Τα μυστικά του τάφου της Αρχόντισσας στη Σίκινο: Μια σπουδαία αρχαιολογική ανάκαλυψη

Κι όμως, υπάρχουν ακόμα ευχάριστα νέα και αφορούν σε μια αρχαιολογική ανακάλυψη στην καρδιά του Αιγαίου: ένας μοναδικής αξίας ασύλητος τάφος ήρθε στο φως στη Σίκινο κατά τη διάρκεια εργασιών αναστήλωσης στον ναό της Επισκοπής. Πρόκειται για τον τάφο της εικαζόμενης αρχόντισσας του Αιγαίου με το όνομα Νεικώ, η οποία ήταν εκεί θαμμένη με πολλά πολύτιμα αντικείμενα, όπως χρυσά περικάρπια, δαχτυλίδια, περιδέραιο, μια πόρπη με ανάγλυφο καμέο, μαζί με γυάλινα και μεταλλικά αγγεία και άλλα σπαράγματα τα οποία μάλλον ανήκαν στη νεκρή.

Πρόκειται μόλις για την αρχή μιας σπουδαίας ανακάλυψης που έχει πολλά να μαρτυρήσει για τις συνήθειες εκείνης της περιόδου, δηλαδή μεταξύ του 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ. Η τρομερή αυτή αρχαιολογική ανακάλυψη είναι μοναδική και όπως δήλωσε και ο προϊστάμενος της Εφορείας Κυκλάδων Δημήτρης Αθανασούλης μιλώντας σχετικά στο ΑΠΕ: «Είναι μία ταφή εκτός κλίμακας, δηλαδή πολύ πλούσια γι’ αυτό το νησί».

Σχολιάζοντας αυτό το σπάνιο γεγονός, να βρεθεί τάφος ασύλητος, ο οποίος μάλιστα ήταν πολύ καλά κρυμμένος, πρόσθεσε: «Είναι εντυπωσιακό ότι την είχαν κρύψει όχι στις κανονικές κρύπτες που βρίσκονταν στο υπόγειο του μνημείου, αλλά στο διπλό τοίχωμα που είχαν φτιάξει σε σημείο του κτιρίου, ανάμεσα σε δύο τοίχους, ακριβώς για να μην τη βρουν». Πρόκειται πραγματικά για έναν ξεχωριστό τάφο, αλλά όχι τον μόνο αφού βρέθηκαν και άλλες δευτερεύουσες ταφές. Σίγουρα ένα ανέλπιστο δώρο - απ’ αυτά που δίνει η πλούσια από αρχαιολογική άποψη γη των Κυκλάδων: «Στο κάτω μέρος του μνημείου υπάρχουν δύο μεγάλοι χώροι με κάποιες άλλες, δευτερεύουσες ταφές, που όμως δεν είχαν τη σημασία της συγκεκριμένης, η οποία είναι κατασκευασμένη σε κιβωτιόσχημο τάφο από μεγάλες μαρμάρινες, καλοδουλεμένες πλάκες. Φαίνεται, δηλαδή, ότι εκτός από το μαυσωλείο, ξεχωριστός ήταν και ο τάφος μέσα στον οποίο την έβαλαν».

Η σημασία της Επισκοπής και τι σημαίνει ο τάφος

Και όλα αυτά σε έναν ναό που, σε αντιστοιχία με τον Παρθενώνα, απέκτησε διαφορετικές λειτουργίες στο πέρασμα των αιώνων. Δεν υπάρχει ίσως άλλο μέρος της Ελλάδας που να διαθέτει ένα τόσο μοναδικό κατασκεύασμα αφού είναι από τα σπανιότερα του είδους που σώζονται στον ελληνικό χώρο και στον νησιωτικό γενικότερα. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα πανέμορφο μαυσωλείο της όψιμης αρχαιότητας που αργότερα μετατράπηκε σε τρουλαίο βυζαντινό ναό. Οποιοι έχουν επισκεφθεί την Επισκοπή έχουν να λένε για την ομορφιά της καθώς στέκει μόνη της σε ένα απομακρυσμένο μέρος στη ρίζα ενός λόφου όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη της Σικίνου. Κι όμως, αυτό το μοναδικής αξίας καλοδιατηρημένο μαυσωλείο κινδύνεψε σοβαρά με κατάρρευση και χρειάστηκε μάλιστα να βγει ιδιαίτερο ψήφισμα ύστερα από αρχαιολογική συνάντηση που έγινε στο νησί για να προχωρήσει τελικά η ένταξή του στο ΕΣΠΑ, το οποίο επιχορήγησε και τις εργασίες που οδήγησαν στη σπουδαία αυτή ανακάλυψη. Υστερα από πρωτοβουλίες και πάλι του δραστήριου προϊσταμένου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Δημήτρη Αθανασούλη και σε συνεργασία με τον περιφερειάρχη και τον δήμαρχο μπόρεσαν να προχωρήσουν οι εργασίες αναστήλωσης που επιχειρησιακού προγράμματος ΕΣΠΑ της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, προϋπολογισμού 750.000 ευρώ. Κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης λοιπόν ήρθε στο φως και ο τάφος. Είναι απίστευτο το τι έφερε στο φως.

Οπως επισημαίνει σχετικά ο κ. Αθανασούλης: «Από τον τάφο περισυνελέγησαν χρυσά περικάρπια, δαχτυλίδια, περιδέραιο, μια πόρπη με ανάγλυφο καμέο, μαζί με γυάλινα και μεταλλικά αγγεία, άλλα μικροευρήματα καθώς και οργανικά σπαράγματα της ενδυμασίας της νεκρής. Οι πρώτες εκτιμήσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το εντυπωσιακό μαυσωλείο ανεγέρθηκε για να στεγάσει τον τάφο αυτής της γυναίκας. Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύνδεση, με άγνωστο μέχρι σήμερα ταφικό επίγραμμα από το μνημείο που παραδίδει το γυναικείο όνομα Νεικώ». Δεν είναι ωστόσο σίγουρο κατά πόσο είναι αυτή η γυναίκα που μετέτρεψε τη χρήση του συγκεκριμένου μαυσωλείου - αν και όλα καταδεικνύουν ότι ήταν αναμφίβολα επιφανής για την εποχή εκείνη. Οσο προχωράει η έρευνα και όσο θα βγαίνουν στο φως νέα δεδομένα, θα εξηγηθούν πολλά. Αλλωστε μέχρι πρότινος οι αρχαιολόγοι υποστήριζαν ότι επρόκειτο για ναό του Απόλλωνα. «Γνωρίζουμε για το μαυσωλείο πολύ πρόσφατα», διευκρινίζει με τη σειρά του ο κ. Αθανασούλης. «Στην αρχή νομίζαμε ότι εκεί βρισκόταν ναός του Απόλλωνα, όπως έλεγαν οι παλιές δημοσιεύσεις. Τώρα τι έβλεπαν οι Βυζαντινοί και γιατί επέλεξαν αυτό το κτίριο να το κάνουν ναό, είναι κι αυτό ένα μυστήριο. Η ανασκαφή του τάφου έχει τελειώσει και το υλικό έχει έρθει στην Αθήνα όπου θα συντηρηθεί, καθώς υπάρχουν οργανικά κατάλοιπα που θέλουν ειδική φροντίδα. Ετσι, όταν θα ολοκληρωθεί η συντήρηση θα έχουμε πολύ περισσότερα στοιχεία», προσθέτει ο προϊστάμενος της ΕΦΑ.

Ιδιαίτερα συγκινητική είναι επίσης η ανάρτηση της αρχαιολόγου Μαρίας Κονιώτη στο Facebook, η οποία είναι μέρος της ομάδας επίβλεψης του έργου μαζί με τον Θέμη Βάκουλη και την Ελένη Γεωργούλη και υπεύθυνους για τη συντήρηση τον Γιάννη Σταϊκόπουλο και τον Νίκο Βίττη. Μια ομάδα που έχει πολλούς λόγους να χαίρεται - μαζί με τον κ. Αθανασούλη που έχει την επίβλεψη. Οπως επισημαίνει η κυρία Κονιώτη στον λογαριασμό της μιλώντας για την Επισκοπή και το μοναδικό αυτό ταφικό μνημείο εξηγώντας τη μοναδικότητά του: «Κάθε του πέτρα και αρμός κουβαλά την Ιστορία... από την εποχή της ίδρυσής του στους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους μέχρι το Βυζάντιο και το σήμερα. Τόσες πολλές φάσεις σπάνιο δεν είναι για τα μνημεία. Σημαντικό και μοναδικό όμως είναι που κατέρρευσε και επισκευάστηκε τόσες φορές χωρίς ποτέ να λείπει ο σεβασμός στον αρχικό σχεδιασμό, έτσι που σήμερα για όποιον σκύψει με προσοχή για να το ερμηνεύσει, γενναιόδωρα να του αποκαλύπτεται η ιστορία πως το φρόντισαν μέσα στους αιώνες με μετασκευές και προσθήκες για να διατηρεί το παλιό και να στεγάζει το νέο. Μαυσωλείο του 2ου-3ου αιώνα μ.Χ., τυπικό δηλαδή ταφικό μνημείο επιφανών ανθρώπων, τρουλαίος βυζαντινός ναός, καθολικό μονής τον 17ο αιώνα και πάντα ιδιαίτερο για τους ντόπιους και τους περιηγητές που έφθασαν διαχρονικά σε αυτόν τον “άσημο τόπο” κατά τον Σόλωνα».

Για να καταλήξει μιλώντας με λόγια συγκινητικά γι’ αυτή τη μοναδική γυναίκα, τη Νεικώ, και αρχίζοντας έτσι να εξιστορεί τη μοναδική της ιστορία που καθώς φαίνεται θα μας απασχολεί για καιρό: «Τον άνθρωπο που έδρασε διαχρονικά μέχρι τώρα τον αισθανόμασταν από τις πράξεις του, ήρθε όμως το πλήρωμα του χρόνου να μας αποκαλυφθεί η ταφή αυτής της γυναίκας, πιθανότατα η αιτία για την ανέγερση του οικοδομήματος, και μια ακόμα διαφορετική ευλογία με τη μορφή της laudatio funebris να αναδυθεί στο μυαλό μας, να μας γεμίσει με συγκίνηση που αντάμειψε την υπομονή και την επιμονή μας, που μας περίμενε.

Κατά τις τελευταίες μέρες της αποκάλυψης και της πολύ προσεκτικής εργασίας για την περισυλλογή όλων των ευρημάτων χρειάστηκε η συμμετοχή ενός πλήθους ανθρώπων που ο καθένας από τη θέση του έπραξε το καλύτερο και με αυταπάρνηση.

Θα δείξουμε σε αυτήν και στο μνημείο τον ίδιο σεβασμό που έδειξαν στο κτίριο ανά τους αιώνες οι χρήστες του που μας το παρέδωσαν ετοιμόρροπο μεν αλλά όρθιο.
Στη Σίκινο, αυτό τον βράχο καταμεσής του πελάγου, υπάρχουν πολλές σελίδες Ιστορίας να γραφτούν ακόμα...».