιοχής μας και μερικά μυστήρια, αλλά η Μητρόπολη μας τα έχει απαγορεύσει λόγω της εικονογράφησης του ναού».

Στη σύντομη επικοινωνία του με το «ΘΕΜΑ», όμως, ο κ. Νικόλαος έθεσε και ζήτημα εμπορευματοποίησης των μυστηρίων που τελούνταν στο εκκλησάκι. Οι οικιστές, από την πλευρά τους, επισημαίνουν ότι πράγματι είχαν ορίσει το ποσό των 450 ευρώ για την τέλεση μυστηρίου στην Παναγία Καταφυγιώτισσα, εξηγώντας ότι με τον τρόπο αυτό καλύπτονταν τα έξοδα για τον καθαρισμό και τη φροντίδα του χώρου πριν και μετά το μυστήριο, πληρώνονταν οι λογαριασμοί ρεύματος και ύδατος και, κυρίως, εξασφαλιζόταν η εξαιρετικά απαιτητική και δαπανηρή συντήρηση του ναού, που βρίσκεται σε μια μικρή «γλώσσα» γης με τη θάλασσα γύρω της.

Πολύ περισσότερο, η εικονογράφηση του ναού με επιπλέον δεδομένο ότι αποτελεί έργο του σπουδαίου ζωγράφου δεν μπορεί παρά να συντηρείται από εξειδικευμένο συντηρητή. Ο σύλλογος τηρεί κανονικά βιβλία εσόδων - εξόδων, εκδίνονταν αποδείξεις και το εκκλησάκι είναι δηλωμένο στο Ε9 του συλλόγου.

Τον τελευταίο χρόνο αυτά τα κόστη συντήρησης και λειτουργικών εξόδων καλύπτονται από τα μέλη του συλλόγου, τα οποία πλέον προσβλέπουν στο υπουργείο Πολιτισμού και ήδη ως φορέας με την επωνυμία «Εξωραϊστικός Πολιτιστικός Σύλλογος Ορμου Καταφυγή Π. Φώκαιας Αττικής Ο Ποσειδώνας» ενεγράφησαν στο Μητρώο Πολιτιστικών Φορέων του υπουργείου, στη Γενική Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού.

Οι εικόνες

Ο προσκυνητής στο εκκλησάκι είναι βέβαιο ότι θα ξαφνιαστεί όταν μπει μέσα. Ο χώρος είναι πλημμυρισμένος από χρώμα, με το κίτρινο να κυριαρχεί. Στους τοίχους, μορφές των ανέμων - ο Μαΐστρος, ο Σορόκος, ο Λεβάντες, πουλιά και μια οροφή ντυμένη στο γαλάζιο. Ολη η εικονογράφηση μοιάζει να έχει κίνηση, τη ζωή από τη φύση. Το ύφος του Δημήτρη Μυταρά αναγνωρίζεται αμέσως. Μπροστά στην Ωραία Πύλη, όπως είχε ζητηθεί από τη Μητρόπολη, έχουν τοποθετηθεί δύο εικόνες και άλλη μία ακριβώς μπροστά για τους προσκυνητές.

Δύσκολα, πάντως, ακόμη και ο πιο δύσπιστος μπροστά στην εικονογράφηση του ναού θα αρνηθεί ότι η αίσθηση που προκαλεί δεν είναι αυτή της γαλήνης, όπως γεννιέται σε κάθε ναό. Οι οικιστές δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξοι ότι το εκκλησάκι τους θα ξαναλειτουργήσει. Αλλωστε δεν είναι διατεθειμένοι ούτε να καταστρέψουν, ούτε να κρύψουν το σπουδαίο έργο του ζωγράφου και ακαδημαϊκού που όπως έχει διαφανεί είναι όρος.

Η Παναγία Καταφυγιώτισσα θεμελιώθηκε τον Δεκέμβριο του 2004 από τον σύλλογο «Ο Ποσειδώνας». Το κόστος τόσο για το εκκλησάκι όσο και για τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου καλύφθηκε αποκλειστικά και μόνο από δωρεές των κατοίκων του Ορμου Καταφυγή. Αποτελεί ιδιοκτησία του συλλόγου και συντηρείται με επιμέλεια του εκάστοτε διοικητικού συμβουλίου, καθώς και με δωρεές. Από τη στιγμή, πάντως, που ο Δημήτρης Μυταράς ανταποκρίθηκε στο αίτημα των κατοίκων του Ορμου Καταφυγή και τους παρέδωσε εικονογραφημένο τον ναό, κληροδότησε στον σύλλογο και την περιοχή ένα ανεπανάληπτο πολιτιστικό μνημείο.