Κίνδυνος εξαφάνισης για τα παραδοσιακά σκάφη στην Ελλάδα

Η «Αφρόεσα» του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου διέσχιζε τα γαλανά νερά του Σαρωνικού στον κλασσικό αγώνα καϊκιών και ιστιοφόρων «Spetses classic Yacht Race» τον περασμένο Ιούλιο. Ο τέως βρισκόταν στο πηδάλιο όταν ένα μικρότερο ξύλινο σκάφος τον πλησίαζε απειλητικά για να τον προσπεράσει.

Ήταν ο «Ναυτίλος» ένα από τα λιγοστά παραδοσιακά σκάφη στη χώρα μας. Ο τέως δεν πίστευε στα μάτια του. «Πως είναι δυνατόν ένα τέτοιο σκαρί, χωρίς μηχανή μονάχα με πανιά και κουπιά να φτάνει την Αφρόεσα; αναρωτήθηκε, λίγα δευτερόλεπτα πριν ανοίξει το μπαλόνι (το πιο μεγάλο πανί στο σκάφος) και να χαθεί στα κύματα αφήνοντας πίσω του το Ναυτίλο. «Αν δεν άνοιγα το μπαλόνι ίσως και να με είχε προσπεράσει» έλεγε ο τέως σε φίλους του όταν ο αγώνας είχε ολοκληρωθεί.

Το σκάφος που παραλίγο να ανατρέψει τα δεδομένα στον αγώνα ήταν ο Ναυτίλος, ένα σκαρί φτιαγμένο εξ’ ολοκλήρου στο χέρι από το Νίκο Βλαβιανό.

Ο Νίκος Βλαβιανός είναι αντιπρόσωπος στην Ελλάδα του ευρωπαϊκού οργανισμού για τη διάσωση της ναυτικής παράδοσης (European Maritime Heritage) ιδιοκτήτης του Ναυτίλου και μέλος του Πρωτέα.

Και αν στην αρχαιότητα οι ναυτικοί αποκαλούσαν τον Πρωτέα «γέροντα της θάλασσας», όπως και τον Φόρκη, τον Νηρέα, τον Τρίτωνα και τον θεωρούσαν προστάτη στα ταξίδια τους, στη σημερινή εποχή είναι ένας σύλλογος για τη διάδοση και διατήρηση της παραδοσιακής ναυπηγικής και ναυτικής τέχνης και κληρονομιάς με έδρα τη Χαλκίδα. Η δραστηριότητα του συλλόγου εστιάζεται σε ναυπήγηση, επισκευή και μετασκευή (στην παλιά τους κατάσταση) πλοίων ενδιαφέρουσας ναυπηγικής τέχνης, το οποίο αποτελεί γεγονός πρότυπο σε διεθνή κλίμακα.

Η διαδικασία  εναρμονίζεται πλήρως με τις αρχές της παραδοσιακής μας ναυπηγικής και τους κανονισμούς της Χάρτας της Βαρκελώνης για τη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Συναντήσαμε τον Κωνσταντίνο Τζελά, γραμματέα του συλλόγου και το Νίκο Βλαβιανό στη Χαλκίδα σε ένα από τα ιστορικότερα καρνάγια της Ελλάδας, αυτό του Θανάση Χειμώνα, λίγα μέτρα μακριά από την μαρίνα της πόλης, για να  μας μιλήσουν για τον κίνδυνο αφανισμού των παραδοσιακών ελληνικών σκαφών που κουβαλούν στα πανιά και στα ξύλινα σκαριά τους ιστορία αιώνων. «Σύμφωνα με Ευρωπαϊκή οδηγία, που ισχύει από το 1991, όσοι αλιείς καταθέτουν την άδειά τους προχωρούν και στην καταστροφή του αλιευτικού σκάφους. Και αυτό γιατί εισπράττουν ένα σημαντικό χρηματικό ποσό το οποίο εξαρτάται από το μήκος του σκάφους, αλλά και τα υλικά.

Από τότε μέχρι σήμερα έχουν διαλυθεί περίπου 10.000 παραδοσιακά ξύλινα σκάφη και διαφαίνεται ότι στα επόμενα χρόνια δεν θα έχει απομείνει σχεδόν κανένα, για να θυμίζει τη μεγάλη ελληνική ναυτική παράδοση» λέει ο Κωνσταντίνος Τζελάς ναυπηγός.  

Σύμφωνα με τους ανθρώπους του Πρωτέα οι χώρες με αντίστοιχη ναυτική παράδοση όμως η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Γαλλία έχουν θεσπίσει φορολογικά κίνητρα για να διασώσουν τα παραδοσιακά σκάφη. Σε αντίθεση με την Ελλάδα όπου ένα ξύλινο σκάφος 7 μέτρων  με πανιά έχει το ίδιο τεκμήριο με ένα πλαστικό του ίδιου μεγέθους με μηχανή.

«Σήμερα έχουν χαρακτηριστεί παραδοσιακά 60 σκάφη στην Ελλάδα, εκ των οποίων μόλις τα δέκα είναι υπόδειγμα παραδοσιακής ναυπηγικής τέχνης και τηρούν τα κριτήρια σύμφωνα την χάρτα της Βαρκελώνης και με τα κοινά αποδεκτά παγκόσμια πρότυπα». Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, «με αυθαίρετες επεμβάσεις, νόμιμα όμως, την στιγμή που υπάρχουν κάποιες ασάφειες- “παραθυράκια” στο σχετικό νόμο, αλλοιώνεται η φυσιογνωμία των πλοίων, με προσθήκες υπερ- υπερκατασκευών, αλλά και στις μορφές ιστιοφορίας και τον τρόπο που ταξιδεύουν.

Οι τεράστιες μηχανές, η βοηθητική ιστιοφορία ή τα κατάρτια από αλουμίνιο δεν ταιριάζουν σε ένα παραδοσιακό σκάφος και δεν θυμίζουν με τίποτα τα παραδοσιακά σκάφη μιας άλλης εποχής», επισημαίνει ο  Νίκος Βλαβιανός ο οποίος κατασκευάζει παραδοσιακά σκάφη και προσθέτει με νόημα: «Στην Ευρώπη εκεί όπου υπάρχει ναυτική παράδοση υπάρχουν ειδικά προγράμματα που εκπαιδεύουν νέους στην ναυπηγική τέχνη των παραδοσιακών σκαφών.

Όπως στην Ολλανδία ή τη Μασσαλία όπου υπάρχει επιδότηση για την επισκευή και συντήρηση των παραδοσιακών σκαφών από ειδικούς τεχνίτες. Αλλά και στην Τουρκία και στην Ιταλία διατίθενται κονδύλια για αυτό το σκοπό και ο κόσμος επιστρέφει στο ξύλινο σκάφος για τουριστικούς λόγους».  

Το πρόβλημα επιτείνεται και από την τάση εξαφάνισης της τέχνης του καραβομαραγκού. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι μόλις λίγοι τεχνίτες σε όλη την Ελλάδα, γνωρίζουν την τέχνη κατασκευής παραδοσιακών σκαφών και αυτοί εμπειρικά. «Υπάρχουν πολλά ναυπηγεία που φτιάχνουν παραδοσιακά σκάφη, όμως έχουν έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού με τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις. τονίζει ο Νίκος  Βλαβιανός.
Αλήθεια πόσο επικερδής θα ήταν και για το κράτος η ανάπτυξη του παραδοσιακού τουρισμού στην εποχή της οικονομικής κρίσης και της ανεργίας του 30% ;  Μήπως οι υπουργοί Τουρισμού και Ναυτιλίας θα έπρεπε να επισκεφτούν αυτούς τους ανθρώπους;  Σίγουρα θα είχαν πολλά να τους εκμυστηρευτούν.