Η απόλυτη πρόκληση: Οίκος δημοπρασίας πηγαίνει στα δικαστήρια την Ελλάδα για αρχαιοελληνικό ειδώλιο αλόγου

Κάποιος το έκλεψε και το μετέφερε δίχως άδεια εκτός Ελλάδας. Πολλά χρόνια μετά, το αρχαιοελληνικό χάλκινο ειδώλιο αλόγου βρέθηκε στη λίστα του οίκου δημοπρασιών Sotheby's. Το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού εντόπισε το αρχαίο ειδώλιο και έσπευσε να το διεκδικήσει. Ο ξένος οίκος δημοπρασίας, σε μία κίνηση απόλυτης πρόκλησης, κατέφυγε στα δικαστήρια εναντίον του ελληνικού κράτους, προκειμένου να «αποσαφηνίσει τα δικαιώματα των νόμιμων ιδιοκτητών», όπως αναφέρει το σχετικό αποκαλυπτικό δημοσίευμα των Financial Times.

Η αγωγή κατατέθηκε σε δικαστήριο της Νέας Υόρκης την Τρίτη, από τον Sotheby's και τους κατόχους του ειδωλίου, την οικογένεια των εκλιπόντων συλλεκτών Howard και Saretta Barnet, οι οποίοι αγόρασαν το χάλκινο άλογο το 1973. Πιστεύεται ότι είναι η πρώτη φορά που ο οίκος δημοπρασιών καταθέτει αγωγή εναντίον μιας κυβέρνησης.

Το ειδώλιο, ύψους 14 εκατοστών, κορινθιακού τύπου, χρονολογείται στον 8ο αιώνα π.Χ. Η αξία του είχε εκτιμηθεί μεταξύ 150.000 και 250.000 δολαρίων και επρόκειτο να δημοπρατηθεί από τον Sotheby's στη Νέα Υόρκη, στις 14 Μαΐου, μαζί με άλλα αντικείμενα από τη συλλογή των Barnet. Ήταν μάλιστα ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της δημοπρασίας.

Σημειώνεται πως είχε ταυτιστεί από τον αρχαιολόγο και ερευνητή διεθνών αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, δρ. Χρήστο Τσιρογιάννη, στο κατασχεμένο αρχείο του εμπόρου αρχαιοτήτων Ρόμπερτ Σάιμς -ο οποίος έχει κατηγορηθεί ως οργανωτής ενός μεγάλου κυκλώματος αρχαιοκαπηλίας.

Οι Financial Times αναφέρουν ότι μία ημέρα πριν από τη δημοπρασία, το υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας, με επιστολή του στον δημοπράτη, απαίτησε την απόσυρση του ειδωλίου και ζήτησε την επιστροφή του στην Ελλάδα.

Στη σχετική επιστολή το υπουργείο σημειώνει πως δεν υπάρχει τίποτα στα αρχεία του που να δείχνει πως το αντικείμενο «βγήκε νόμιμα από τη χώρα» και επιφυλάσσεται «του δικαιώματος να λάβει τα απαραίτητα νομικά μέτρα» για τον επαναπατρισμό του.

Ο Sotheby's απέρριψε τις ελληνικές αξιώσεις, υποδεικνύοντας ότι το άλογο είχε πωληθεί το 1967 σε δημοπρασία της Ελβετίας, πριν περάσει στα χέρια του Σάιμς και στη συνέχεια στη συλλογή των Barnets. Πάντως, ο οίκος απέσυρε την τελευταία στιγμή το ειδώλιο από τη δημοπρασία του Μαΐου, καθώς η διεκδίκησή του από την Ελλάδα έβλαπτε την εμπορική αξία του.

Υποστηρίζοντας ότι το ελληνικό υπουργείο δεν είχε δικαίωμα να παρέμβει στην πώληση και δεν μπορούσε να παρέχει πληροφορίες σχετικά με το πότε ή από ποιον είχε κλαπεί ή απομακρυνθεί από τη χώρα, ο Sotheby's τονίζει ότι ζητά από το δικαστήριο «να διευκρινίσει τα δικαιώματα των νόμιμων ιδιοκτητών αρχαίων έργων τέχνης και να προστατεύσει τους πελάτες έναντι αβάσιμων αξιώσεων». Είναι εξαιρετικά αντισυμβατικό για τους οίκους δημοπρασιών να μεταφέρουν τέτοιες διαμάχες στα δικαστήρια.

Σε άλλες περιπτώσεις αμφισβητούμενης προέλευσης, οι ιδιοκτήτες και οι οίκοι συνήθως αποσύρουν από δημοπρασίες τέτοιου είδους αρχαιότητες, καθώς δεν μπορούν να τις πωλήσουν, και διαπραγματεύονται πίσω από κλειστές πόρτες με τη χώρα που τις διεκδικεί, προκειμένου να πωλήσουν σε αυτή το σχετικό αντικείμενο.

Το ιστορικό προέλευσης αρχαίων αντικειμένων συχνά εμφανίζεται προβληματικό. Πάντως, ένας βασικός κανόνας που ακολουθείται από εμπόρους, δημοπράτες και μουσεία, είναι πως πρέπει να εγείρει ερωτήματα κάθε περίπτωση αντικειμένου που δεν έχει σαφές ιστορικό ιδιοκτησίας πριν από το 1970. Εκείνη τη χρονιά ήταν που τέθηκε σε ισχύ η συνθήκη της UNESCO σχετικά με τη διακίνηση κλεμμένων αρχαιοτήτων.

Στο ιστορικό προέλευσης του χάλκινου αλόγου, ο Sotheby's ανέφερε τον περασμένο μήνα πως είχε βγει σε δημοπρασία του οίκου Munzen und Medaillen AG στη Βασιλεία της Ελβετίας, στις 6 Μαΐου 1967, από την οποία πιθανώς το απέκτησε ο Ρόμπιν Σάιμς. Από τον Σάιμς το αγόρασαν στη συνέχεια οι Barnets στη Νέα Υόρκη, στις 16 Νοεμβρίου 1973.

Η θέση του υπουργείου Πολιτισμού

«Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού αναμένει να του γνωστοποιηθεί η αγωγή του Sotheby's και της οικογένειας Howard και Saretta Barnet και θα λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για την προάσπιση του δημοσίου συμφέροντος».

Τα παραπάνω τονίζει, σύμφωνα με πληροφορίες του ΑΠΕ-ΜΠΕ, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού με αφορμή το δημοσίευμα των Financial Times, που μεταξύ άλλων αναφέρει ότι ο οίκος δημοπρασιών Sotheby's άσκησε αγωγή εναντίον του ΥΠΠΟΑ επειδή διεκδίκησε ένα αρχαιοελληνικό χάλκινο ειδώλιο αλόγου που επρόκειτο να δημοπρατηθεί.