Αμφίπολη: Βρέθηκε μαρμάρινη θύρα στον τρίτο θάλαμο και καρφιά

Με τις σημερινές ανακοινώσεις από την Αμφίπολη καταρρίφθηκε ένα από τα βασικά επιχειρήματα των αρχαιολόγων που αμφισβητούν τη μακεδονική περιοδολόγηση του Τύμβου Καστά: Τα μαρμάρινα θυρόφυλλα που αποκαλύφθηκαν κατά την αφαίρεση των επιχώσεων αποδεικνύουν ότι α) το μνημείο είναι ταφικό και β) χρονολογείται στον 4ο π.Χ. αιώνα και μπορεί να περιγραφεί ακόμη και ως «τυπική μορφή μακεδονικού τάφου».

Χαρακτηριστική είναι επ' αυτού η δήλωση της επικεφαλής ανασκαφέως, κυρίας Κατερίνας Περιστέρη: «Η πόρτα που βρήκαμε ενισχύει την άποψή μας ότι πρόκειται για έναν τάφο. Έχουμε ένα καταπληκτικό ταφικό συγκρότημα που ανήκει στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.χ αιώνα».

Τμήμα της μαρμάρινης θύρας με τη διακόσμηση των εφηλίδων (κεφάλια καρφιών, σε απομίμηση ξύλινης πόρτας)
 
Ωστόσο, τα θυρόφυλλα βρέθηκαν σπασμένα, κάτι που εγείρει νέα ερωτήματα ως προς τα αίτια της θραύσης τους. Πώς και γιατί έσπασαν; Μήπως πρόκειται για άλλη μια ένδειξη απόπειρας διείσδυσης από τους τυμβωρύχους; Και εάν αυτό ισχύει, έως πού έφτασαν αφού διέρρηξαν τις θύρες του τρίτου θαλάμου; Φυσικά, για την απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα απαιτείται μια αναπαράσταση του τύπου σφράγισης στο συγκεκριμένο τοίχο.


Γραφική αναπαράσταση του θυρώματος στον τρίτο διαφραγματικό τοίχο, μαζί με τα θυρόφυλλα που βρέθηκαν σπασμένα και τους στροφείς


Πάντως, τα δύο θυρόφυλλα είναι κατασκευασμένα από το γνωστό θασίτικο, λευκό μάρμαρο, έχουν πλάτος 1,5 μέτρο και πάχος 14 εκατοστά. Ακριβώς σαν να ήταν ξύλινα, τα θυρόφυλλα φέρουν διακοσμητικές απομιμήσεις ήλων (εφηλίδες, δηλαδή τα «κεφάλια» των καρφιών). Στη δυτική πλευρά του θυρώματος βρέθηκε επίσης στροφέας, δηλαδή ένας από τους μηχανισμούς στήριξης («κρέμασης») της ανοιγόμενης θύρας -κοινώς μεντεσές. Το άνοιγμα του τρίτου θυρώματος, αυτού με το μαρμάρινο, ιωνικού ρυθμού περιθύρωμα, είναι κατά τι μικρότερο των δύο προηγουμένων (Σφίγγες, Καρυάτιδες) καθώς το άνοιγμά του είναι 1,5 μ. αντί του 1,67 μ. των πρώτων δύο. Πίσω από τις Καρυάτιδες και ακριβώς εμπρός από τη θύρα ανευρέθηκαν χάλκινα και σιδερένια καρφιά. Μολονότι ο άμεσος συνειρμός είναι «φέρετρο (φορείο) νεκρού», οι αρχαιολόγοι δεν βιάζονται να ταυτοποιήσουν τα καρφιά ως τέτοια. Επί του παρόντος, η προέλευση και η χρήση των ήλων παραμένει άγνωστη. Σχετικά με το ύψος του τρίτου και του τέταρτου θαλάμου, το οποίο κατά τις εικασίες των αρχαιολόγων και την απόπειρα βυθομέτρησης του ειδικού γεωλόγου, είναι μεγαλύτερο από αυτό των προηγουμένων χώρων, από τη σημερινή ενημέρωση δεν προέκυψε κάποιο νέο τεκμήριο. Παρόλ' αυτά, η εντύπωση ότι το μνημείο αναπτύσσεται προς τα κάτω ενισχύεται, καθώς η ομάδα των ειδικών εκτιμά ότι το δάπεδο του τέταρτου θαλάμου βρίσκεται περί τα δύο μέτρα βαθύτερα από ό,τι στους προηγούμενους. Όπως είναι αυτονόητο, μετά από το θύρωμα του τρίτου διαφραγματικού τοίχου θα πρέπει να υπάρχει κάποιου είδους διαμορφωμένη κατωφερής δίοδος πρόσβασης, με σκαλοπάτια ή κεκλιμένο επίπεδο (ράμπα).




Οι εργασίες υποστήλωσης της θολωτής οροφής συνεχίζονται, με βάση την «παθητική» λογική στήριξης, δηλαδή την συγκράτηση τυχόν μετατοπίσεων

Ολόκληρο το κείμενο της ενημέρωσης που έγινε στο μουσείο της Αμφίπολης από την επικεφαλής των αρχαιολόγων Κατερίνα Περιστέρη, την γενική γραμματέα του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και τη δημοσιογράφο Άννα Παναγιωταρέα, καθώς και η απομαγνητοφώνηση των ερωταπαντήσεων με τους παρισταμένους δημοσιογράφους έχει ως εξής: 

1.  Με την αφαίρεση των χωμάτων, χτες,  αποκαλύφθηκαν τμήματα από μαρμάρινη θύρα, της τυπικής μορφής των μακεδονικών τάφων: Δηλαδή, έχουμε θύρα κατασκευασμένη από μάρμαρο Αλυκής Θάσου- όπως είναι κατασκευασμένο και όλο το ταφικό συγκρότημα- με εφηλίδες, οι οποίες μιμούνται την κεφαλή καρφιών, όπως είθισται στις ξύλινες πόρτες.(φωτο 1).
2.  Στη δυτική πλευρά του θυρώματος διαπιστώθηκε ότι υπάρχει στροφέας. Ο στροφέας είναι  το σημείο κρέμασης της θύρας  από την παραστάδα. (φωτο 2, σχέδιο).
3.  Σας θυμίζω το μέγεθος των ανοιγμάτων: Τα ανοίγματα Καρυάτιδων και Σφιγγών είναι ακριβώς 1,67μ. Το άνοιγμα του  τρίτου θυρώματος είναι 1,50μ.
4.  Κατά την ανασκαφή αποκαλύφθηκε η συνέχεια των πλευρικών τοιχωμάτων, η οποία δεν διαφέρει καθόλου από τους προηγούμενους χώρους, ήτοι ορθομαρμάρωση, όμοια με εκείνη που υπάρχει σε όλους τους χώρους του μνημείου.
5.  Κατά την ανασκαφή, επίσης, βρέθηκαν, μπροστά από τη θύρα, πίσω από τις Καρυάτιδες, χάλκινα και σιδερένια καρφιά. Τονίζουμε ότι βρέθηκαν χτες και  δεν είναι δεδομένο ότι «παραπέμπουν σε φορείο».

Θέλω, επίσης, να κάνω δύο γενικές παρατηρήσεις:

1. Επειδή διαβάζω σε δημοσιεύματα, υποθέσεις ότι δεν γίνεται η αρχαιολογική έρευνα σύμφωνα με την ανασκαφική μέθοδο, δηλαδή, αφαίρεση ανασκαφικων στρωμάτων με συστηματικό τρόπο, όπως προκύπτει από τα ημερολόγια της ανασκαφής, είναι προφανές ότι η εργασία γίνεται με τον πλέον ενδεδειγμένο επιστημονικό τρόπο.
2. Οσον αφορά στον τρόπο απομάκρυνσης των χωμάτων της ανασκαφής, μέσα από τον τάφο,  σημειώνω το εξής: Προκειμένου να διευκολυνθεί η ανασκαφή και να προχωρήσει όσο το δυνατόν καλύτερα και ασφαλέστερα, χρησιμοποιείται ταινία μεταφοράς χωμάτων, όπως, άλλωστε, συνηθίζεται και σε άλλες ανασκαφές.
 
Τεχνικές εργασίες:

1.Το δάπεδο της επίχωσης πίσω από τις Καρυάτιδες έχει φτάσει ως την στέψη των  βάθρων, επί των οποίων στηρίζονται οι Καρυάτιδες, δηλαδή περίπου στο 1,5 μ.

2. Αυτή η επίχωση θα παραμείνει προσωρινά ως αντιστήριξη του τρίτου διαφράγματος. Θα αρχίσει να καταβιβάζεται σε συνδυασμό με την απομάκρυνση χωμάτων από τον τέταρτο χώρο.

3. Να σημειώσω ότι στον χώρο, δηλαδή, πίσω από τις Καρυάτιδες ως τον τρίτο διαφραγματικό τοίχο, τοποθετήθηκε η δεύτερη φάση αντιστήριξης, με ισχυρές μεταλικές κοιλοδοκούς.

4. Επίσης, υποστηλώθηκε προσωρινά το θραυσμένο υπέρθυρο του τρίτου διαφράγματος, το οποίο θα απομακρυνθεί για να καθαριστεί και να συντηρηθεί.

5. Στον τέταρτο χώρο -ο οποίος χαρακτηρίζεται από συνεχή ορθομαρμάρωση ίδιου τύπου μαρμάρου Αλυκής Θάσου, όπως και το σύνολο του μνημείου- υλοποιούνται ήδη από την Δευτέρα εργασίες αντιστήριξης των τοίχων και υποστύλωσης της θόλου για την ασφάλεια των εργαζομένων και του μνημείου. Εχει, λοιπόν, ήδη ολοκληρωθεί η αντιστήριξη στην στέψη των πλαϊνών τοίχων και έχει ξεκινήσει η τοποθέτηση της υποστύλωσης της θόλου, με  μεταλικές σωληνωτές δοκούς.

6. Λόγω της ευαίσθητης ισορροπίας στην οποία βρίσκεται η θόλος, οι τεχνικοί σύμβουλοι μαζί με το συνεργείο προσπαθούν, με λεπτές επεμβάσεις, να τοποθετήσουν την υποστύλωση χωρίς να διαταράξουν την ισορροπία που έχει δημιουργηθεί μετά τις εξωτερικές αποχωματώσεις.

7. Να σημειώσω ότι η υποστύλωση έχει υλοποιηθεί στα δυο τρίτα της επιφάνειας της θόλου. Οι ευρισκόμενες εκεί εξωτερικές επιχώσεις επιτρέπουν να εξελιχθεί ασφαλέστερα η διαδικασία της υποστύλωσης. (φωτο 3,4).

8. Η υποστήλωση που χρησιμοποιείται είναι “παθητική”-δηλαδή, ενεργοποιείται μόνον στις περιπτώσεις που ένας θολίτης τείνει να μετακινηθεί-πράγμα που εξασφαλίζει την ελάχιστη δυνατή επίδραση στην υφιστάμενη ισορροπία της θόλου.

9. Θα έχετε αντιληφθεί ότι βρισκόμαστε στη δυσκολότερη φάση των εργασιών που ως τωρα έχουν πραγματοποιηθεί για την ασφάλεια εργαζόμενων και μνημείου.

10. Εχω αναφέρει ότι η επίχωση έχει κλίση από Νότο προς Βορρά, με υψομετρική διαφορά πάνω από ένα μέτρο. Στον τέταρτο διαφραγματικό τοίχο έχει εντοπιστεί το άνοιγμα, στο οποίο έχω επίσης αναφερθεί, σε μεγαλύτερο βάθος από τα προηγούμενα ανοίγματα. Οδηγεί τους τεχνικούς στο συμπέρασμα ότι το δάπεδο του τέταρτου χώρου βρίσκεται βαθύτερα από το δάπεδο των προηγούμενων χώρων, πιθανώς κατά δύο μέτρα.

11. Φυσιολογικά, αυτό σηματοδοτεί την ύπαρξη σκάλας ή ράμπας η οποία ξεκινά πιθανώς μετά το θύρωμα του τρίτου διαφράγματος.

12. Συμπληρωματικά σας αναφέρω ότι έχει προχωρήσει το χωματουργικό έργο, που πραγματοποιείται στην δυτική πλευρά του μνημείου για ταπείνωση του ύψους και απάλυνση της κλίσης των πρανών.

Ερωτήσεις -Απαντήσεις

Ερώτηση: Γίνεται μεγάλη συζήτηση ότι το μνημείο ήταν γνωστό. Γιατί αποφασίσατε να σκάψετε ενα γνωστό μνημείο;
Απάντηση Κ.Περιστέρη: Μέγα λάθος. Ξεκινήσαμε το 2012 με την ανασκαφή του περιβόλου, ταυτίσαμε το λιοντάρι στην κορυφή του τύμβου και συνεχίσαμε με τον τάφο. Εμφανίζονται να μιλούν άνθρωποι που δούλευαν στην περιοχή σαράντα χρόνια και δεν είχαν ιδέα για το συγκεκριμένο μνημείο.

Ερώτηση: Υπάρχει χρονοδιάγραμμα από τη στιγμή που έχει αποκαλυφθεί μόνον το 5% του μνημείου;
Απάντηση Κ.Περιστέρη: Πολύ χονδρικά το βάζουμε. Η ανασκαφή θα απαντησει.

Ερώτηση: Μετά τα νέα ευρήματα με τα καρφιά και τα κομμάτια της θύρας, ενισχύεται  η χρονολόγηση;
Απάντηση Κ.Περιστέρη: Οταν εμείς χρονολογούμε το μνημείο στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ αιώνα, είμαστε απολυτοι σίγουροι τόσο για τον περίβολο, όσο και για τα ευρήματά μας. Το να έρχονται συναδελφοι, που από φωτογραφία χρονολογούν, δεν γίνεται. Τα καρφιά δεν εμπλουτίζουν την χρονολόγηση. Σας δίνουμε όλα τα στοιχεία για να έχετε σαφή εικόνα. Ωστόσο, δεν μπορεί όλο το υλικό να βγαίνει σε ένα δελτίο τύπου.

Ερώτηση: Από τον Αύγουστο και μετά, έγιναν  νέα γαιοσκαναρίσματα;
Απάντηση Κ.Περιστέρη: Δεν έχουν γίνει ποτέ εκεί που σκάβουμε τώρα. Εκεί είχε τα μπάζα Λαζαρίδη και ήταν αδύνατον να γίνει. Εχει γίνει στον φυσικό λόφο, οπου βρέθηκαν τάφοι εποχής σιδήρου και αρχαϊκών χρόνων.

Ερώτηση: Δεν έχει κάνει ανάλογη έρευνα η κυρία Κουκούλη;
Απάντηση Κ.Περιστέρη: Δεν ξέρω τι έχει κάνει. Δεν έχω στο αρχείο της Εφορείας τίποτε σχετικό. Αυτά που λέει ο κ. Πολυμενάκος δεν ευσταθούν. Είχε έρθει το 1992 και έκανε έρευνα στον τάφο της αλεπούς και στους γύρω μακεδονικούς τάφους.

Ερώτηση: Υπάρχουν δημοσιεύματα που λένε ότι μετέχετε σε διαδικασία πολιτικής εκμετάλλευσης.
Απάντηση Κ.Περιστέρη: Δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο.Κάνω ανασκαφές πάνω από 30 χρόνια. Νιώθω λατρεία για τη δουλειά μου. Ολα αυτά είναι κακίες. Εκτός αν εννοούν τη στήριξη που μου παρέχει η πολιτική ηγεσία του ΥΠΟΟΑ στο οποίο υπηρετώ και ευχαριστώ γι αυτό.

Ερώτηση: Τι λέτε εσείς κυρία Μενδώνη;
Απάντηση: Δεν καταλαβαίνω γιατί μιλάμε για πολιτική εκμετάλλευση. Καθοδήγησε  κάποιος το εύρημα για να βρεθεί εκεί που βρέθηκε; Γιατί είναι πολιτική εκμτάλλευση, επειδή ο υπουργός Πολιτισμού επισκέπτεται το εύρημα ασκώντας τις αρμοδιότητες του; Από πότε είναι πολιτική εκμετάλλευση, το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός από ενδιαφέρον επισκέπτεται ένα σημαντικό μνημείο;

Ερώτηση: Η εξέλιξη της ανασκαφής επιβεβαιώνει την υπόθεσή σας για μακεδονικό τάφο. Την ίδια ώρα μας λέτε ότι βρέθηκαν πεσμένα μάρμαρα. Ακούγεται από αρχιτέκτονες ότι η αποχωμάτωση έβλαψε τα μάρμαρα.
Απάντηση Κ.Περιστέρη: Δεν κάναμε αποχωμάτωση με μηχανήματα πάνω από τον τάφο. Ομως, το 1913 εδώ υπήρχε μια μονάδα βουλγαρικού στρατού και δίνονταν μάχες. Βρίσκουμε ακόμη οβίδες, που πιθανόν προκάλεσαν ζημιά. Ενώ τον 6ο μΧ αιώνα, είχαμε σεισμό 6,8 ρίχτερ, που άλλαξε και τον ρούν του Στρυμώνα, προκαλώντας, επίσης ζημιά και στον τάφο.

Ερώτηση: Εχουν μπει στον τάφο;
Απάντηση: Κ. Περιστέρη: Στα αρχαία χρόνια ίσως να είχαν μπεί τυμβωρύχοι. Αλλά θα  ήταν δύσκολο να έχουν φτάσει μέσα.

Λ.Μενδώνη: Η τυμβωρυχεία ήταν σύνηθες φαινόμενο στην αρχαιότητα. Εχουμε ισχυρές ενδείξεις ότι στα αρχαία χρόνια έγιναν απόπειρες σύλησης. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε μέχρι πού έφτασαν.

Ερώτηση: Πότε θα είναι επισκέψιμος ο τύμβος; Ακούμε για υδροπλάνα;

Απάντηση: Κ.Περιστέρη: Θα είναι καλό  να γίνει επισκέψιμος αλλά όταν θα έχουμε τελειώσει την εργασία μας. Χρειάζομαστε χρόνο γιατί υπάρχουν πολλά  στάδια.
Λ. Μενδωνη: Να σας θυμἰσω ότι ο Ανδρόνικος ανάσκαψε το 1977 τη μεγάλη τούμπα στην Βεργίνα. Ομως η  σημερινή μορφή του μουσείου ολοκληρώθηκε το 2002. Η Αμφιπολις δεν είναι μόνον ο τύμβος Καστά. Είναι από τις σημαντικότερες πόλεις  του βορειοελλαδικού χώρου. Με αφορμή την ανασκαφή δίνεται η ευκαιρία να μπεί η περιοχή στον αναπτυξιακό χάρτη.Το βαρύ πολιτιστικό απόθεμα, το πολιτιστικό τοπίο με το φυσικό περιβάλλον πρέπει να να διατηρηθούν στο μέγιστο βαθμό.