Τα «σκουπίδια με την πιο όμορφη θέα» και η περιβαλλοντική κρίση της Καλντέρας

Η Σαντορίνη είναι το στολίδι του Αιγαίου, ένας προορισμός-όνειρο για εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο. Η καλντέρα της, που σχηματίστηκε από μία από τις ισχυρότερες ηφαιστειακές εκρήξεις στην ιστορία, αποτελεί μοναδικό γεωλογικό μνημείο – γεώτοπο - και ένα από τα πιο εντυπωσιακά τοπία του κόσμου.

Όμως, πίσω από τη λαμπερή εικόνα των ηλιοβασιλεμάτων και των κατάλευκων σπιτιών, κρύβεται μια σκοτεινή πραγματικότητα: η ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων, που απειλεί το περιβάλλον, την υγεία των κατοίκων και το ίδιο το τουριστικό προϊόν του νησιού.

Η πρόσφατη μελέτη των Κώστα Αντωνιάδη, γεωλόγου-περιβαλλοντολόγου M.Sc. και Δήμητρας Μαυρομμάτη, γεωλόγου-περιβαλλοντολόγου M.Sc., καταγράφει με επιστημονική ακρίβεια τη σοβαρότητα της κατάστασης, αναδεικνύοντας τη χρόνια αδράνεια των αρχών. Παρά το γεγονός ότι η Σαντορίνη αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς της Μεσογείου, η διαχείριση των απορριμμάτων της παραμένει σε τριτοκοσμικό επίπεδο, με την ανεξέλεγκτη χωματερή στη θέση «Αλωνάκι» να λειτουργεί χωρίς καμία περιβαλλοντική πρόβλεψη. Μια χωματερή στη σκιά της καλντέρας – Ένα παράδοξο με παγκόσμιο ενδιαφέρον. Η εικόνα της χωματερής της Σαντορίνης αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά παράδοξα: απορρίμματα κάθε είδους απορρίπτονται – θάβονται - στοιβάζονται ακριβώς δίπλα σε έναν από τους πιο πολυφωτογραφημένους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως. Οι τουρίστες που κατακλύζουν το νησί, ξοδεύοντας εκατοντάδες ευρώ για μία μοναδική εμπειρία, βρίσκονται μόλις λίγα λεπτά μακριά από έναν χώρο που περισσότερο θυμίζει σκηνικό περιβαλλοντικής καταστροφής. Η χωματερή λειτουργεί χωρίς καμία υποδομή:

• Δεν υπάρχει σύστημα διαχείρισης στραγγισμάτων, με αποτέλεσμα τα υγρά απόβλητα να διεισδύουν στο έδαφος.
• Δεν υπάρχει στεγανοποίηση της βάσης, κάτι που αυξάνει τον κίνδυνο ρύπανσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα.
• Δεν υπάρχει έλεγχος εκπομπών βιοαερίων, τα οποία είναι ιδιαίτερα επιβλαβή τόσο για την ατμόσφαιρα όσο και για τη δημόσια υγεία.
• Δεν υπάρχει επί της ουσίας σωστή περίφραξη ή έλεγχος πρόσβασης, με αποτέλεσμα η περιοχή να είναι εκτεθειμένη σε ανεξέλεγκτη ρίψη απορριμμάτων.
• Η δυσοσμία από τη χωματερή είναι αισθητή από μεγάλη απόσταση, ιδίως τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν η θερμοκρασία ανεβάζει τους ρύπους σε επικίνδυνα επίπεδα.
• Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες συχνά διαμαρτύρονται για την κατάσταση, αλλά οι τοπικές αρχές φαίνεται πως αδυνατούν –ή δεν θέλουν– να βρουν μια λύση.

Η μελέτη επισημαίνει ότι η Σαντορίνη χρειάζεται επειγόντως έναν Χώρο Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ), ο οποίος θα μπορούσε να μειώσει την περιβαλλοντική επιβάρυνση του νησιού. Υφίσταται δηλαδή άμεση ανάγκη για χωροθέτηση και λειτουργία ενός οργανωμένου ΧΥΤΥ, που είναι μια δύσκολη υπόθεση η οποία απαιτεί «γενναίες» αποφάσεις για να αποφευχθεί αδιέξοδο λόγω γεωγραφίας, χρήσεων γης πολεοδομίας κλπ. Γίνεται επομένως αντιληπτό ότι η χωροθέτηση ενός τέτοιου έργου αποτελεί τεράστια πρόκληση.

Η Σαντορίνη δεν είναι ένα τυπικό νησί. Το ηφαιστειογενές της έδαφος, οι απότομες κλίσεις, η έλλειψη μεγάλων επίπεδων εκτάσεων και η έντονη τουριστική ανάπτυξη δυσκολεύουν την εξεύρεση κατάλληλης περιοχής. Επίσης, η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας για την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και οι πιθανές αντιδράσεις των κατοίκων, εφόσον δεν υπάρξει διαβούλευση και απρόσκοπτη επιλογή, καθιστούν την κατασκευή ενός ΧΥΤΥ εξαιρετικά δύσκολη.

Μία από τις προτάσεις που εξετάστηκαν ήταν η αξιοποίηση παλαιών λατομείων, όπως εκείνο στην περιοχή του Προφήτη Ηλία. Ωστόσο, η υφιστάμενη χρήση του, οι τεχνικές και γεωλογικές δυσκολίες καθιστούν αυτή τη λύση πολύπλοκη και ίσως προβληματική. Παρουσιάζει σοβαρούς περιορισμούς και ανάγκη ενδελεχούς διερεύνησης των περιβαλλοντικών και υδρογεωλογικών συνθηκών, με ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία των υπόγειων υδάτων και του τοπίου. Θα πρέπει να επιλυθούν τα προαναφερόμενα, σχετικά δύσκολα, ζητήματα για να μπορέσει να ληφθεί υπόψη η περιοχή για πιθανή χωροθέτηση ΧΥΤΥ.

Εφικτές λύσεις:  Η διαχείριση απορριμμάτων ως στοίχημα για τη βιωσιμότητα του νησιού

Η μελέτη αξιολογώντας τα υπάρχοντα στην διάθεσή της στοιχεία & το θεσμικό πλαίσιο παραθέτει κάποιες προτάσεις που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος:

• Λαμβάνοντας υπόψη τις αποστάσεις από τις κατοικημένες περιοχές, τη γεωλογία του νησιού και της κάθε περιοχής, την τοπογραφία, τις χρήσεις γης καθώς και τα πολλά σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία, εκτιμάται ότι δεν υπάρχει χώρος - τοποθεσία στο νησί στον οποίο θα μπορούσε να χωροθετηθεί ένας ΧΥΤΥ βασισμένος στην απόλυτη εκπλήρωση όλων των κριτηρίων.

• Λόγω της αδυναμίας εύρεσης χώρου που να πληροί στον μέγιστο βαθμό τις ζητούμενες προδιαγραφές, θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να χωροθετηθεί το ΧΥΤΥ στο Νότιο τμήμα της νήσου Θήρας σε θέση σχετικά απομακρυσμένη από κατοικημένη περιοχή. Σε αυτή τη θέση, και εφόσον υπάρξει σωστή διαλογή και ανακύκλωση θα μπορούσε να σταθμιστεί η δυνατότητα οικονομικής αξιοποίησης των αποβλήτων.

• Διαλογή στην πηγή: Εφαρμογή ενός αυστηρού συστήματος ανακύκλωσης και διαχωρισμού απορριμμάτων θα μπορούσε να μειώσει δραστικά τον όγκο των αποβλήτων που καταλήγουν στη χωματερή.

• Ενεργειακή αξιοποίηση απορριμμάτων: Η χρήση θερμοχημικών διεργασιών, όπως η αεριοποίηση πλάσματος, θα μπορούσε να μετατρέψει τα απορρίμματα σε ενέργεια με ελάχιστες εκπομπές CO₂. Οι διατάξεις δίνουν τη δυνατότητα επιλογής δημιουργίας χώρου ενεργειακής αξιοποίησης των αποβλήτων καθώς βρίσκεται, με τις υφιστάμενες χρήσεις γης, σε Ζώνη ΙΙΙ και μπορεί να αδειοδοτηθεί σύμφωνα με την Ελληνική Νομοθεσία και πρότυπα [εάν είναι εφικτό λόγω των πιθανών παράπλευρων επιπτώσεων και ανεπαρκούς τροφοδοσίας].

Σημειώνεται ότι σε μεταγενέστερο θεσμικό πλαίσιο δίνεται η δυνατότητα για μεταφορά απορριμμάτων σε διαδημοτικούς χώρους διαχείρισης. Αν δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος στη Σαντορίνη, θα μπορούσε δηλαδή να εξεταστεί η μεταφορά των απορριμμάτων σε άλλες περιοχές με οργανωμένες εγκαταστάσεις. Τούτο βέβαια δεν είναι πιθανά εύκολο διότι υφίσταται μεγάλο κόστος, ιδίως κατά την τουριστική περίοδο ενώ ενέχει κινδύνους σε περίπτωση που δεν υπάρχει δυνατότητα μεταφοράς τους [πχ απαγορευτικό]. Άρα το ενδεδειγμένο θα ήταν ΧΥΤΥ στο νησί.

• Αποκατάσταση της χωματερής στο Αλωνάκι: Η σταδιακή αποκατάσταση της περιοχής είναι επιτακτική, ώστε να σταματήσει η ανεξέλεγκτη ρύπανση/μόλυνση του εδάφους, των υπογείων υδάτων και της θάλασσας. Ένα νησί παγκόσμιας κληρονομιάς που απειλείται από τα ίδια του τα σκουπίδια.

Το πρόβλημα της διαχείρισης απορριμμάτων στη Σαντορίνη δεν είναι απλώς τοπικό. Αφορά ολόκληρη τη χώρα, καθώς το νησί αποτελεί μία από τις ισχυρότερες τουριστικές «μάρκες» της Ελλάδας. Η επιβάρυνση της καλντέρας, του θαλάσσιου χώρου και της δημόσιας υγείας απειλεί τη βιωσιμότητα του νησιού ως κορυφαίου προορισμού. Το ερώτημα που παραμένει ανοιχτό είναι εάν οι αρμόδιες αρχές θα αναλάβουν επιτέλους δράση. Όπως επισημαίνει και η μελέτη: «Η αποκατάσταση της χωματερής δεν είναι πολυτέλεια, αλλά μονόδρομος. Δεν αποτελεί λύση για το μέλλον ούτε άλλοθι η συνεχής διάθεση απορριμμάτων στη γη». Το στοίχημα για τη Σαντορίνη είναι αν θα καταφέρει να συμβιβάσει την τουριστική ανάπτυξη με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Αν δεν το πετύχει, τα «σκουπίδια με την πιο όμορφη θέα» ίσως να γίνουν σύμβολο της αποτυχίας της να προστατεύσει τον μοναδικό της πλούτο.

Ειδήσεις σήμερα:

«Πρέπει να τελειώνεις με τη μητέρα σου»: Τα SMS του 15χρονου στην 13χρονη στη Σύμη, μιλάει στο protothema.gr ο πατέρας

Στρατηγός Γεώργιος Κοσμάς: Γιατί δεν ρίξαμε τους Ιταλούς στη θάλασσα το 1940-41;

Καθαρά ηφαιστειακοί οι χθεσινοί σεισμοί στη Σαντορίνη, σε φάση έξαρσης το ηφαίστειο, λέει ο Συνολάκης