Χρήστος Τσιρογιάννης: O Ελληνας Ιντιάνα Τζόουνς

Παρότι η υπόθεση της Σχοινούσας παραμένει στο αρχείο και δεν έχουν καν ασκηθεί διώξεις, ένας από τους ανθρώπους που βοήθησαν στην αποκάλυψή της εξακολουθεί να ψάχνει και να εντοπίζει τις παράνομες αρχαιότητες σε ολόκληρο τον κόσμο τινάζοντας στον αέρα δημοπρασίες και κατακτώντας διακρίσεις και βραβεία. 

Ενας πανέμορφος μελανόμορφος αμφορέας του 5ου αιώνα π.Χ. δέσποζε ανάμεσα στα ωραιότερα αντικείμενα που επρόκειτο να δημοπρατηθούν αρχές Ιουλίου από τον οίκο Christie’s στον πολυτελή του κατάλογο: στη μια πλευρά του αγγείου διακρινόταν ένας γενειοφόρος πολεμιστής με κοντό χιτώνα και περικνημίδες και μπροστά του στεκόταν ένας ακόλουθος, ενώ στην άλλη φαινόταν ένας περήφανος έφιππος με ένα δόρυ στο χέρι. Αυτό το πολύτιμο αντικείμενο που κατασκευάστηκε τον Χρυσό Αιώνα του Περικλή όχι μόνο είχε καταφέρει να φτάσει στον γνωστό οίκο δημοπρασιών μέσα από τον ατελείωτο κύκλο των μεσαζόντων, αλλά παραλίγο να στόλιζε πλέον κάποιο σαλόνι περίοπτου ανθρώπου της καλής κοινωνίας αν δεν επενέβαινε ένας αρχαιολόγος που χρόνια τώρα εντοπίζει τις παράνομες αρχαιότητες όπου και αν βρίσκονται. Καταρτίζοντας λίστες συνεργαζόμενος με τις Αρχές και κάνοντας τη δική του έρευνα, ο αρχαιολόγος Χρήστος Τσιρογιάννης θεωρείται πλέον από τους σημαντικότερους θεματοφύλακες του αρχαίου πολιτισμού σε ολόκληρο κόσμο. Την ώρα μάλιστα που το Τμήμα Δίωξης της Αρχαιοκαπηλίας στην Ελλάδα υπολειτουργεί, ο ίδιος από το γραφείο του στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ δίνει σήμα για τις παράνομες ενέργειες στις οποίες εμπλέκονται επιφανείς αρχαιοκάπηλοι: ήδη στα 42 του χρόνια μπορεί να είναι περήφανος για τον εντοπισμό 1.000 παράνομων αρχαιοτήτων μέσα σε μία δεκαετία, την απόσυρση πολλών από δημοπρασίες, αλλά και για το περίφημο βραβείο ARCA (Association for Research into Crimes Against Art), με το όνομά του να φιγουράρει συχνά πυκνά στις σελίδες του «Guardian» που αναφέρονται σε ανάλογα θέματα. 

Στο παρά πέντε αποσύρθηκε από την πρόσφατη δημοπρασία του οίκου Christie’s (είχε ήδη δημοσιευτεί στον κατάλογο), ως προϊόν αρχαιοκαπηλίας, 
ο εντυπωσιακός μελανόμορφος αμφορέας του 5ου αιώνα π.Χ. με τον γενειοφόρο πολεμιστή με κοντό χιτώνα και περικνημίδες και τον ακόλουθό του στη μία πλευρά και τον περήφανο έφιππο με το δόρυ στην άλλη

Σκηνές από ταινία: Το χρυσό στεφάνι από το Λος Αντζελες στην Αμφίπολη

Οι υποθέσεις τις οποίες βοηθάει να έρθουν στο φως ο Χρήστος Τσιρογιάννης πολλές φορές θυμίζουν σκηνές από ταινία - όπως ο εντοπισμός του πανέμορφου ολόχρυσου στεφανιού από την Αμφίπολη το οποίο όχι μόνο εντοπίστηκε από τον ίδιο σε συνεργασία με τις ελληνικές διωκτικές αρχές, αλλά επέστρεψε τελικά στο μουσείο της Αμφίπολης επί υπουργίας Γιώργου Βουλγαράκη. Είναι γνωστή η υπόθεση της Σχοινούσας με την οποία συνδέεται άμεσα το στεφάνι και το ζευγάρι Ρόμπιν Σάιμς - Χρήστου Μιχαηλίδη, οι οποίοι εμπλέκονταν σε ένα κύκλωμα που είχε ως μεσάζοντα τον Νίνο Σαβόκα, ο οποίος συγκέντρωνε αρχαία από την Ελλάδα για λογαριασμό του ζεύγους. Οι Σάιμς - Μιχαηλίδης κινούσαν τα νήματα από τη Σχοινούσα και ο Σαβόκα από το Μπολτσάνο της Ιταλίας, απ’ όπου πουλούσε τα αρχαία σε διάφορες γκαλερί και μουσεία. Με αυτόν λοιπόν ήρθε σε επαφή ένας αγρότης από τη Μακεδονία όταν βρήκε ένα χρυσό στεφάνι κατά τη διάρκεια λαθρανασκαφής στην Αμφίπολη στις αρχές δεκαετίας του ’90 και δεν δίστασε να του στείλει μια πολαρόιντ με τον εαυτό του να φοράει το πολύτιμο εύρημα προκειμένου να το κάνει ακόμα πιο πιστευτό! Η συμφωνία κλείστηκε και το στεφάνι έφτασε στο Μόναχο, όπου ο Σαβόκα διατηρούσε εκείνη την εποχή γκαλερί, και από εκεί κατέληξε στα χέρια δύο Ελλήνων του Μονάχου, οι οποίοι πρότειναν σε έναν Ελληνα ζωγράφο, ο οποίος μένει ακόμα και σήμερα στο Μαρούσι, να το αγοράσει. Εκείνος αρνήθηκε και έτσι απευθύνθηκαν σε έναν άλλο διακινητή αρχαίων με έδρα στην Ελβετία, τον περίφημο Κριστόφ Λεόν. Αυτός έκλεισε την αγοραπωλησία με το Μουσείο Γκετί των ΗΠΑ, στο οποίο επιμελήτρια ήταν τότε η Μάριον Τρου. Διόλου τυχαία η Τρου διατηρούσε εξοχικό στην Πάρο, καθώς είναι γνωστές οι αμέτρητες αρχαιότητες που διακινούνται παράνομα στις Κυκλάδες.

Πρωταγωνιστής και στην υπόθεση του Μουσείου Γκετί: Ο Χρήστος Τσιρογιάννης ενεπλάκη ενεργά στον εντοπισμό του πανέμορφου ολόχρυσου στεφανιού από την Αμφίπολη το οποίο, σε συνεργασία με τις ελληνικές διωκτικές αρχές, επέστρεψε τελικά στο μουσείο της Αμφίπολης



Εχοντας υποπτευτεί τις παράδοξες και παράνομες κινήσεις της εφόρου, ο νεαρός τότε Τσιρογιάννης δεν θα διστάσει να εισβάλει στην οικία Τρου, απ’ όπου κατασχέθηκαν εκατοντάδες αδήλωτες αρχαιότητες. Λίγες μέρες αργότερα θα βρισκόταν μαζί με άλλους αρχαιολόγους στη Σχοινούσα για να καταγράψουν άλλες τόσες στη βίλα της οικογένειας Παπαδημητρίου. Η εκτίμηση της συνολικής αξίας ήταν 1 εκατ. ευρώ, αλλά η υπόθεση κατά παράξενο τρόπο είναι μέχρι σήμερα καταχωνιασμένη στο αρχείο. Ωστόσο το πιο πολύτιμο εύρημα, που είναι αναμφισβήτητα η λίστα όπου απεικονίζονται παράνομες αρχαιότητες προς πώληση, θα βρεθεί στα χέρια του Τσιρογιάννη, άλλων αρχαιολόγων, αλλά και του εισαγγελέα Ιωάννη Διώτη, ο οποίος χειριζόταν τότε την υπόθεση. Χάρη σε αυτή τη λίστα και στον κατάλογο που είχε συντάξει ο Τσιρογιάννης, ως διορισμένος πραγματογνώμονας στην υπόθεση της Σχοινούσας, κατέστη δυνατό να εντοπιστεί και το χρυσό στεφάνι και να επιστραφεί στη χώρα μας σε σύντομο χρονικό διάστημα, με τον Γιώργο Βουλγαράκη να δηλώνει περήφανος γιατί όταν οι Αρχές και το κράτος συνεργάζονται όλα είναι δυνατά. Τον Τσιρογιάννη, ως ειδικό αρχαιολόγο που έχει πείρα και γνώση, δεν τον είχαν συστήσει οι διοικητικοί υπάλληλοι ή οι αρχαιολόγοι, αλλά ο τότε διοικητής του Τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας Γιώργος Γληγόρης. Μέσα σε έναν χρόνο, όμως, και για ανεξήγητους λόγους με άνωθεν εντολές διετάχθη η διάλυση της πολύ πετυχημένης ομάδας στην οποία κραταιό ρόλο είχε ο Τσιρογιάννης.


Κάποιοι φρόντισαν να μην του ανανεώσουν τη σύμβαση, ενώ ο Γιώργος Γληγόρης ύστερα από τόσες επιτυχίες μετατέθηκε δυσμενώς στη Λευκάδα, όπου και σκοτώθηκε σε τροχαίο. Ευτυχώς την πετυχημένη δράση του αρχαιολόγου γνώριζε ο Κόλιν Ρένφριου από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, όπου θα βρισκόταν ο Τσιρογιάννης μετά από λίγο για να συνεχίσει την έρευνά του - αυτή τη φορά με τη μορφή του διδακτορικού. Με λίγα λόγια, ένας από τους πλέον ειδικούς παγκοσμίως στον εντοπισμό παράνομων αρχαιοτήτων θεωρήθηκε περιττός από το ελληνικό κράτος - για να συνεχίσει μόνος του τον αγώνα σπάζοντας όλες τις προκαταλήψεις που θεωρούν μάλλον πρωτόγνωρο οι αρχαιότητες να εντοπίζονται από ιδιώτη, ο οποίος μάλιστα ζει στο εξωτερικό και όχι στην Ελλάδα! Ο ίδιος βέβαια τώρα δηλώνει ότι ήταν αναμενόμενο να βρεθεί χωρίς δουλειά αφότου κατάρτισε τη λίστα με τις παράνομες αρχαιότητες της λίστας Σάιμς, με πολλά ονόματα να εμπλέκονται σε αυτή. Οπερ και εγένετο. Επιπλέον όλα αυτά τα χρόνια δεν έχει λάβει καμία ενημέρωση από κανέναν αρμόδιο για το τι ακριβώς έχει συμβεί με την υπόθεση της Σχοινούσας και παρότι έχουν συσταθεί διάφορες επιτροπές μετά την αποχώρησή του δεν έχουν συνεδριάσει ποτέ! Οχι μόνο δεν υπάρχουν επίσημες διεκδικήσεις από ελληνικής πλευράς που να σχετίζονται με το εν λόγω αρχείο, αλλά από το 2006, όταν άφησε την υπόθεση της Σχοινούσας ο Τσιρογιάννης στις ελληνικές αρχές, αυτή δεν έχει φτάσει καν στις ελληνικές αίθουσες. 

Το παιδικό όνειρο

Ο ίδιος, πάντως, γνωρίζοντας καλά ποια αντικείμενα περιλαμβάνονται στη λίστα Σαιμς - Μιχαηλίδη έχει καταφέρει να εμποδίσει αρκετές δημοπρασίες. Περίφημη είναι η υπόθεση της δημοπρασίας του οίκου Bonhams πριν από έξι χρόνια. Η φωτογραφία που είχε στα χέρια του από το Τμήμα Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας στην Ελλάδα ο Τσιρογιάννης έδειχνε ένα μαρμάρινο άγαλμα που προφανώς αναπαριστούσε τον Ερμή καλυμμένο με τα χώματα της λαθρανασκαφής και το οποίο εκτίθετο στο Michael C. Carlos Museum στην Ατλάντα. Αφού εντόπισε την παράνομη προέλευσή του από λαθρανασκαφή στην Ελλάδα, ο γνωστός αρχαιολόγος άρχισε να ψάχνει και τις άλλες αρχαιότητες στο ίδιο μουσείο. Εκεί βρήκε μια μινωική σαρκοφάγο και έναν ροδιακό πίθο με ανάγλυφες παραστάσεις που προέρχονται από το αρχείο Becchina -αν και είχαν και αυτές ελληνική προέλευση. Μπορεί η τότε δημοπρασία του Bonhmas να απέσυρε τη μαρμάρινη κεφαλή, αλλά το ΥΠΠΟ δεν έχει κάνει τίποτα για να ανακτήσει τις υπόλοιπες παράνομες αρχαιότητες παρότι είχε ενημερωθεί από τον Τσιρογιάννη. Και δεν είναι η μόνη περίπτωση παράνομων αρχαιοτήτων που ο ίδιος έχει καταφέρει να εντοπίσει αλλά τελικά η υπόθεση έχει μείνει στο αρχείο. 


Από μουσεία έως γκαλερί -όπως αυτή στην Ελβετία όπου εντόπισε μια μαρμάρινη ταφική λήκυθο- είναι άπειρα τα αρχαία που βρίσκει και εντοπίζει ο διακεκριμένος αυτός επιστήμονας που λάτρευε την Αρχαιολογία από μικρός. Από τότε δηλαδή που οι γονείς του τού έδειξαν ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τις εφημερίδες της εποχής (του 1977) -και ο ίδιος δεν ήταν καν σε ηλικία να καταλάβει- με εντυπωσιακά ευρήματα της Βεργίνας. Το τετράχρονο παιδί εντυπωσιάστηκε για πάντα και θέλησε να μπει στον υπέροχο αυτό κόσμο. Οι ίδιοι είναι που τον έκαναν να πιστέψει ότι πρόκειται για κάτι πανέμορφο και δημιουργικό - και ίσως αυτό είναι το μόνο που μπορεί να περιμένει κανείς από δυο γονείς που λέγονται Περικλής και Αθηνά. Αυτοί του εμφύσησαν την αγάπη για τον αρχαίο κόσμο και τους αμέτρητους θησαυρούς του. 
Μεγαλώνοντας και έχοντας διαβάσει αμέτρητα βιβλία για μύθους της αρχαιότητας και γνωρίζοντας καλά Ιστορία, ο φιλόδοξος εραστής της Αρχαιολογίας πέρασε στο πανεπιστήμιο, απ’ όπου αποφοίτησε το 1998. Ολο τον καιρό της φοίτησής του, όμως, δεν σταμάτησε να δουλεύει ως εργάτης στις ανασκαφές στα Γλυκά Νερά, ενώ το 2000 τον προσέλαβαν και επίσημα ως συμβασιούχο στην Αρχαία Αγορά. Τον περίμενε όμως ο Στρατός, με το πάθος για την Αρχαιολογία να είναι η παρηγοριά του ακόμα και εκείνες τις δύσκολες μέρες - ή μάλλον ήταν τρόπος ζωής. Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό με την άσκηση που είχαν διατάξει τότε στους αξιωματικούς όπως εκείνος, όπου προβλεπόταν να καταλάβουν κάποια υψώματα στην Κρήτη. Και ενώ λοιπόν όλοι έτρεχαν και σκαρφάλωναν προς το οχυρό, αυτός είχε μείνει στη βάση του και συνέλεγε αρχαία! Τα κεραμεικά του ευρήματα τα δήλωσε στην Εφορεία Ηρακλείου, αλλά ακόμα και σήμερα δεν γνωρίζει αν ακολούθησε ανασκαφή στο συγκεκριμένο σημείο. Στην πορεία βρήκε και άλλα και για να τον επιβραβεύσουν του πρότειναν μια θέση στην τοπική Εφορεία. Απολύθηκε από το Στρατό και κάποια χρόνια αργότερα ζήτησαν τη συμβολή του για μια έρευνα έξω από ένα μοναστήρι στα Μέγαρα, όπου η Αστυνομία είχε εντοπίσει παράνομες αρχαιότητες.

Από τότε άρχισε η καριέρα του ως διώκτη αρχαιοτήτων, που τον έφερε κοντά στις πιο πολύκροτες υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας όπως αυτή των Σάιμς - Μιχαηλίδη και ενός κυκλώματος που απλώνει τα δίχτυα του σε κορυφαία μουσεία σε ολόκληρο τον κόσμο - και σε ανθρώπους της υψηλής κοινωνίας. Ευτυχώς, σε αντίθεση με το ελληνικό κράτος που δεν φρόντισε να αξιοποιήσει κατάλληλα τον Τσιρογιάννη προς όφελός του, το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ δείχνει να εκμεταλλεύεται απόλυτα τις γνώσεις και την πείρα του. Ο βρετανικός Τύπος ζητάει τη γνώμη του σε ανάλογα θέματα κι εκείνος μένει να εξηγεί πώς ένας Ελληνας προερχόμενος από μια χώρα όπου η αρχαιοκαπηλία αποτελεί χρόνια μάστιγα οργανώνει τον αγώνα για τον εντοπισμό των χαμένων αρχαιοτήτων από τη Γηραιά Αλβιώνα. Και να πεις ότι δεν του λείπει η πατρίδα: πάντα αναφέρεται με αγάπη στα μέρη όπου εργάστηκε και αγάπησε. Οσο για το τι νοσταλγεί περισσότερο από τη χώρα μας, αναφέρει δύο πράγματα: «Το λευκό του μαρμάρου και το γαλανό του Αιγαίου».