70 χρόνια από την απελευθέρωση της Αθήνας

Οσο το δυνατόν πιο αθόρυβα, επιφυλακτικά και κάπως αμήχανα «γιορτάζουμε» την 70ή επέτειο της απελευθέρωσης της Αθήνας από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής. Κι αυτό το «γιορτάζουμε» τίθεται εντός εισαγωγικών για δυο-τρεις λόγους: Ενας από αυτούς είναι ότι κατά παράδοση η Ελλάδα παραβλέπει τη συγκεκριμένη επέτειο, προτιμώντας, αντί της 12ης Οκτωβρίου 1944, να τιμά την 28η Οκτωβρίου 1940. Αντί δηλαδή για το τέλος της ελληνικής περιπέτειας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μνημονεύεται η αρχή της. Κατ’ αυτό τον τρόπο παρακάμπτεται εμμέσως το επώδυνο ζήτημα του Εμφυλίου, του εσωτερικού σπαραγμού που πυροδοτήθηκε αμέσως μετά το τέλος της Κατοχής.



Ωστόσο, ένας άλλος λόγος για τον οποίο η επέτειος της απελευθέρωσης παρασιωπάται γενικώς, έχει να κάνει με την τρέχουσα κατάσταση και με μια μεταλλαγμένη γερμανική κατοχή. Διότι, υπό μία έννοια, η Ελλάδα καταπιέζεται μέχρι κοινωνικής ασφυξίας από μια γερμανοκινούμενη οικονομική βούληση, από μια δύναμη που σαρώνει την Ευρώπη, σχεδόν εξίσου στυγερή με την επεκτατική λαιμαργία των Ναζί. Επομένως, ένας λαμπρός εορτασμός της 70ης επετείου της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς, δεν θα φαινόταν απλώς οξύμωρος. Θα πλησίαζε επικίνδυνα στην αυτοδιακωμώδηση και την αυτοπαραπλάνηση ενός ολόκληρου λαού που συγκρίνει καθημερινά τις συνθήκες ζωής του με εκείνες της γερμανικής κατοχής.

«Το ό,τι δεν γιορτάζουμε την απελευθέρωση έχει να κάνει με μία πραγματικότητα, δεν γιορτάζουμε το τέλος του πολέμου για να χαρούμε και αυτό φαίνεται παράδοξο» παρατηρεί η ιστορικός κα Τασούλα Βερβενιώτη. Η ίδια εξηγεί ότι «αυτή η συνήθεια δικαιολογείται επειδή την απελευθέρωση ακολούθησαν δύο τραυματικά γεγονότα: Η 'Μάχη της Αθήνας', η οποία μαινόταν επί 33 ημέρες, γνωστή με το όνομα 'Δεκεμβριανά' και ο Εμφύλιος, που διήρκεσε τρία χρόνια, από το 1946 έως το 1949. Δυστυχώς, η Συμφωνία της Βάρκιζας που υπογράφηκε τον Φεβρουάριο του 1945, δεν έλυσε το πρόβλημα του Εμφυλίου».

Το γεγονός πάντως είναι ότι σαν σήμερα, ακριβώς πριν από εβδομήντα χρόνια, στις 12 Οκτωβρίου του 1944 η Αθήνα απελευθερώθηκε από τους Ναζί. Ο ελληνικός λαός πανηγύρισε ξέφρενα τον τερματισμό μιας ζοφερής περιόδου τρισήμιση ετών σκλαβιάς υπό τον γερμανικό ζυγό.



Στις 12 Οκτωβρίου, ημέρα Πέμπτη, η Αθήνα γιόρτασε την απελευθέρωσή της μετά από τις 1.264 μέρες κατά τις οποίες υφίστατο το κεφαλοκλείδωμα των χιτλερικών στρατιωτικών δυνάμεων. Η εβδομάδα από τις 12 Οκτωβρίου έως και τις 19 Οκτωβρίου του 1944 ήταν από τις πιο σημαντικές ιστορικές περιόδους του 20ου αιώνα για την Ελλάδα, από την άποψη των γεγονότων που έμελλε να σημαδέψουν την κατοπινή της πορεία.

Ηταν στις 12 Οκτωβρίου όταν τα γερμανικά στρατεύματα άρχισαν να αποσύρονται από την Αθήνα, ενώ νωρίτερα ο διοικητής τους, ο στρατηγός Φέλμι, είχε φροντίσει να διαδοθεί η πληροφορία ότι οι Γερμανοί θα εγκαταλείψουν την ελληνική πρωτεύουσα, διαβεβαιώνοντας ότι κατά την αποχώρησή τους δεν θα υπάρξουν καταστροφές. Παρόλα αυτά όμως οι Γερμανοί προτού αποχωρήσουν, δεν παρέλειψαν να αφήσουν ένα μακελειό ως αιματηρό ενθύμιο, καθώς εκτέλεσαν κάποιους Ελληνες πατριώτες στο Δαφνί.



Πριν από την αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, οι δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχαν απελευθερώσει το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας, ενώ από το Μάιο του 1944 είχε συγκροτηθεί η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης με το συνέδριο των Κορυσχάδων, στην Ευρυτανία.

Λίγες ημέρες πριν από την απελευθέρωση όλα τα γεγονότα προμήνυαν ότι η πολυπόθητη ημέρα δεν θα αργούσε να φανεί. Ηδη, στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944 ολοκληρώθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου, ένα σχήμα στο οποίο συμμετείχαν επίσης εκπρόσωποι της Αριστεράς.



Στις 26 Σεπτεμβρίου, στην ομώνυμη πόλη της Ιταλίας υπογράφηκε η ιστορική Συμφωνία της Καζέρτας, ανάμεσα στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου και των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) και ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος). Οι συνομιλίες τελούσαν υπό την επίβλεψη των Βρετανών.

Η Συμφωνία της Καζέρτας όριζε ότι όλες οι δυνάμεις των ανταρτών που δρούσαν στην Ελλάδα ετίθεντο «υπό τας διαταγάς της κυβερνήσεως εθνικής ενότητος», η οποία με την σειρά της έθετε τις δυνάμεις αυτές υπό την επίβλεψη των Βρετανών και ειδικότερα, υπό τον Βρετανό στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι. Στόχος ήταν η χώρα να οδηγηθεί στην ομαλότητα αμέσως μετά από την απελευθέρωσή της.




Ημέρα μνήμης

Η ημέρα της απελευθέρωσης της Αθήνας ήταν «η πιο όμορφη, η πιο ελαφριά μέρα του κόσμου», σύμφωνα με τον Γιώργο Σεφέρη. Σύσσωμος ο πληθυσμός της Αθήνας ξεχύθηκε στους δρόμους πανηγυρίζοντας, ενώ οι Γερμανοί από νωρίς είχαν κατεβάσει την σβάστικα από την Ακρόπολη. Και σε μια κίνηση δήθεν «ανωτερότητας», κατέθεσαν στεφάνι στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, το οποίο λίγο αργότερα ποδοπάτησαν οι Ελληνες πολίτες.

Στο Σύνταγμα, την Ομόνοια, την οδό Πανεπιστημίου, στη Σταδίου, στο Ζάππειο και στην Ακαδημίας, ο κόσμος γιόρταζε την απελευθέρωση. Γνωστοί και άγνωστοι αγκαλιάζονταν ο ένας με τον άλλον, ενώ γαλανόλευκες και κόκκινες σημαίες υψώθηκαν στα περισσότερα κτήρια.



Ο νέος πρωθυπουργός της ελεύθερης πια Ελλάδας, Γεώργιος Παπανδρέου, ύψωσε στην Ακρόπολη τη γαλανόλευκη, εκεί ακριβώς όπου πριν από μερικές ημέρες κυμάτιζε η σημαία των κατακτητών.

Μια αποτύπωση των γεγονότων από την απελευθέρωση της Αθήνας υπάρχει σε σελουλόιντ, καθώς ο σκηνοθέτης και λογοτέχνης Ροβήρος Μανθούλης ανακάλυψε σε κινηματογραφικά αρχεία στις ΗΠΑ ένα ντοκιμαντέρ της Φίνος Φιλμς. Πρόκειται για υλικό το οποίο ουδέποτε κυκλοφόρησε στην Ελλάδα και, φυσικά, αποτελεί σπάνιο ντοκουμέντο. Το συγκεκριμένο φιλμ, το οποίο έχει την μορφή «Επικαίρων», ο κ. Μανθούλης το ενσωμάτωσε στο ντοκιμαντέρ του, «Βίοι παράλληλοι του Εμφυλίου».



Ωστόσο, πέρα από τους πανηγυρισμούς και τη διάχυτη χαρά, η Ελλάδα μετρούσε τα βαριά της τραύματα από τη γερμανική κατοχή. Η χώρα είχε καταστραφεί οικονομικά, οι υποδομές της ήταν σε τραγική κατάσταση, ενώ οι μαζικές θανατώσεις, οι κακουχίες κ.λπ. είχαν εκτελέσει την Ελλάδα και από δημογραφικής άποψης.

Μετά από την απελευθέρωσή της, η Ελλάδα θρηνούσε 45.000 νεκρούς από την πείνα, 1.800 εκτελεσθέντες και 2.000 νεκρούς από τις εμφύλιες συγκρούσεις.

Η 70η επέτειος της απελευθέρωσης της Αθήνας, πέρα από τον συμβολισμό της για τα σύγχρονα δεινά που βασανίζουν τον ελληνικό λαό, παραμένει μια ευκαιρία να ανασυρθούν οδυνηρές -πλην πολύτιμες για το μέλλον μνήμες.