«Ήταν 1η Απριλίου...»! - 60 χρόνια από τον αγώνα της ΕΟΚΑ για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα

Συμπληρώνονται αύριο 60 χρόνια από τη 1η Απριλίου 1955, ημέρα κατά την οποία ξεκίνησε ο ένοπλος αγώνας των Κυπρίων εναντίον των Βρετανών αποικιοκρατών με στόχο την ένωση της μεγαλονήσου με την Ελλάδα.

Είχε προηγηθεί το δημοψήφισμα του 1950 στο οποίο το 95,7% των Κυπρίων (και οι Τουρκοκύπριοι) είχε ταχθεί υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα. Το αποτέλεσμα δεν έγινε δεκτό από το Λονδίνο, το οποίο είχε αθετήσει τις υποσχέσεις του, έναντι της Ελλάδας και των Κυπρίων. Η Βρετανία είχε υποσχεθεί ότι η Κύπρος θα ενωθεί με την Ελλάδα μετά τη νίκη εναντίον του άξονα στην οποία συνέβαλαν ουσιαστικά τόσο οι Έλληνες αλλά και οι Κύπριοι που κατατάχθηκαν εθελοντικά στον Βρετανικό στρατό.

Στρατιωτικός αρχηγός της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) υπήρξε ο Κύπριος Συνταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας ο οποίος απέκτησε το ψευδώνυμο «Διγενής». Ο Γρίβας ήταν χαρακτηρισμένος αντικομμουνιστής καθώς ήταν ηγέτης της οργάνωσης «Χ» την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα και είχε λάβει μέρος στα Δεκεμβριανά εναντίον του ΕΛΑΣ στην περιοχή του Θησείου στην Αθήνα. Πολιτικός αρχηγός ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.

Στην προπαρασκευή του αγώνα της ΕΟΚΑ βοήθησαν αρκετοί έλληνες επιχειρηματίες με χρηματοδότηση και αποστολή οπλισμού στη Κύπρο.

 

Η πρωταπριλιά του 1955

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ ξεκίνησε εντυπωσιακά μισή ώρα μετά τα μεσάνυκτα την 1η Απριλίου, με εκρήξεις βομβών σε σταθμούς παραγωγής ηλεκτρισμού, αστυνομικούς σταθμούς και στο ΡΙΚ (Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου). Πρώτος νεκρός ο Μόδεστος Παντελή ο οποίος σκοτώθηκε από ηλεκτροπληξία ενώ προσπαθούσε να κόψει καλώδια. Το τι συνέβη το γνώριζαν μόνο οι μυημένοι στην ΕΟΚΑ. Στη πλειοψηφία τους οι αγωνιστές ήταν νεαροί, και χωρίς καμία πολεμική εμπειρία. Εμπειρία είχε μόνο ο υπαρχηγός της ΕΟΚ, Γρηγόρης Αυξεντίου ο οποίος είχε υπηρετήσει εθελοντικά ως έφεδρος αξιωματικός στον ελληνοτουρκικό στρατό. Ο Αυξεντίου είχε προσπαθήσει να εισαχθεί στη Σχολή Ευελπίδων αλλά δεν είχε περάσει τις εξετάσεις και έτσι κατατάχθηκε εθελοντικά στον Ελληνικό Στρατό λόγω του πάθους του για την Ελλάδα.   

Την 1η Απριλίου 1955 κυκλοφόρησε η πρώτη προκήρυξη της ΕΟΚΑ την οποία υπέγραφε ο Αρχηγός «Διγενής».

 

ΠΡΟΚΗΡΥΞΙΣ

Με την βοήθειαν τού Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου τού Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξιν τού Αγγλικού ζυγού, με σύνθημα εκείνο το οποίον μάς κατέλιπαν οι πρόγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην: "'Η τάν ή επί τάς".

Αδελφοί Κύπριοι,
Από τα βάθη των αιώνων μάς ατενίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι ελάμπρυναν την Ελληνικήν Ιστορίαν διά να διατηρήσουν τήν ελευθερίαν των: οι Μαραθωνομάχοι, οι Σαλαμινομάχοι, οι Τριακόσιοι τού Λεωνίδα και οι νεώτεροι τού Αλβανικού έπους. Μάς ατενίζουν οι αγωνισταί τού 1821, οι οποίοι και μάς εδίδαξαν ότι η απελευθέρωσις από τον ζυγόν δυνάστου αποκτάται πάντοτε με το αίμα. Μάς ατενίζει ακόμη σύμπας ο Ελληνισμός, ο οποίος και μάς παρακολουθεί με αγωνίαν, αλλά και με εθνικήν υπερηφάνειαν. 'Ας απαντήσωμεν με έργα, ότι θά γίνωμεν "πολλώ κάρρονες" τούτων.
Είναι καιρός να δείξωμεν εις τον κόσμον, ότι εάν η διεθνής διπλωματία είναι άδικος και εν πολλοίς άνανδρος, η Κυπριακή ψυχή είναι γενναία. Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν την λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσωμεν με τα ίδια μας τα χέρια και με το αίμα μας. Ας δείξωμεν εις τον κόσμον ακόμη μιά φορά ότι και τού σημερινού Έλληνος "ο τράχηλος ζυγόν δέν υπομένει". Ο αγών θα είναι σκληρός. Ο δυνάστης διαθέτει τα μέσα και τον αριθμόν. Ημείς διαθέτομεν τήν ψυχήν, έχομεν και το δίκαιον με το μέρος μας. Γι' αυτό και θα νικήσωμεν.
Διεθνείς διπλωμάται, ατενίσατε το έργον σας. Είναι αίσχος εν εικοστώ αιώνι, οι λαοί να χύνουν το αίμα των διά να αποκτήσουν την λευτεριά των, το θείον αυτό δώρον, για το οποίον και εμείς επολεμήσαμεν παρά τό πλευρόν των λαών σας, και για το οποίον σείς τουλάχιστον διατείνεσθε ότι επολεμήσατε εναντίον τού ναζισμού και τού φασισμού.
Έλληνες, όπου και αν ευρίσκεσθε, ακούσατε την φωνήν μας: Εμπρός, όλοι μαζί για την λευτεριά της Κύπρου μας.

 

Ε.Ο.Κ.Α
Ο ΑΡΧΗΓΟΣ ΔΙΓΕΝΗΣ

 

 

Θυσίες και αίμα

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ αγκαλιάστηκε γρήγορα από το σύνολο των Κυπρίων που εντάχθηκαν στις τάξεις της. Εναντίον του αγώνα είχε ταχθεί το κομμουνιστικό κόμμα ΑΚΕΛ, κάτι που είχε επιδιώξει και ο Γρίβας ο οποίος δεν δεχόταν αριστερούς στην ΕΟΚΑ. Μάλιστα κατά τη διάρκεια του αγώνα είχαν γίνει και εκτελέσεις αριστερών από την ΕΟΚΑ με το πρόσχημα της προδοσίας.  Τον Μάρτιο του 1956 οι Άγγλοι συνέλαβαν τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο μαζί με τον τότε Μητροπολίτη Κερύνειας, τον Παπα Σταύρο Παπαγαθαγγέλου (που όρκιζε τους αγωνιστές)  και τον Πολύκαρπο Ιωαννίδη. Όλοι  εξορίστηκαν στις Σεϋχέλλες.

Κατά τη διάρκεια του αγώνα η Βρετανία άσκησε αυστηρή στάση με στρατιωτικές επιχειρήσεις και εκτελέσεις αγωνιστών ακόμα και για μεταφορά οπλισμού ή συμμετοχή σε διαδηλώσεις. Οι πρώτοι που εκτελέστηκαν ήταν στις 10 Μαϊου 1956 οι Μιχαλάκης Καραολής και Ανδρέας Δημητρίου. Απαγχονίστηκαν στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας και τάφηκαν σε χώρο εντός των φυλακών όπου σήμερα είναι μνημείο με την ονομασία «Φυλακισμένα Μνήματα». Στον ίδιο χώρο τάφηκαν και άλλοι αγωνιστές ώστε οι κηδείες τους να μη γίνουν αφορμή για λαϊκή εξέγερση. Στα «Φυλακισμένα Μνήματα» είναι θαμμένοι 13 αγωνιστές

Στις 9 Αυγούστου 1956 απαγχονίζονται ακόμα τρεις αγωνιστές. Οι Ανδρέας Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ και Ιάκωβος Πατάτσος για να ακολουθήσουν στις 21 Σεπτεμβρίου, οι Μιχαήλ Κουτσόφτας, Ανδρέας Παναγίδης και Στέλιος Μαυρομάτης.

Στα «Φυλακισμένα Μνήματα» τάφηκε και ο Γρηγόρης Αυξεντίου ο οποίος σκοτώθηκε σε μάχη που έδωσε μόνος του με εκατοντάδες Βρετανούς στις 3 Μαρτίου 1957 σε κρησφύγετο στο Μοναστήρι της Παναγίας του Μαχαιρά. Ο Αυξεντίου είναι η πλέον εμβληματική μορφή καθώς οι Βρετανοί για να τον εξοντώσουν αναγκάστηκαν να ρίξουν βενζίνη με ελικόπτερα στο κρησφύγετο του, αφού ο ίδιος είχε αρνηθεί να παραδοθεί. Στις 14 Μαρτίου του 1957 με την άρνηση της σημερινής Βασίλισσας της Βρετανίας Ελισάβετ να δώσει χάρη, απαγχονίστηκε ο 18χρονος Ευαγόρας Παλληκαρίδης

 Κατά τη διάρκεια του αγώνα υπήρξαν εκατοντάδες νεκροί σε μάχες.

 

Από την Ένωση στην Ανεξαρτησία

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ δεν κατάφερε να πετύχει τον στόχο της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου οδήγησαν στην ανακήρυξη της Κύπρου σε ανεξάρτητο κράτος υπό κηδεμονία και με τις εγγυήσεις της Ελλάδας, της Τουρκίας και της Βρετανίας. Το κράτος που ιδρύθηκε το 1960 λειτούργησε ως δικοινοτικό για τρία μόνο χρόνια. Ακολούθησε η τουρκική ανταρσία τα Χριστούγεννα του 1963 και οι δικοινοτικές ταραχές. Το 1974 το πραξικόπημα της χούντας των Αθηνών και της ΕΟΚΑ Β’ κατά του Μακαρίου οδήγησε στη τουρκική εισβολή και στη κατοχή που η μεγαλόνησος βιώνει μέχρι σήμερα