Εκατό χρόνια από τη γενοκτονία των Ποντίων

της Παναγιώτας Ιωακειμίδου*

Έχουν περάσει 100 χρόνια περίπου και οι πληγές της Γενοκτονίας των προγόνων μας αιμορραγούν ακόμα. Ήταν τόσο βαθιές που δεν μας αφήνουν να ξεχάσουμε τα τραγικά γεγονότα της θηριωδίας των Τούρκων.
Η ιστορία των εκτοπισμών ξεκίνησε με την έκρηξη του πολέμου το 1916 και συνεχίστηκε μέχρι το 1924,κράτησε οκτώ χρόνια. Οι Έλληνες Πόντιοι εκτοπίστηκαν στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας για λόγους δήθεν στρατιωτικής ασφαλείας,στην πραγματικότητα όμως γιατί ήθελαν να τους αφαιρέσουν τη ζωή και κάθε κινητή και ακίνητη περιουσία.
Οι εκτοπισμοί της πρώτης φάσης ξεκίνησαν σε όλο τον Πόντο τέλη Απριλίου του 1916, μετά την κατάληψη της Τραπεζούντας από τους Ρώσους, και φούντωσαν το χειμώνα του 1916-1917.Αρχίζει το μακελειό.Ο θάνατος περιοδεύει πάνω από τις πανάρχαιες εστίες.

Αυτή την Κυριακή, το συγκλονιστικό βιβλίο του Αναστάσιου Λ. Σταμπουλίδη «Πόντος, οι Ρίζες μας - Μαρτυρίες Γενοκτονίας» είναι στο ΘΕΜΑ την Κυριακή 20 Μαΐου.

Τα ματωμένα Χριστούγεννα του 1916 καίγονται χωριά,εκκλησίες,σχολεία.
Γυναίκες βιάζονται,περιουσίες λεηλατούνται.
Ξεκινούν εκτοπισμοί, προορισμός ο θάνατος.Ταλαάτ πασάς και Εμβέρ πασάς είναι οι απηνείς διώκτες των Ποντίων και ο κακός τους δαίμονας.Είχαν υποσχεθεί στους Αμερικανούς να μην εξορίσουν τα παιδιά και τις γυναίκες,αλλά την επόμενη μέρα 31 Ιανουαρίου 1917 ο Ταλαάτ πασάς δηλώνει:«Βλέπω να πλησιάζει η ώρα να ξεκαθαρίσουμε τώρα με τους Έλληνες,όπως το 1915 με τους Αρμένιους».

Ο χειμώνας του 1917 ήταν πολύ βαρύς. Μέσα σε βαριά κακοκαιρία και χιόνια εκτοπίζονται χιλιάδες Πόντιοι στα βάθη της Μικράς Ασίας χωρίς να ξέρουν τον τόπο του εκτοπισμού τους. Οι τόποι των εκτοπισμών βρίσκονταν σε απάτητα και χιονοσκεπή βουνά σε απόσταση πολλών ημερών και βδομάδων ακόμα από τον τόπο της κατοικίας τους.Πριν προλάβουν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους εφορμούσαν σαν πεινασμένα όρνια οι τσέτες, οι στρατιώτες, οι χωροφύλακες και έκαναν πλιάτσικο περιουσιών και ζωών. Λεηλατούσαν τα σπίτια μπροστά στα μάτια των Ποντίων που ακόμα δεν είχαν προλάβει να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και στη συνέχεια τους έβαζαν φωτιά.Οι εκτοπισμένοι φορτώνονταν στη ράχη τους λίγα χρειώδη και αναχωρούσαν για το «πουθενά».Κλάματα,σπαραγμοί και θρήνοι.Παρακάλια από τους εκτοπισμένους, γέλια,ειρωνείες,βαρβαρότητες από τους Τούρκους.

Αναχωρούσαν με τη συνοδεία των τζεντερμέδων μήπως και διαφύγει κάποιος και σωθεί. Οι γέροι, τα μωρά και οι άρρωστοι άφηναν την τελευταία τους πνοή εκεί στα άξενα μέρη.Πεινασμένοι,διψασμένοι,κατάκοποι δεν ήξεραν πού τους πάνε και ποιά θα ήταν η τύχη τους.Οι ταλαιπωρημένοι και άρρωστοι εγκαταλείπονταν στους δρόμους χωρίς γυρισμό.Δεν επέτρεπαν στους οικείους τους να τους βοηθήσουν.Πέθαιναν μόνοι τους ή τους σκότωναν οι συνοδοί χωροφύλακες.Υπάρχει πιο απάνθρωπη συμπεριφορά από αυτήν;Να βλέπεις το δικό σου άνθρωπο να σε ικετεύει να μην τον εγκαταλείψεις και να μην μπορείς να κάνεις τίποτα.Θλιβερό το θέαμα των μανάδων που θήλαζαν τα βρέφη νεκρές και άταφες με τα μωρά να βυζαίνουν μέχρι να πεθάνουν και αυτά από πείνα.

Οι όμορφες γυναίκες και τα κορίτσια βιάζονταν και εξευτελίζονταν μπροστά στα μάτια των συζύγων ή των πατεράδων τους, οι οποίοι δεν μπορούσαν να αντιδράσουν.Πολλές φορές οι οικείοι τους τις μουντζούρωναν και τις λέρωναν ή τους φορούσαν κουρέλια για να κρύψουν την ομορφιά τους.
Οι κάτοικοι των περιοχών από όπου περνούσαν αντιμετώπιζαν την ποινή θανάτου,αν τολμούσαν να ελεήσουν τα δύστυχα καραβάνια.Πολλοί πέθαιναν στον δρόμο μην αντέχοντας πια την εξαθλίωση.

Η πείνα,η δίψα,το τσουχτερό κρύο εκείνου του χειμώνα,ο ψυχικός πόνος και η απογοήτευση τσάκισαν τους περισσότερους.
Όσοι άντεξαν έφταναν στα κέντρα συγκέντρωσης της Τοκάτης,της Κάβζας,της Αμάσειας και της Ερπαά.Στους τόπους συγκέντρωσης τους περίμεναν νέες ταλαιπωρίες και βάσανα.Τους έβαζαν μέσα σε λουτρώνες όλους μαζί και όταν έβγαιναν ζεστοί και αχνιστοί,περίμεναν μέσα στο παγερό ψύχος τα ρούχα τους και τους γιατρούς.Ρούχα και γιατροί αργούσαν επίτηδες.Το αποτέλεσμα ήταν να αρρωσταίνουν από το κρύο.Τους πήγαιναν στο Νοσοκομείο,από το οποίο βέβαια δεν έβγαιναν ποτέ,παρά μόνον νεκροί.

Η μέθοδος του «λουτρού» είναι μια από τις μεθόδους της λεγόμενης Λευκής Γενοκτονίας.Η μέθοδος αυτή επαναλαμβανόταν και στους επόμενους σταθμούς μέχρις ότου πέθαιναν όλοι.Ήταν μια ασφαλής μέθοδος.Με αυτόν τον τρόπο εκτοπίστηκαν τα τρία τέταρτα της επαρχίας Ροδοπόλεως, ολόκληρη η επαρχία Χαλδείας,ολόκληρη η επαρχία Κολωνίας (στην οποία ανήκει και το Επές με τα 18 χωριά του),οι επαρχίες Αμάσειας και Νεοκαισάρειας σε βάθος εβδομήντα χιλιομέτρων.

Η συγκλονιστική μαρτυρία "Πόντος οι ρίζες μας μαρτυρίες γενοκτονίας" είναι στο ΘΕΜΑ την Κυριακή 20 Μαΐου.

Η περιοχή της Κολωνίας,γνώρισε τη βαρβαρότητα σε όλο της το μεγαλείο. Οι κάτοικοι όχι μόνον εκτοπίστηκαν,αλλά σφάχτηκαν και οι γυναίκες βιάστηκαν μπροστά στους άντρες τους.Οι εκκλησίες χρησιμοποιήθηκαν ως τόποι ασέλγειας.Τα όμορφα κορίτσια και αγόρια στάλθηκαν στα χαρέμια και εξισλαμίστηκαν.Τα πτώματα απαγορεύονταν να θάβονται και έμεναν βορά στα σκυλιά και τα όρνεα.Το σχέδιο εξόντωσης των κατοίκων της μαρτυρικής περιοχής ήταν του Ασάφ Βέη και του Φαζήλ,με βοηθούς τον Ταπάν Ογλού Χαλήλ και τον Σερήφ.

Τον Μάρτιο του 1917,όσοι επέζησαν,γυρίζουν στα χωριά τους.Τους περίμενε όμως ο αιμοδιψής Τοπάλ Ογλού Χαλήλ και έριξε εναντίον τους 8 ποιμενικούς μολοσσούς που τους κατασπάραξαν.Αναγκάστηκαν αυτή την φορά να φύγουν μόνοι τους στο Τοκάτ, την Κερασούντα και τα Κοτύωρα.

Οι εκτοπισμοί απλώνονται σε όλο τον Πόντο.Οι κάτοικοι της Τρίπολης εκτοπίζονται 16 Νοεμβρίου του 1916,της Σαμψούντας 26 Δεκεμβρίου,3 Ιανουαρίου 1917 της Πάφρας,της Τραπεζούντας 4 Φεβρουαρίου 1917,της Σινώπης 23 Ιουνίου 1917.Το τέλος του Α΄Παγκοσμίου πολέμου βρίσκει τους Έλληνες του Πόντου αποδεκατισμένους.Μετά την αποχώρηση των Ρώσων από την Τραπεζούντα το 1918 και την υπογραφή της συνθήκης του Μούδρου,όσοι εξόριστοι επέζησαν,επέστρεψαν στα σπίτια τους.Ο Τοπάλ Οσμάν,όταν υπογράφτηκε η ανακωχή,εγκατέλειψε το φρικαλέο έργο του και ανέβηκε στα βουνά καραδοκώντας για νέα ευκαιρία.
Στην πρώτη αυτή φάση εκτοπίστηκαν 258674 χιλιάδες Πόντιοι.Από αυτούς χάθηκαν το 60-70% από τις γεωργικές περιοχές και 40-60% από τις πόλεις.Αυτοί διαθέτοντας περισσότερα χρήματα εξαγόραζαν τη ζωή τους.

Μετά τη λήξη του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και την ανακωχή του Μούδρου τον Οκτώβριο του 1918 όλοι οι επιζήσαντες εκτοπισμένοι επιστρέφουν στις εστίες τους. Πίστεψαν ότι τελείωσαν πια τα βάσανα τους και αρχίζει μια νέα ειρηνική περίοδος.Δεν φαντάζονταν σε καμιά περίπτωση ότι πολύ σύντομα θα τα χάσουν όλα. Η μεγάλη νίκη των συμμάχων αναπτέρωσε τις ελπίδες τους ότι ήρθε επιτέλους η πολυπόθητη ώρα της δικαίωσης και της ελευθερίας τους.Τα μισητά πρόσωπα Ταλαάτ, Εμβέρ,Τζαβήτ έφυγαν στο εξωτερικό για να γλυτώσουν. Ο πιο αιμοβόρος και μισητός από όλους αυτούς ο Ταλαάτ δολοφονήθηκε στη Ρώμη από έναν Αρμένιο,γιατί αυτός ήταν που έδωσε την εντολή για τη σφαγή των Αρμενίων το 1915 .
Μετά τη συνθήκη του Μούδρου έχουν την προστασία του κράτους και συνεχίζουν την ειρηνική τους ζωή.Οι μητροπολίτες,οι οποίοι είχαν απομακρυνθεί με βία,επανέρχονται στις μητροπόλεις τους.Ανάμεσα σε αυτούς και ο Γερμανός Καραβαγγέλης.Όλα έδειχναν ότι το μέλλον είναι πολύ αισιόδοξο για τους Έλληνες του Πόντου και της Μικράς Ασίας.
Στις 26 Δεκεμβρίου του 1919 ο Κεμάλ σχηματίζει κυβέρνηση στην Άγκυρα,αντίθετη στον Σουλτάνο,τον οποίον θεωρεί υποχείριο των Αγγλογάλλων.
Τον Απρίλιο του 1920 αυτοανακηρύσσεται πρόεδρος και αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων και κηρύσσει αγώνα εναντίον του ελληνικού στρατού, που εν τω μεταξύ προελαύνει στη Μικρά Ασία.
Ξεκινούν νέες εκτοπίσεις,χειρότερες από τις πρώτες.

H δεύτερη και πιο απάνθρωπη φάση της γενοκτονίας εξυφάνθηκε στη μεγάλη εθνοσυνέλευση της Άγκυρας τον Μάιο του 1922.Αποφασίστηκε η ολική εξολόθρευση των Ελλήνων του Πόντου,όσοι είχαν απομείνει από αυτούς.Τα μεσάνυχτα στις 25 Μαΐου του 1922 άρχισε η εφαρμογή του σχεδίου. Στη Μαλάτεια εκείνη την εποχή είχαν απομείνει 4265 γυναικόπαιδα. Η συγκέντρωση στη Μαλάτεια εξόριστων από όλες τις περιοχές του Πόντου είχε ξεκινήσει από πολύ νωρίς.Τον Σεπτέμβριο του 1921 οι συγκεντρωμένοι εξόριστοι υπολογίζονται περίπου σε δέκα χιλιάδες.Προέρχονταν από την Αμάσεια,Μερζιφούντα,Κιουμούς Μαντέν,Επές,Τοκάτη,Ζίλε,Κασταμονή και άλλες περιοχές.
Η Μαλάτεια ήταν η αρχαία ελληνική πόλη Μελιτίνη.Εύφορη,με μεγάλη εμπορική κίνηση,την εποχή εκείνη είχε πληθυσμό 25 χιλιάδες κατοίκους.Στη Μαλάτεια σφαγιάσθηκαν 40 χιλιάδες Αρμένιοι.Την εποχή του εκτοπισμού των Ποντίων στην περιοχή 9 χρόνια μετά,είδαν Τούρκους και Κούρδους να σκάβουν τα χώματα και να ψάχνουν κρανία για να τους πάρουν τα χρυσά δόντια.Προτού ξημερώσει η μέρα οι τζεντερμέδες περικύκλωσαν τα γυναικόπαιδα και με συνοδεία τα αποστέλλουν στις πορείες θανάτου.Η εντολή είναι πάνε 500 χιλιόμετρα μακριά.Μέσα από τα απόκρημνα βουνά του Χαρπούτ οδεύουν για το Ντιαρμπεκίρ και από εκεί για το Μπιτλίς.Οι αποστολές εκτελούνταν με πολύ μεγάλη αυστηρότητα.Οι εκτοπισμοί σταμάτησαν ξαφνικά στις αρχές Ιουνίου του 1922.Οι νέες εντολές ήταν να σταματήσουν οι εκτοπισθέντες όπου και αν βρίσκονταν. ΄Ετσι σταμάτησαν την πορεία τους και εγκαταστάθηκαν άλλοι στο Χαρπούτ, άλλοι στα Άργανα, άλλοι στο Ντιαρμπεκίρ.
Όσοι απόμειναν από τους εκτοπισθέντες τράβηξαν για Χαλέπι,μετά από μήνες βρέθηκαν στον Λίβανο και από εκεί με σαπιοκάραβα διοχετεύτηκαν ως κοπάδια από κτήνη στα Λοιμοκαθαρτήρια.

* H Παναγιώτα Ιωακειμίδου ειναι εκπαιδευτικός και ασχολείται διεξοδικά με θέματα που αφορούν την ιστορία και τον πολιτισμό του Ποντιακού Ελληνισμού.