Φωτιές: Ετοιμότητα στα χαρτιά - Χάος την ώρα της καταστροφής

Σχέδια αντιμετώπισης κρίσεων που τελικά ... μένουν στο συρτάρι. Απουσία προληπτικών -αποτρεπτικών μέτρων απο την πολιτεία, προβληματικός διωκτικός μηχανισμός που αποθρασύνει τους επίδοξους εμπρηστές, ακραίες καιρικές συνθήκες κ' ένα σύστημα δασοπυρόσβεσης που φαίνεται πως χωλαίνει, αποτελούν τις κύριες απαντήσεις στο βασικό ερώτημα των ημερών : “Γιατί κάθε καλοκαίρι -κυριολεκτικά- “καιγόμαστε”, αν και θεωρητικά υπάρχει επάρκεια προσωπικού και μέσων ;”.

1) ΣΧΕΔΙΑ ΠΟΥ ΜΕΝΟΥΝ ΕΠΙ ΧΑΡΤΟΥ
Κοινός παρονομαστής όλων των μεγάλων δασικών πυρκαγιών τις τελευταίες δεκαετίας, είναι η απουσία συντονισμού που ενίοτε, όπως στην περίπτωση της Ανατολικής Αττικής, καταλήγει σε τραγωδία. Ενώ σε περιοχές χαρακτηρισμένες ως “επικίνδυνες” υπάρχουν σχέδια και διαταγές για την αντιμετώπιση έκτακτων περιστατικών, που επικαιροποιούνται κάθε χρόνο, ουδέποτε τελικά εφαρμόζονται έστω και τμηματικά. H Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας -ως αρμόδιο όργανο- έχει αποστολή της, την ευθύνη για τον συντονισμό όλων των δράσεων των εμπλεκόμενων φορέων για την πρόληψη, ετοιμότητα και αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών ή καταστάσεων έκτακτης ανάγκης επομένως και από δασικές πυρκαγιές. Ο συντονισμός των δράσεων για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, βασίζεται σε εγκύκλιο “Σχεδιασμός και δράσεις Π.Π. για την αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών” σ' ένα συνολικό Εθνικό σχεδιασμό που γίνεται με τη συμμετοχή και συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων σε Κεντρικό Επίπεδο και σ' ένα Περιφερειακό Σχεδιασμό με την ευθύνη των Περιφερειών

“Μεγάλες δασικές πυρκαγιές χωρίς συντονισμό”
“Η τραγωδία στο Μάτι, απέδειξε περίτρανα πως οι συναρμόδιοι φορείς, Περιφέρεια Αττικής, Δήμοι Ραφήνας - Μαραθώνα, Πυροσβεστική Υπηρεσία. Λιμενικό Σώμα, ΕΛ.ΑΣ και ΕΚΑΒ αυτοσχεδίασαν και λειτούργησαν αυτόνομα με τραγικά αποτελέσματα” λέει στο ΘΕΜΑ ο κ. Ανδριανός Γκουρμπάτσης, Αντ/γος εα της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και νομικός που έχει ασχοληθεί διεξοδικά με το θέμα των εμπρησμών, επισημαίνοντας “Αποδεδειγμένα τα τελευταία χρόνια σε μεγάλες δασικές πυρκαγιές δεν υπάρχει σωστός συντονισμός και οργάνωση των δυνάμεων που εμπλέκονται. Σε 5.000 στρέμματα να σου καούν 80 άτομα, αποτελεί τραγωδία και υπάρχουν ευθύνες. Από την προηγούμενη μέρα άπαντες γνώριζαν πως ο δείκτης επικινδυνότητας ήταν στο “4”, άρα ο μηχανισμός θεωρητικά θα έπρεπε να ήταν σε ετοιμότητα, κάτι που δεν έγινε όπως αποδείχθηκε, ενώ δεν υπήρξε και έκτακτο σχέδιο εκκένωσης στον οικισμό Μάτι” που ο επικεφαλής των πυροσβεστικών δυνάμεων θα έπρεπε να εισηγηθεί προληπτικά την εκκένωση, αμέσως με το που εκδηλώθηκε η φωτιά στο Ντράφι” λέει ο κ.Γκουρμπάτσης.

2) ΑΠΟΥΣΙΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ
Έως σήμερα η πολιτεία έχει ρίξει το μεγαλύτερο βάρος της στο πως θα “καταστείλει” τις πυρκαγιές και όχι στην πρόληψη τους και πως δηλαδή πως θα πετύχει ν΄ αποτρέψει είτε την εκδήλωση πυρκαγιών σε δασικές εκτάσεις, είτε την καταστροφική τους εξάπλωση. Στην πρόληψη περιλαμβάνονται : η μέριμνα για την επιστημονική διαχείριση των δασών, η διάνοιξη αντιπυρικών ζωνών, η ίδρυση δικτύων πυροφυλακίων και πυροσβεστικών κρουνών, η αποψίλωση και ο καθαρισμός δασών κα. Tα μέτρα αυτά θα πρέπει να εφαρμόζονται σχολαστικά τουλάχιστον σε “κόκκινες” περιοχές της χώρας, προκειμένου να περιορίζουν στο ελάχιστο τον κίνδυνο, ενώ ο σχεδιασμός τους απαιτεί κεντρική πολιτική απόφαση, που αν και υπάρχει εδώ και χρόνια παραμένει -όπως αποδεικνύεται- τελικά στη θεωρία. Στο πλαίσιο αυτό, είναι αναγκαία η συνεργασία πολλών επιστημόνων και υπηρεσιών, όπως δασολόγων της Δασικής Υπηρεσίας, χειριστών της Πολεμικής Αεροπορίας, της Πυροσβεστικής, της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας, της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας κ.α.

“Δάση αφημένα στην τύχη τους”
Ο κ. Χρίστος Γαλλής, Περιβαλλοντολόγος- δασολόγος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι, ερευνητής στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, αναφέρει πως η εγκατάλειψη των δασών τις τελευταίες δεκαετίες από τις αρμόδιες υπηρεσίες έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση μεγάλης ποσότητας βιομάζας, που βρίσκει διεξόδους απελευθέρωσης και με τη φωτιά. “Τα δάση είχαν ουσιαστικά αφεθεί στην τύχη τους. Έτσι συσσωρεύτηκε μεγάλη ποσότητα βιομάζας, δηλαδή μεγάλη συσσώρευση ενέργειας σε ένα οικοσύστημα, ενέργεια που έχει την τάση να βρίσκει διεξόδους απελευθέρωσής της και μία από αυτές είναι η φωτιά. Ειδικά στα μεσογειακά ξηροθερμικά οικοσυστήματα, αυτή η υπερσυσσώρευση βιομάζας είναι ύλη προς καύση, ειδικά στα ξηροθερμικά μας καλοκαίρια” λέει ο κ.Γαλλής επισημαίνοντας : “Η επιστήμη έχει σήμερα τεχνικές αειφόρου διαχείρισης των δασών, όπου σε επιλεγμένο χρόνο ένα μικρό μέρος της βιομάζας απομακρύνεται μέσω επιλογικών μικρών αραιώσεων”.

3) ΔΙΩΚΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ
Τα έως σήμερα στοιχεία μαρτυρούν πως ο διωκτικός μηχανισμός χωλαίνει να παραπέμψει στη δικαιοσύνη -με επαρκή αποδεικτικά στοιχεία- υπαίτιους πυρκαγιών, αποθρασύνοντας τους επίδοξους ... εμπρηστές. Τα νούμερα πρέπει να προβληματίσουν, όταν δεν εξακριβώνονται από τον αρμόδιο διωκτικό μηχανισμό τα ακριβή αίτια και οι υπαίτιοι συγκεκριμένα 4/10 αγροτοδασικών πυρκαγιών. Αυτό συμβαίνει, είτε λόγω ανεπαρκούς άσκησης των καθηκόντων του αρμόδιου προσωπικού, είτε επειδη δεν υπήρξαν επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για την ποινική δίωξη των δραστών. Πάντως, απ' όσους παραπέμφθηκαν να δικαστούν, ως υπαίτιοι εγκλημάτων εμπρησμού σε δάση, είτε δεν καταδικάστηκαν όλοι, ούτε καν το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, είτε σε όσους καταδικάστηκαν, επιβλήθηκαν ''ήπιες'', ως προς το ύψος, ποινές. Την περίοδο 2000 – 2010 από τους 32 συλληφθέντες κατηγορούμενους για εμπρησμό σε δάση, τελικά καταδικάστηκε μόλις ... 1. Αλλά ακόμη και αυτοί που καταδικάστηκαν μπορεί να τους επιβλήθηκε σχεδόν στο σύνολο ποινή φυλάκισης έως 1 έτος, αλλά στις 7/10 περιπτώσεις η ποινή είχε ανασταλτικό χαρακτήρα.

“Έλλειμμα του διωκτικού μηχανισμού”
''Απαντήσεις στο εύλογο ερώτημα : “Γιατί δεν συλλαμβάνονται και τιμωρούνται οι εμπρηστές;'' δίνουν τα αποκαλυπτικά στοιχεία που προκύπτουν απ' όλους τους καταδικασθέντες για εγκλήματα εμπρησμού. Είναι προφανές πως υπάρχει θέμα αναποτελεσματικότητας και ελλείμματος ικανοποιητικής επιχειρησιακής λειτουργίας του αρμόδιου διωκτικού μηχανισμού, για την πρόληψη και καταστολή των εγκλημάτων εμπρησμού και εμπρησμού σε δάση” λέει ο κ.Ανδριανός Γκουρμπάτσης, Αντ/γος εα της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, σχολιάζοντας την αδυναμία του διωκτικού μηχανισμού να οδηγήσει στη δικαιοσύνη με επαρκή στοιχεία συλληφθέντες εμπρηστές, που ακόμη και εάν καταδικαστούν η ποινή δεν λειτουργεί τελικά αποθαρρυντικά. “Για αυτό σαφώς και δεν ευθύνονται οι δικαστικοί λειτουργοί, ούτε και για τον χαρακτηρισμό της πράξης, ως πλημμελήματος ή κακουργήματος, γιατί ασκούν τη σχετική δίωξη με βάση το αποδεικτικό υλικό που συγκεντρώνει κάθε φορά πάλι ο διωκτικός μηχανισμός και συνοδεύει τον δράστη” καταλήγει ο κ. Γκουρμπάτσης.

4) ΑΚΡΑΙΕΣ ΚΑΙΡΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ
Οι υψηλές θερμοκρασίες, η ταχύτητα του ανέμου -όταν αγγίζουν ακραίες καταστάσεις, καθώς και η χαμηλή υγρασία, μπορούν να καταστήσουν μια πυρκαγιά ανεξέλεγκτη. Στην περίπτωση της Ανατολικής Αττικής, όπως παλαιότερα στην Ηλεία, οι παράγοντες αυτοί έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην τραγωδία. Οι ισχυροί πολύ-πολύ ισχυροί δυτικοί άνεμοι, με ριπές που έφτασαν και σε ορισμένα σημεία ξεπέρασαν τα 100χλμ/ώρα, συνετέλεσαν στην εξάπλωση των πυρκαγιών σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι άνεμοι αυτοί κατέβαιναν από το βουνό προς τα χαμηλότερα υψόμετρα και ήταν πολύ ζεστοί και ξηροί. Επίσης σημαντικό ρόλο στην γρήγορη επέκταση μιας πυρκαγιάς, παίζει και η τοπογραφία της περιοχής όπου εκδηλώνεται και συγκεκριμένα η κλίση του εδάφους, η έκθεση της πλαγιάς, το υψόμετρο κα. Εξαιτίας της κλίσης του εδάφους, οι φλόγες πλησιάζουν την καύσιμη ύλη (πχ δάσος) μπροστά τους όπως συμβαίνει αντίστοιχα και με τους ισχυρούς ανέμους, ενώ φλεγόμενα κομμάτια κατρακυλούν στην πλαγιά δημιουργώντας νέες εστίες φωτιάς.

“Όταν τα φαινόμενα είναι ακραία, τα μέτωπα δεν είναι ενιαία”

«Αν κάναμε μια ανάλυση για δασικές πυρκαγιές μεταξύ παραγόντων σημαντικό ρόλο έχουν η ταχύτητα του ανέμου και η θερμοκρασία. Αυτοί οι δύο παράγοντες υπήρχαν στο Μάτι και εγώ αυτό το φαινόμενο το χαρακτηρίζω ακραίο, που είχε ως αποτέλεσμα να καταρρεύσουν οι δομές και οι υποδομές. Όταν τα φαινόμενα είναι ακραία, τα μέτωπα δεν είναι ενιαία” λέει από την πλευρά του ο κ. Ιωάννης Ζαχίλας, αντ/γος εα και Γ.Γ. της Ένωσης Αποστράτων Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, τονίζοντας πως τον μεγάλο βαθμό δυσκολίας στην επιχείρηση ανάσχεσης της λαίλαπας στο Μάτι πολλαπλασίασε ο αιφνιδιασμός των κατοίκων. “Οι κάτοικοι μιλούν για αιφνιδιασμό, κανείς δεν κατάλαβε τι έγινε. Όταν οι πολίτες λένε πως αρχικά ο αρχικά ο καπνός ήταν πολλά χιλιόμετρα μακριά και μετά είδαν τη φωτιά μέσα στα σπίτια τους, καταλαβαίνουμε ότι δεν πρόλαβαν να αντιδράσουν, αιφνιδιάστηκαν, ενώ από την κατάσταση των οχημάτων αποδεικνύεται πως οι θερμοκρασίες υπερέβησαν του 612 βαθμούς, με αποτέλεσμα να λιώσουν ακόμη και οι ζάντες” δήλωσε.

5) ΕΠΙΚΑΙΡΟΠΟΙΗΣΗ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΔΑΣΟΠΥΡΟΣΒΕΣΗΣ

Το 1998 η ευθύνη κατάσβεσης δασικών πυρκαγιών από αρμοδιότητα της Δασικής Υπηρεσίας πέρασε στην Πυροσβεστική Υπηρεσία. Αν και στην πορεία των χρόνων διατέθηκαν προσωπικό και υπερσύγχρονα μέσα, προκύπτει πως 20 χρόνια μετά η Πυροσβεστική Υπηρεσία μάλλον δεν έχει καταφέρει να προστατεύσει τον δασικό πλούτο της χώρας. Από το 1998 έως το 2012, έχασαν τη ζωή τους 114 άτομα από τα οποία τα 22 ήταν πυροσβέστες, κάηκαν περίπου 9 εκ στρέμματα, 4.000 σπίτια και 26 πυροσβεστικά οχήματα, την ίδια εποχή που το κράτος δαπανούσε 300-400 εκ. Ετησίως, όταν για επί Δασικής Υπηρεσίας δεν υπέρβαινε τα 30 εκ. ευρώ ετησίως. Ουσιαστικά αν και η δασοπυρόσβεση κατέληξε να είναι τρεις φορές αναποτελσματικότερη, την ίδια ώρα που ΄ο λογαριασμός” είναι δέκα φορές ακριβότερος σε σχέση με την εποχή που την ευθύνη είχε η Δασική Υπηρεσία.

“Περισσότερα χρήματα, περισσότερα καμμένα δάση”
“Το 1998 ανακόπηκε μία θετική εξέλιξη που είχε εκείνη την εποχή η Δασική Υπηρεσία, πήγαμε σε έναν καινούργιο φορέα -στην Πυροσβεστική Υπηρεσία- που αρχικά λέγαμε πως θα βελτιώσει την κατάσταση, αλλά τελικά έφτασε σε ένα ταβάνι μη έχοντας τα αποτελέσματα που κανείς ανέμενε με βάση τα μέσα και τα χρήματα που διατίθενται κάθε χρόνο, αφού έχουμε μεγαλύτερες καταστροφές. Έχουν καεί τα πιο σημαντικά δάση της χώρας. Για την Αττική δεν μιλάω η κατάσταση είναι δραματική” λέει ο κ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος, δασολόγος- ειδικός στις δασικές πυρκαγιές, τονίζοντας : “Πρέπει να αποτιμηθεί η κατάσταση για να καταλάβουμε τι κάναμε λάθος. Κάποια στιγμή όταν δεν πας καλύτερα πρέπει να αναρωτηθείς : “Γιατί πληρώνω τρεις φορές περισσότερο, αλλά έχω συνεχώς καταστροφές ; Τι κάνω λάθος ;”. Αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να επιστρέψει η ευθύνη στην Δασική Υπηρεσία, αλλά σίγουρα θα πρέπει να δούμε σοβαρά τι φταίει” καταλήγει ο κ.Ξανθόπουλος.