Η ιστορία των ξεχασμένων ορυχείων σμύριδας στην Νάξο

Μπορεί ένα ελληνικό νησί να κρύβει στο υπέδαφός του έναν ορυκτό θησαυρό που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον πλανήτη; Και, μπορεί αυτό το, άγνωστο στο ευρύ κοινό, ορυκτό να (ξανα)μετατρέψει αυτό το νησί σε μοχλό μιας σημαντικής οικονομικής ανάπτυξης; Ο λόγος για τη Νάξο, η οποία διαθέτει κοιτάσματα σμύριδας, ενός πετρώματος που έχει εκατοντάδες βιομηχανικές και όχι μόνο χρήσεις (όπως για παράδειγμα η κατασκευή γυαλόχαρτου και λειαντικών προϊόντων), καθώς είναι ένα από τα σκληρότερα ορυκτά που απαντώνται στη φύση- αλλά το σημαντικότερο, “παράγει” μεταξύ άλλων ζαφείρια και ρουμπίνια!

      Η εξόρυξή του, αναφέρει σε έκθεση του προς τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ο στρατηγός  ε.α., εκπρόσωπος της εθελοντικής - ανεξάρτητης επιστημονικής ομάδος για τη Νάξο και επιχειρησιακός ερευνητής- οικονομολόγος, Τιμόθεος Βάσιλας (στη φωτογραφία ο ερευνητής κοντα στα ορυχεία σμύριδας της Νάξου), θα μπορούσε να αξιοποιηθεί αποφέροντας σημαντικά έσοδα στο ελληνικό Δημόσιο.



      Η σμύριδα, είναι ορυκτό που αποτελείται κυρίως από κορούνδιο, ιδιαίτερα σκληρό συστατικό, που κατέχει την θέση 9 στην κλίμακα σκληρότητας Μohs. Αυτό σημαίνει ότι είναι το δεύτερο σκληρότερο υλικό που συναντάται στη φύση, μετά από το διαμάντι, ιδιότητα που το κάνει να έχει δεκάδες βιομηχανικές χρήσεις. Το σημαντικότερο όμως, είναι ότι το κορούνδιο, ανάλογα με το υλικό με το οποίο είναι αναμεμειγμένο, αλλάζει χρώμα και όνομα. Εάν περιέχει ακαθαρσίες χρωμίου θα εμφανίζεται κόκκινο και είναι γνωστό ως ρουμπίνι, ενώ το κορούνδιο που περιέχει ακαθαρσίες σιδήρου και τιτανίου θα φαίνεται μπλε και είναι γνωστό ως ζαφείρι. Εκτός από τα ζαφείρια και τα ρουμπίνια, το κορούνδιο είναι περιζήτητο και επειδή χρησιμεύει επίσης στην κατασκευή διαφόρων προϊόντων, όπως ημιαγωγών (μικροτσίπ), ηλεκτρονικών εξαρτημάτων και οπτικών ινών, λόγω της υψηλής θερμικής αγωγιμότητας και της οπτικής του διαφάνειας.

Έχουμε σμαράγδια, αλλά το… ξεχάσαμε
       Η διατύπωση και μόνο της πρότασης, μοιάζει να είναι βγαλμένη από σενάριο ταινίας φαντασίας: Η Νάξος είναι και η μοναδική σμυριδοπαραγωγική περιοχή της Ευρώπης και μια από τις ελάχιστες στον κόσμο με υψηλής ποιότητας (δηλαδή με πολύ υψηλή περιεκτικότητα στο κορούνδιο που “γεννά” τους πολύτιμους λίθους, όπως ρουμπίνια και σμαράγδια) κοιτάσματα συγκεντρωμένα στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού. Αυτό, πρακτικά σημαίνει ότι στο νησί θα μπορούσε να εξορύσσεται το πέτρωμα και, μετά από επεξεργασία, να εξάγονται οι πολύτιμοι λίθοι.

       Περιέργως όμως, αυτό δεν συμβαίνει. Όχι μόνο δεν παράγονται ρουμπίνια και σμαράγδια, αλλά και η σμύριδα δεν εξορύσσεται και δεν εξάγεται, με αποτέλεσμα η Τουρκία να επωφελείται και να εξάγει τη δική της -πολύ μικρότερης σκληρότητας, ωστόσο- σμύριδα. Και, όσο περίεργο και αν φαίνεται, αυτός ο ορυκτός πλούτος του νησιού, το έκανε διάσημο και πλούσιο από τα αρχαία χρόνια, αλλά στα σύγχρονα… ξεχάστηκε. Σκεφτείτε το: ποια χώρα θα είχε ορυχεία που μπορούσαν να παράγουν σμαράγδια, αλλά θα το… ξέχναγε με την πάροδο των χρόνων;

      Αυτό το πέτρωμα και οι ιδιότητές τους δεν ήταν άγνωστα στην αρχαιότητα, αλλά και στα νεότερα χρόνια του ελληνικού κράτους. Για το ορυκτό, η Νάξος ήταν διάσημη -και πλούσια- στην αρχαιότητα, ενώ και όταν ο Ιωάννης Καποδίστριας ανέλαβε την τύχη του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, αποφάσισε ότι την εκμετάλλευσή της θα την έχει μόνο το ελληνικό Δημόσιο. Σήμερα, στην περιοχή των ορυχείων που έχουν κλείσει, λειτουργεί μουσείο για τα ένδοξα εκείνα χρόνια.

      Στην έκθεση του, ο κ. Βάσιλας αναφέρει ότι η απαξίωση των σημερινών χρόνων έχει οφελήσει την τουρκική σμύριδα, που είναι όμως πολύ κατώτερη ποιοτικά, καταγγέλλει κυκλώματα που εμπορεύονται παράνομα το ναξιακό ορυκτό και προτείνει λύσεις ώστε να ανασυγκροτηθεί ο ορυκτολογικός τομέας του νησιού που, όπως εξηγεί, θα συνεισφέρει τα μέγιστα στον προϋπολογισμό του κράτους. Όπως αναφέρεται στην έκθεση, «η Σμύρις η Ναξία (The Emery of Naxos) είναι ένα σημαντικότατο πέτρωμα, με σπάνια και ποικίλη ορυκτολογική σύσταση και κύριο συστατικό το κορούνδιο, που φτάνει σε μέση περιεκτικότητα περίπου το 60% και σε κάποιες περιπτώσεις έως και το 85%. Και είναι το δεύτερο σε σκληρότητα ορυκτό, μετά τον αδάμαντα, στην κλίμακα Mohs. Γι’αυτό το λόγο, η Ναξιακή Σμύριδα κατατάσσεται στην εμπορεύσιμη κατηγορία (σε σχέση με την τουρκική σμύριδα, της οποίας η περιεκτικότητα φθάνει μέχρι 47% και δεν είναι – ως έχει – εμπορεύσιμη και είναι κατάλληλη μόνο για δευτερεύουσες χρήσεις, με προφανώς χαμηλότερες συγκριτικές αξίες στη διεθνή αγορά).

       Όμως, η Ναξιακή Σμύριδα δεν κυκλοφορεί πλέον στη διεθνή αγορά. Αντιθέτως, έχει εκτοπισθεί – λόγω αναστολής λειτουργίας των ορυχείων – και μόνο το ευγενέστερο παράγωγο αυτής κυκλοφορεί συγκεκαλυμμένα μέσω διαδικτύου, λόγω παρανομίας του διακινητή, με απροσμέτρητες απώλειες πλούτου για τη χώρα (πτωχοποίηση της περιοχής και τα λοιπά συνεπακόλουθα αρνητικά αποτελέσματα)”.

        Η αλήθεια είναι ότι τα σμυριδορυχεία της Νάξου έφτασαν στην απαξίωση καθώς επικράτησε η τεχνητή σμύριδα και η ανάπτυξη των τεχνητών ανταγωνιστικών αποξεστικών/λειαντικών υλικών κάτι που έκανε το κόστος παραγωγής να υπερβαίνει την τιμή πώλησης των παραγομένων προϊόντων. Σημαντικοί ρόλο για το υψηλό κόστος και τη μειωμένη βιωσιμότητα της πρωτογενούς παραγωγής είναι το αυξημένο κόστος εξόρυξης όσο και κυρίως η μη επεξεργασία για την παραγωγή και εμπορία προϊόντων με υψηλότερη αξία- όπως οι πολύτιμοι λίθοι που αναφέραμε παραπάνω.

       Με δεδομένο ότι επιστημονικές έρευνες προσδιορίζουν τα αποθέματα του ορυκτού σε μέγεθος που εξασφαλίζουν επιχειρησιακή βιωσιμότητα άνω των 100 ετών, οι συντάκτες της επιστολής προτείνουν στην κυβέρνηση να επενδύσει σε νέες επιστημονικές μεθόδους διαχωρισμού του ορυκτού από τα συστατικά του και κυρίως από το (περιζήτητο) κορούνδιο -αυτό που του δίνει και την ιδιότητα του σκληρού υλικού- και εμπλουτισμού τους. Και έτσι, τα σμυριδορυχεία θα μπορούσαν να επαναλειτουργήσουν φέρνοντας τεράστια κέρδη στο ελληνικό κράτος, ενώ θα αποτελέσει το έναυσμα για την εκμετάλλευση και άλλων ορυκτών που υπάρχουν σε αφθονία στη Νάξο, όπως το μάρμαρο (επίσης διάσημο από την αρχαιότητα) και ο τουρμαλίνης. Μπορούν τα ορυχεία της Νάξου να ξαναλειτουργήσουν και να πάρουν τη λάμψη που τους αξίζει;

φωτογραφία: Templar52