Εισβολή στην Κύπρο 1974: Ένα δόντι ήταν ό,τι απέμεινε από δυο αγνοούμενα αδέλφια - Οι ανατριχιαστικές ιστορίες

Αν κάποιος αναζητήσει την μικρή ή την μεγάλη ιστορία πίσω από το ψυχρό κατάλογο των αγνοουμένων της τουρκικής εισβολής του 1974, θα ανακαλύψει τραγωδίες, οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις δεν χωρούν στον ανθρώπινο νου.
Ιστορίες όπως αυτές δύο αδελφών οι οποίοι μάλλον πιάστηκαν αιχμάλωτοι και εκτελέστηκαν από τους Τούρκους στο χωριό Τέμπλος. Έζησαν μαζί, δολοφονήθηκαν μαζί και θάφτηκαν μαζί στον ίδιο ομαδικό τάφο μαζί με άλλους συμπολεμιστές τους.
Αγνοούμενοι για δεκαετίες και οι Τούρκοι για να συγκαλύψουν το έγκλημα μετέφεραν τα οστά από τον ομαδικό τάφο, σε κάποιο άλλο χώρο.

Άφησαν πίσω ένα δόντι, το οποίο ανήκει σε έναν εκ των δύο αλλά είναι αδύνατον να διαπιστωθεί σε ποιον, αφού δεν είχαν προλάβει να κάνουν παιδιά για να γίνει ταυτοποίηση με DNA. Κηδεία με ένα δόντι που θα ενώνει πάντα τα δύο αδέλφια.
Τα 50 χρόνια είναι πολλά για να αναζητείται ακόμα η τύχη ανθρώπων που χάθηκαν. Χάθηκαν στην κυριολεξία. Δεν άνοιξε όμως η γη και τους κατάπιε. Κάποιοι έσκαψαν τη γη και τους πέταξαν σαν τσουβάλια. Και δεν έφτανε αυτό. Στη συνέχεια για να καλύψουν τα εγκλήματα, μετακίνησαν τα λείψανά τους σε άλλους χώρους, ώστε να μην βρεθούν ποτέ. Επειδή όμως δεν υπάρχει τέλειο έγκλημα, άφησαν ίχνη της βαρβαρότητας τους και όποτε το επιτρέπουν οι συνθήκες, αυτά αποκαλύπτονται.

Είναι όμως και τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν και από το Κυπριακό κράτος. Επί 25 χρόνια, οστά ανθρώπων που βρισκόντουσαν στο κατάλογο των αγνοουμένων φυλάγονταν σε «αποθήκες» στο ανθρωπολογικό εργαστήριο, χωρίς να ενημερώνονται οι συγγενείς και πλέον οι περισσότεροι έφυγαν από τη ζωή χωρίς να πάρουν απαντήσεις.

Όχι, οι συγγενείς των αγνοουμένων «δεν έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους», ούτε τα παιδιά τους είναι τα μοναδικά που μεγάλωσαν ορφανά, όπως τους είπε κατάμουτρα ο TikToker ευρωβουλευτής Φειδίας Παναγιώτου. Είναι και αυτά θύματα του ίδιου εγκληματία που πήρε τις ζωές των δικών τους ανθρώπων, αλλά και θύματα του ωχαδερφισμού.

Η συνομιλία μας με την Επικεφαλής του Γραφείου Ανθρωπιστικών Θεμάτων, Αγνοουμένων και Εγκλωβισμένων, της Προεδρίας της Δημοκρατίας, Άννα Αριστοτέλους, ρίχνει φως στην πιο τραγική πτυχή του Κυπριακού.  

Η Αριθμητική της φρίκης

Από τους 1619 αγνοούμενους που βρισκόντουσαν στον αρχικό κατάλογο, οι 619 είναι άμαχοι πολίτες και οι 1000 είναι κληρωτοί, έφεδροι και εθελοντές με τον μικρότερο εθελοντή να είναι 17 ετών.

Η κα Αριστοτέλους αναφέρει πως έχουμε 36 αγνοούμενα παιδιά και ταυτοποιήθηκαν τα 20. Το μικρότερο ήταν 6 μηνών και το μεγαλύτερο 18 ετών. Οι αγνοούμενες γυναίκες είναι 118, μεταξύ των οποίων και δύο κοριτσάκια 3 ετών. Έχουν ταυτοποιηθεί μέχρι σήμερα μόνο 26. 

Οι πεσούσες,(αυτές που έχει αποδειχθεί ότι σκοτώθηκαν) ανέρχονται σε 248 και ταυτοποιήθηκαν οι 38. Συνολικά έχουμε 366 πεσούσες και αγνοούμενες γυναίκες και από αυτές εντοπίστηκαν οι 64 και αναζητούνται ακόμα 302.

Περίπου οι μισές υποθέσεις αγνοουμένων, παραμένουν σε εκκρεμότητα ως προς την διαλεύκανση της τύχης τους, αφού μέχρι στιγμής από τον κατάλογο που έχει δημιουργηθεί παραμένει αδιευκρίνιστη η τύχη 776 ατόμων.

Το τελευταίο χρόνο, είπε η κα Αριστοτέλους, είχαμε συνολικά 20 ταυτοποιήσεις λειψάνων. Από αυτές, οι 7 αφορούν το πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, δηλαδή την αναζήτηση και εντοπισμό λειψάνων με εκταφές στις ελεύθερες περιοχές. Από αυτές τις 7 περιπτώσεις, οι 6 αφορούν στρατιώτες της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου (ΕΛΔΥΚ).

Έχουμε επίσης και 44 αγνοούμενους, της περιόδου 1963-64. Έχουν ταυτοποιηθεί οι 17 και αναζητούνται ακόμα 27. Μεταξύ αυτών υπάρχουν 3 αγνοούμενοι από την Ελλάδα και κανείς μέχρι τώρα δεν έχει εντοπιστεί.

Σε αποθήκη για «διεκπεραίωση» για 25 χρόνια

Όπως ανέφερε η Άννα Αριστοτέλους, «πρόκειται για οστά τα οποία είχαν εντοπιστεί και συλλεγεί το 1999 και έκτοτε παρέμειναν στο ανθρωπολογικό εργαστήριο και μετά από πολλά χρόνια άρχισε η ταυτοποίηση αυτών των μικρών οστών». Σημείωσε πως στο ανθρωπολογικό εργαστήριο υπήρχαν και άλλα οστά ταυτοποιηθέντων αγνοουμένων στρατιωτών, από την Ελλάδα, άλλα από το 1999, άλλα από το 2005, το 2007, το 2017…

Για 11 από αυτές τις περιπτώσεις έγιναν πρόσφατα επαναπατρισμοί, αλλά και ταφές όσων οι συγγενείς επιθυμούσαν να ταφούν στη Κύπρο, στο στρατιωτικό κοιμητήριο στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας.  

Προσπαθούμε, είπε η Άννα Αριστοτελους, «έστω και μετά από 50 χρόνια, να ενημερώσουμε όσους συγγενείς ή όσους γονείς αγνοουμένων βρίσκονται ακόμα εν ζωή, να μη ‘φύγουν’ με την αγωνία για τη τύχη των παιδιών τους». Ήδη οι περισσότεροι γονείς έχουν αποβιώσει χωρίς να μάθουν τι απέγιναν τα παιδιά τους.

Θαμμένοι και ξεχασμένοι για δεκαετίες

Από την επιχείρηση «Νίκη» με τα αεροσκάφη Noratlas στις 21 Ιουίου 1974, κατά τη κα Αριστοτέλους, είχαμε 31 πεσόντες στο «Νίκη 4» και 2 στο «Νίκη 6». Από το «Νίκη 4» εκκρεμεί η ταυτοποίηση 2 ακόμα εκ των πεσόντων .

Τα οστά αυτών των δύο ανθρώπων, πιθανότητα βρίσκονται μεταξύ των οστών που ψεκάστηκαν με χημικές ουσίες, ή είναι μεταξύ των οστών που εστάλησαν λανθασμένα σε 8 οικογένειες στην Ελλάδα.

Από το «Νίκη 6» έχουν ταυτοποιηθεί και οι δύο .

Προσφάτως κατά την παράδοση οστών σε συγγενείς πεσόντων στρατιωτών από την Ελλάδα, οστά του καταδρομέα Ηλία Τούλη, επαναπατρίστηκαν και τον περασμένο Μάϊο έγινε η κηδεία στο χωριό του στη Κρήτη. Τα οστά του καταδρομέα Τούλη ήταν ταυτοποιημένα από το 2017 και δόθηκαν το 2024! Μάλιστα είναι από τις περιπτώσεις που βρέθηκαν σχεδόν όλα τα οστά. Υπήρξε ολοκληρωμένος σκελετός.

Από τους συνολικά 77 αγνοούμενους από την Ελλάδα, έχουν ταυτοποιηθεί οι 30 και αναζητούνται ακόμα 47. Συνολικά οι πεσόντες από την Ελλάδα είναι 99 και έχουν εντοπιστεί οι 44, ενώ αναζητούνται ακόμα 55. Από τους 99, οι 81 είναι του Στρατού Ξηράς (75 απλοί στρατιώτες και 16 βαθμοφόροι), 4 του Πολεμικού Ναυτικού και 4 της Πολεμικής Αεροπορίας.

Για τους αγνοούμενους της ΕΛΔΥΚ, διερευνώνται πιθανά σημεία ταφής εντός του στρατοπέδου και στις περιοχές των χωριών Γερόλακκος και Κιόνελι, που βρίσκονται στα κατεχόμενα, ενώ ίσως κάποια οστά να βρίσκονται σε αυτά που δόθηκαν από λάθος σε 8 οικογένειες στην Ελλάδα, ή ψεκάστηκαν με χημικά.

Για τους υπόλοιπους αγνοούμενους με καταγωγή από την Ελλάδα που ήταν πολίτες ή υπηρετούσαν τη κυπριακή Εθνική Φρουρά, διερευνώνται κάποια πιθανά σημεία ταφής, στις επαρχίες Κερύνειας και Αμμοχώστου.

Επιχείρησαν να σβήσουν τα ίχνη της βαρβαρότητας

Οι δυσκολίες και τα προβλήματα στον εντοπισμό λειψάνων, προκύπτουν από τον χαρακτηρισμό πιθανών τόπων ταφής, ως στρατιωτικών ζωνών από του Τούρκους στα κατεχόμενα. Αυτό σημαίνει κατά τη κα Αριστοτέλους, μεγάλη καθυστέρηση στο να δοθεί έγκριση για ανασκαφή και ακόμα όταν δοθεί έγκριση, γίνεται αυστηρή οριοθέτηση που δυσκολεύει την έρευνα.

Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα, σημειώνει, είναι οι σκόπιμες μετακινήσεις οστών από τους αρχικούς χώρους ταφής, ιδιαιτέρως στις επαρχίες Αμμοχώστου και Κερύνειας. Έχουν γίνει σκόπιμες μετακινήσεις, ιδιαιτέρως στη περιοχή του Κορνόκηπου, όπου αναζητείται ο δευτερογενής χώρος ταφής 31 Ελληνοκυπρίων στρατιωτών. Στην Αφάνεια, υπάρχουν δύο χώροι ταφής και στη μία περίπτωση έχει εντοπιστεί και ο πρώτος και ο δευτερογενής χώρος ταφής Ελληνοκυπρίων πολιτών.

Υπάρχουν επίσης άλλες μετακινήσεις από ομαδικούς τάφους, στο χωριό Σίντα που αναζητείται ο δευτερογενής χώρος ταφής 17 Ελληνοκυπρίων πολιτών, στη Σκυλλούρα στο Τέμπλος και στη Λάπηθο.

Τα δυο αδέλφια και το ένα δόντι!

Στο χωριό Τέμπλος, ανέφερε η Άννα Αριστοτέλους, ανακαλύφθηκε σε ανασκαφή ένα δόντι, το οποίο ανήκει σε ένα από δύο αδέλφια που σκοτώθηκαν στην εισβολή. Και οι δύο σκοτώθηκαν στην ίδια περιοχή, κάτω από τις ίδιες συνθήκες και δεν μπορεί να ταυτοποιηθεί σε ποιο από τα δύο αδέλφια ανήκει το δόντι, αφού ήταν νεαροί και δεν είχαν αποκτήσει παιδιά, για να ληφθεί δείγμα DNA και να γίνει διαχωρισμός.

Είπε ακόμα πως «είχαμε άλλη περίπτωση, επίσης δύο αδελφών που ο ένας σκοτώθηκε στη Βώνη και άλλος στον Κουτσοβέντη. Σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να γίνει ταυτοποίηση, όχι με DNA, αλλά με διερεύνηση, αφού υπάρχουν μαρτυρίες για αυτόν που σκοτώθηκε στη Βώνη, ότι είχε συλληφθεί από του Τούρκους με άλλους πέντε και οι έξι βρέθηκαν στον ίδιο ομαδικό τάφο. Έτσι ξέρουμε ποιο από τα δύο αδέλφια είναι».

Τα «χαλίκια» ήταν οστά επιγονατίδων

Επίσης από τις μετακινήσεις οστών από ομαδικούς τάφους στα κατεχόμενα, «βρίσκουμε μικρά θραυσματικά οστά από τα οποία κάνουμε ταυτοποιήσεις», λέει η Άννα Αριστοτέλους.

Στον Κορνόκηπο βρέθηκαν μικρά οστά, ως επί το πλείστον επιγονατίδες και ταυτοποιήθηκαν 31 αγνοούμενοι εκ των οποίων ο ένας από την Ελλάδα.

Πιθανολογείται, κατά την επικεφαλής του Γραφείου Ανθρωπιστικών Θεμάτων, Αγνοουμένων και Εγκλωβισμένων της Προεδρίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, ότι όταν οι Τούρκοι μετακίνησαν τα οστά από τον ομαδικό τάφο, άφησαν τα θραύσματα από τις επιγονατίδες, γιατί τα εξέλαβαν ως χαλίκια.

Ψέκαζαν οστά για να ασπρίσουν

Η Άννα Αριστοτέλους λέει ακόμα πως για τα οστά που είχαν ψεκαστεί με χημικά, το Ινστιτούτο Γενετικής, έχει αγοράσει ειδικό σύγχρονο μηχάνημα, που κάνει ταυτοποίηση με τη μέθοδο της μαζικής παράλληλης αλληλούχισης. Αυτή τη στιγμή γίνεται εκπαίδευση του προσωπικού και μόλις τελειώσει η εκπαίδευση, θα αρχίσουν την εξέταση των οστών που εμποτίστηκαν με χημικές ουσίες. Η εξέταση με αυτή τη μέθοδο, δεν θα δώσει ποσοστό ταυτοποίησης 99,95% που δίνει η κλασσική εξέταση DNA για να είναι το αποτέλεσμα αποδεκτό, αλλά μικρότερο ποσοστό, το οποίο όμως θα είναι αρκετά ενδεικτικό. Παράλληλα, είπε η Άννα Αριστοτέλους, «γίνεται και η διερεύνηση μέσα από μαρτυρίες για να καταλήξουμε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα και εναπόκειται στους συγγενείς αν θα αποδεχθούν το αποτέλεσμα για να παραλάβουν τα οστά».

Να υπενθυμίσουμε ότι αυτά τα οστά που είχαν ψεκαστεί με χημικά, δεν μπόρεσαν μέχρι τώρα να ταυτοποιηθούν αφού είχε καταστραφεί το γενετικό υλικό. Οι οδηγίες για ψεκασμό τους, είχαν δοθεί από αξιωματικό της Εθνικής Φρουράς με την δικαιολογία ότι δεν έπρεπε να μυρίζουν ενώ παράλληλα θα βελτιωνόταν το χρώμα τους και θα φαίνονταν πιο άσπρα! Ουδείς μέχρι σήμερα τιμωρήθηκε για αυτό το έγκλημα, το οποίο άφησε δεκάδες συγγενείς αγνοουμένων στο σκοτάδι.

Αρνούνται εκταφή 8 οικογένειες στην Ελλάδα

Η κα Αριστοτέλους αναφέρθηκε και στα οστά που είχαν δοθεί από λάθος, σε οκτώ οικογένειες στην Ελλάδα και αποτελούν μια ακόμα εκκρεμότητα, αλλά και μία παράλληλη τραγωδία. Έγινε επίσκεψη σε κάποιες από αυτές τις οικογένειες, που δεν επέτρεψαν την διενέργεια εξετάσεων DNA, ώστε να πειστούν να αλλάξουν στάση, παρά τον προφανή πόνο που δημιουργείται από αυτή τη διαδικασία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι λανθασμένα οστά είχαν δοθεί συνολικά σε 45 οικογένειες στην Ελλάδα, και οι 37 επέστρεψαν τα λείψανα που είχαν λάβει, ώστε να γίνουν εξετάσεις και να του δοθούν τελικώς τα σωστά οστά.

Θα γίνει εκ νέου επίσκεψη στις οικογένειες, ώστε να επιτρέψουν να ληφθεί γενετικό υλικό επί τόπου, χωρίς να χρειαστεί να επιστραφούν τα οστά στη Κύπρο. Επίσης και με τις εξετάσεις στα οστά που έχουν συλλεγεί από το 1999 πιστεύεται πως θα υπάρξουν και άλλες ταυτοποιήσεις.

Η ιστορία με τα λανθασμένα οστά, αποτελεί ακόμα μια απόδειξη της προχειρότητας με την οποία οι αρμόδιοι αντιμετώπιζαν το σοβαρό θέμα των αγνοουμένων. Έβαλαν μέσα σε κιβώτια τρία πόδια ένα χέρι και ότι κρανίο έβρισκαν και τα παρέδιδαν στους συγγενείς στην Ελλάδα για ταφές.

Η μη επιστροφή οστών που δόθηκαν λανθασμένα σε οικογένειες στην Ελλάδα παρεμποδίζει την ταυτοποίηση άλλων αγνοουμένων καθώς είναι σίγουρο ότι κάποια από αυτά τα οστά ανήκουν σε άλλους πεσόντες που δεν έχουμε εντοπίσει.