Φωτιά στο Μάτι: Καμπανάκι κινδύνου για τις επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων

Tην ανάγκη να διεξαχθεί επιστημονική έρευνα για τις μεσοπρόθεσμες αλλά και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον από την πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής επισημαίνουν οκτώ Έλληνες ειδικοί με κείμενο- παρέμβασή τους που δημοσιεύει το protothema.

Στην Ελλάδα, ενώ παρατηρούνται πυρκαγιές μικρότερης έκτασης και διάρκειας από άλλες χώρες της Ευρώπης, σημειώνεται υπερβολικά μεγάλος αριθμός νεκρών και αυτό δείχνει ότι οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις των πυρκαγιών στην υγεία είναι σημαντικές.

Η επίδραση που έχει μια πυρκαγιά στην υγεία δεν είναι μόνο ο άμεσος αριθμός των νεκρών και η αυξημένη θνησιμότητα των εγκαυματιών στις μονάδες θεραπείας ή η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και η οικονομική αποζημίωση ή ενίσχυση, αναφέρουν οι έγκριτοι επιστήμονες με επικεφαλής τον Διευθυντή του Εργαστηρίου Τοξικολογίας και Εγκληματολογικής Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης, κ. Αριστείδη Τσατσάκη και προσθέτουν πως «μία πυρκαγιά μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την υγεία μακροπρόθεσμα και να επιβαρύνει τους ιδιωτικούς και τοπικούς πόρους της υγειονομικής περίθαλψης, εάν δεν υπάρχει σαφές σχέδιο δράσης, επικοινωνία και μελέτη αποτελεσματικού μετριασμού των αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία».

Οι ειδικοί αναλύουν στο άρθρο τους τις επιπτώσεις των δασικών-αστικών πυρκαγιών και εστιάζουν στα χαρακτηριστικά της πυρκαγιάς στο Μάτι αναφέροντας μεταξύ άλλων την καύση μεγάλων ποσοτήτων καυσίμων, πλαστικών, ελαστικών μέσα σε λίγο χρόνο που απελευθέρωσαν τεράστια θερμική ενέργεια και τοξικούς ρύπους. Παραθέτουν τέλος τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν προκειμένου να περιοριστούν ή να εξαλειφθούν οι επιπτώσεις τα πυρκαγιάς τόσο στη δημόσια υγεία όσο και στο περιβάλλον.


Αναγκαία η μελέτη τοξικότητας για τη πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής

Η πρόσφατη πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής, η αύξηση πυρκαγιών στην Ευρώπη και η διαρκώς αυξανόμενη απειλή της κλιματικής αλλαγής δείχνουν ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη να κατανοηθούν περαιτέρω οι επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον για τις πυρκαγιές, καθώς και να υπάρξει παραπέρα ευαισθητοποίηση του κοινού.

Η διεθνής και εθνική εμπειρία αποδεικνύουν ότι σε τέτοιας έντασης πυρκαγιές απειλείται σοβαρά η υγεία των εκτεθειμένων, ιδιαίτερα των ευπαθών ομάδων. Στις άμεσες επιπτώσεις συμπεριλαμβάνονται η αναπνευστική νοσηρότητα, τα καρδιαγγειακά, οφθαλμικά και ψυχιατρικά προβλήματα, τα σοβαρά εγκαύματα που απαιτούν φροντίδα σε ειδικές μονάδες και συνεπάγονται κίνδυνο επιπλοκών πολλών οργάνων. Ακόμη και ένας μικρός αριθμός θυμάτων μπορεί να απαιτήσει σημαντικούς πόρους, γιατί απαιτείται πολυήμερη διεπιστημονική φροντίδα, χειρουργικοί καθαρισμοί, επεμβάσεις και μεταγγίσεις.

Είναι ανησυχητικές οι ευρύτερες επιπτώσεις στην υγεία από τη διάδοση της ρύπανσης στον αέρα, υδάτινο περιβάλλον και έδαφος. Σκοπός του άρθρου είναι να ευαισθητοποιήσει πυρόπληκτους, εθελοντές και εργαζόμενους στον καθαρισμό αστικού και δασικού χώρου, αλλά και των αρμοδίων φορέων ώστε να ληφθούν ορθά και έγκαιρα μέτρα μετά τη πυρκαγιά, με στόχο τη μείωση του κινδύνου στη δημόσια υγεία.

Τοξικά προϊόντα καύσης σε αστικο-δασικές πυρκαγιές

Η πρόκληση θανάτου σε άμεσα εκτεθειμένους σε πυρκαγιές οφείλεται συνήθως σε συνδυασμό επιβλαβών και θανατηφόρων παραγόντων όπως η υψηλή θερμοκρασία, η έλλειψη οξυγόνου, η διάρκεια έκθεσης, η συγκέντρωση εισπνεόμενων αερίων καύσης, η πολυσυστηματική επιβάρυνση του οργανισμού στο καπνό και στα μικροσωματίδια με συνέπεια τη καρδιαγγειακή κάμψη, την απώλεια αισθήσεων, τα εγκαύματα και την αποτέφρωση. Ο εγκλωβισμός στη πυρκαγιά σε συνθήκες αυξημένης θερμότητας και υγρασίας δημιουργεί ασφυκτικές συνθήκες θανατηφόρας ή σοβαρής νοσηρότητας. Για παράδειγμα στην Αυστραλία και στη Καλιφόρνια τα εμφράγματα, οι διαταραχές όρασης με θερμικές και τραυματικές βλάβες κερατοειδούς, αλλά και το μετατραυματικό stress και η κατάθλιψη παρουσίασαν μεγάλη αύξηση κατά την έκθεση σε πυρκαγιές. Για τα παιδιά της Αυστραλίας, η ψυχιατρική νοσηρότητα έδειξε ότι μετά από 20 χρόνια, το εβδομήντα πέντε τοις εκατό της ομάδας που εκτέθηκε σε πυρκαγιά ανέφερε κάποιο βαθμό δυσφορίας.
Σημαντικές θεωρούνται και οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στα οικοσυστήματα μετά από πυρκαγιά όσον αφορά τη ρύπανση του νερού, του εδάφους και του αέρα. Στη Λιθουανία μετά τις πυρκαγιές το καλοκαίρι του 2002, σημειώθηκε σημαντική (60-81%) αύξηση των επιπέδων βαρέων μετάλλων (χαλκού, μολύβδου και ψευδαργύρου) στα γύρω ποτάμια. Στα υπολείμματα τέφρας μετά τις πυρκαγιές στη Καλιφόρνια το 2007 βρέθηκαν υψηλά επίπεδα βαρέων μετάλλων, όπως αρσενικού, καδμίου, χαλκού και μολύβδου.

Η επίδραση που έχει μια πυρκαγιά στην υγεία δεν είναι μόνο ο άμεσος αριθμός των νεκρών και η αυξημένη θνησιμότητα των εγκαυματιών στις μονάδες θεραπείας, ή η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και η οικονομική αποζημίωση ή ενίσχυση. Μία πυρκαγιά δύναται να επηρεάσει αρνητικά την υγεία μακροπρόθεσμα και να κατακλύσει τους ιδιωτικούς και τοπικούς πόρους της υγειονομικής περίθαλψης, εκτός εάν υπάρχει σαφές σχέδιο δράσης, επικοινωνία και μελέτη αποτελεσματικού μετριασμού των αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία.

Για το περιβάλλον οι συνέπειες είναι εξίσου σημαντικές. Η εξέταση πιθανής μόλυνσης των υδάτων στις περιοχές γύρω από τις πυρκαγιές στη Λιθουανία το καλοκαίρι του 2002 έδειξε ότι το φθινόπωρο του έτους σημειώθηκε σημαντική (60-81%) αύξηση των επιπέδων βαρέων μετάλλων (χαλκού, μολύβδου και ψευδαργύρου) στα γύρω ποτάμια.

Η τοξικότητα των αστικών και δασικών πυρκαγιών

Δασικές πυρκαγιές

Ο καπνός σε τέτοιες περιπτώσεις αποτελείται από μίγματα σωματιδίων και αέριων προϊόντων καύσης. Οι ανεπιθύμητες επιπτώσεις στην υγεία, συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της καθημερινής θνησιμότητας, συνδέονται κύρια με την ατμοσφαιρική ρύπανση. Μια πρόσφατη μελέτη στην Αυστραλία που εξετάζει τις επιπτώσεις των πυρκαγιών μεταξύ 1997 και 2004 δείχνει ότι η αύξηση της μη τυχαίας θνησιμότητας κατά 5% παρατηρήθηκε σε ημέρες υψηλής ρύπανσης από το καπνό των πυρκαγιών. Τα σωματίδια είναι ο κυριότερος ατμοσφαιρικός ρύπος που παρατηρείται στον καπνό της πυρκαγιάς και προκαλείται κυρίως από την καύση της βλάστησης και του ξύλου. Τα σωματίδια ΑΣ10 (τα οποία είναι ικανά να διέλθουν μέσω της ανώτερης αναπνευστικής οδού και εναποτίθενται στους αεραγωγούς), και τα σωματίδια ΑΣ2,5 (μπορούν να εισέρχονται βαθύτερα εντός των πνευμόνων και να εναποτίθενται στην περιοχή αερίων ανταλλαγής των τερματικών βρόγχων και κυψελίδων) είναι προϊόντα καύσης της βλάστησης. Οι επιπτώσεις των μικροσωματιδίων στην υγεία είναι καλά τεκμηριωμένες: έχει παρατηρηθεί αύξηση της θνησιμότητας από 2% μέχρι και 6% για αύξηση της συγκέντρωσης των ΑΣ2,5 πάνω από τα 10 μg / m3, αύξηση δραστηριότητας μυελού οστών με λευκοκυττάρωση, ασθματικές κρίσεις και καρδιαγγειακές διαταραχές.

Στις δασικές πυρκαγιές εκπέμπονται αέριοι ρύποι όπως μονοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου και οι καρκινογόνες ουσίες βενζόλιο, πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, αλδεΰδες και πτητικές οργανικές ενώσεις που εύκολα προσκολλώνται πάνω στα μικροσωματίδια. Τα επίπεδα του όζοντος και του υποξειδίου του αζώτου φαίνεται επίσης να αυξάνονται. Ωστόσο, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία από τη χαμηλή έκθεση σε αλδεΰδες και άλλους καρκινογόνους παράγοντες από τον καπνό πυρκαγιάς παραμένουν αιτία ιατρικής ανησυχίας.

Αστικές πυρκαγιές

Όταν καίγονται πλαστικά οικιακής χρήσης παράγονται επιβλαβείς χημικές ουσίες για την υγεία και το περιβάλλον. Μπορεί να αυξηθεί ο κίνδυνος καρδιακών παθήσεων, να επιδεινωθούν αναπνευστικές παθήσεις, όπως το άσθμα και το εμφύσημα, να προκληθούν εξανθήματα, ναυτία, πονοκέφαλοι, βλάβες στο νευρικό σύστημα, στους νεφρούς, στο ήπαρ, στο αναπαραγωγικό και αναπτυξιακό σύστημα, αλλά και να αυξηθούν οι συγκεντρώσεις προφλεγμονωδών ουσιών και του αναισθητικού οξειδίου του αζώτου στο αίμα.
Η καύση πολυμερών πολυστυρενίου όπως ποτήρια αφρού, δίσκοι κρέατος, αυγοθήκες, συσκευασίες γιαουρτιού κ.ά. οδηγεί στην απελευθέρωση στυρενίου. Το αέριο στυρενίου μπορεί εύκολα να απορροφηθεί από το δέρμα και τους πνεύμονες. Σε υψηλά επίπεδα οι ατμοί στυρενίου μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στα μάτια και τους βλεννογόνους αδένες.

Η μακροχρόνια έκθεση στο στυρένιο μπορεί να επηρεάσει το κεντρικό νευρικό σύστημα, να προκαλέσει πονοκεφάλους, κόπωση, αδυναμία και κατάθλιψη. Τα τοξικά αέρια μπορεί να μεταφερθούν με τον αέρα και σε γειτονικές περιοχές. Οι πιο επικίνδυνες εκπομπές μπορούν να προκληθούν από την καύση πλαστικών που περιέχουν οργανοχλωρίδια όπως το PVC. Όταν τα πλαστικά αυτά καίγονται, εκπέμπονται επιβλαβείς ποσότητες διοξινών, μια ομάδα πολύ τοξικών χημικών ουσιών για τον ανθρώπινο οργανισμό. Είναι καρκινογόνοι παράγοντες και επίμονοι ενδοκρινικοί διαταράκτες, διαλύονται στο λίπος και μέσα από το πλακούντα και το μητρικό γάλα οι μητέρες το μεταφέρουν απευθείας στα μωρά τους. Οι διοξίνες στο έδαφος οικιακών καλλιεργειών μπορεί να μεταφερθούν στη τροφική αλυσίδα. Οι έρευνες δείχνουν ότι η καύση οικιακών ειδών και υλικών συσκευασίας από χαρτί, χαρτόνι, πλαστικά τροφίμων και άλλα απελευθερώνουν μίγματα επιβλαβών ρύπων για την υγεία και το περιβάλλον. Οι περισσότεροι ρύποι μένουν στο έδαφος. Μερικοί μέσω του νερού μεταφέρονται στη θάλασσα. Ρύποι πυρκαγιάς όπως ο υδράργυρος, τα πολυχλωροδιφαινύλια (PCB), οι διοξίνες και τα φουράνια παραμένουν για μεγάλες χρονικές περιόδους στο περιβάλλον και έχουν τάση για βιοσυσσώρευση στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας. Στον άνθρωπο αλλά και στα ζώα, το εύρος των επιπτώσεων από τους ρύπους μιας πυρκαγιάς μεγάλης έντασης και έκτασης περιλαμβάνει τον καρκίνο, αυξημένη νοσηρότητα σε απογόνους, αναπαραγωγική αποτυχία, ανοσολογικές ασθένειες και λεπτές νευρο-συμπεριφορικές διαταραχές. Οι άνθρωποι εκτός της άμεσης έκθεσης τους, μπορεί να έχουν και έμμεση επιβάρυνση μέσω της κατανάλωσης τροφίμων μολυσμένων από οικόσιτα ζώα ή το έδαφος.

Αρωματικοί υδρογονάνθρακες παρατηρούνται σε πυρκαγιές από τη καύση ελαστικών αυτοκινήτων και άλλων ειδών με διαφορετικούς τύπους καουτσούκ όπως φλάντζες, ιμάντες, εμπορικά υλικά σε πλαστικά πατώματα, πλαστικές κατασκευές κ.ά.

Από μελέτες που διεξήχθησαν μετά από πυρκαγιές σε Αυστραλία και Ισπανία, προκύπτει ότι τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα στο καπνό από πυρκαγιές με επιδείνωση των αναπνευστικών συμπτωμάτων κυρίως στα παιδιά μικρής ηλικίας και σε εκείνα με χρόνια αναπνευστική λοίμωξη. Στον Καναδά παρατηρήθηκε αύξηση αναπνευστικών συμπτωμάτων μέχρι και 5 εβδομάδες μετά τη πυρκαγιά.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τοξικότητας της πυρκαγιάς στο Μάτι Αττικής

Πολλά καύσιμα και πλαστικά κάηκαν πολύ εύκολα, σε λίγο χρόνο και έδωσαν μεγάλη ποσότητα θερμικής ενέργειας και τοξικών ρύπων.
Μεγάλη πηγή ρύπανσης και αιτία νεκρών στο Μάτι ήταν η ανάφλεξη εκατοντάδων επιβατικών αυτοκινήτων σε κατοικημένη περιοχή και κοντά στη παραλία. Τα ελαστικά των επιβατικών αυτοκινήτων στο Μάτι Αττικής ήταν διαφορετικής προέλευσης (ευρωπαϊκών και μη ευρωπαϊκών χωρών) και ηλικίας, με ποικίλο περιεχόμενο αρωματικών υδρογονανθράκων, θείου και μετάλλων.

Οι δυτικοί άνεμοι μετέφεραν μεγάλο μέρος των αερίων ρύπων προς τη θάλασσα και όχι σε άλλες γειτονικές κατοικημένες περιοχές.
Η βροχή που ακολούθησε τη πυρκαγιά, μείωσε σημαντικά τους αέριους ρύπους και τους μετέφερε στο έδαφος και στη θάλασσα.
Η πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής είχε υψηλό ποσοστό καυσίμου και δημιούργησε σοβαρή έλλειψη οξυγόνου και μια μορφή ατελούς καύσης με πιθανή παραγωγή υψηλών επιπέδων τοξικών ουσιών, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται από προσωπικές μαρτυρίες των εγκλωβισμένων στη παραλία. Καθώς η φωτιά ήταν ανοικτή, η άμεση επίδραση των τοξικών αυτών ουσιών στην υγεία είναι πιθανό να είναι χαμηλή καθώς η συγκέντρωση των ρύπων διασκορπίστηκε.

Τι πρέπει να γίνει

Η πρόσβαση στις πληγείσες περιοχές και η επικοινωνία με τους πληθυσμούς που ζουν σε αυτές είναι καθοριστικής σημασίας για τον μετριασμό του κινδύνου.

Όσοι ζουν ή εργάζονται στη πυρόπληκτη περιοχή είναι ανάγκη να εφοδιαστούν με κατάλληλες μάσκες, γάντια και φόρμες εργασίας, καθώς επίσης να γίνουν εκπαιδευτικά σεμινάρια ορθής πρακτικής και λήψης ατομικών μέτρων προστασίας από εξειδικευμένους εκπαιδευτές.

Πρέπει να γίνει διαχωρισμός των μισοκαμένων πλαστικών ή και καμένων αποβλήτων από τα υπόλοιπα απορρίμματα.
Η τέφρα, τα καμένα κλαδιά και τα καμένα απορρίμματα πρέπει να συλλεχθούν σε ειδικούς κάδους και ύστερα από τη νέα βλάστηση τα φυτικά υπολείμματα να κομποστοποιούνται.

Είναι ορθό να περιοριστεί η μελλοντική οικιακή χρήση πλαστικών και κυρίως PVC, τα οποία παράγουν διοξίνες όταν καίγονται, αλλά και να ανακυκλώνονται τα απορρίμματα από χαρτί, γυαλί και μέταλλα σε συνεργασία με το Δήμο.

Επιτακτική είναι η ανάγκη αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος αφού προηγηθεί αστική και περιβαλλοντική μελέτη και ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα ορθής αποκατάστασης αστικού και δασικού τοπίου.

Τέλος, σημαντική είναι η ανάπτυξη επιδημιολογικής μελέτης αξιολόγησης κινδύνου από τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της έκθεσης σε ρύπους της πυρκαγιάς σε συνδυασμό με τα αναμενόμενα πορίσματα των τοξικολογικών εξετάσεων που πραγματοποιήθηκαν από τους ιατροδικαστές.

Η πρόταση

Ο Καθηγητής και Ακαδημαϊκός κ. Αριστείδης Τσατσάκης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Τοξικολογίας και Εγκληματολογικής Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης, με τους συνεργάτες του, τη χημικό κυρία Βασιλική Καρζή και τον παιδοχειρουργό, συνεργάτη του Εργαστηρίου Τοξικολογίας και Εγκληματολογικής Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλους της Ελληνικής Εταιρείας Τοξικολογίας κ. Δημήτρη Πετράκη, σε συνεργασία με τον κ. Χαρίλαο Κουτή, MD MPH MSc PhD, ομότιμο Καθηγητή Υγιεινής Επιδημιολογίας και Δημόσιας Υγείας του τμήματος Δημόσιας και Κοινοτικής Υγείας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, τον κ. Δημήτρη Κουρέτα, Καθηγητή Φυσιολογίας Ζωικών Οργανισμών στο τμήμα Βιοχημείας- Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Τοξικολογίας, τον κ. Παπαϊωάννου Κυριάκο, ομότιμο Καθηγητή του τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης και τον κ. Δημοσθένη Σαρηγιάννη, Διευθυντή του Τομέα Τεχνολογιών, Καθηγητή Περιβαλλοντικής Μηχανικής του τμήματος Χημικών Μηχανικών και Διευθυντή του Κέντρου HERACLES για το Εκθεσίωμα και την Υγεία του Κέντρου Διεπιστημονικής Έρευνας και Καινοτομίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, προτείνουν να διεξαχθεί επιστημονική έρευνα αξιολόγησης των μεσοπρόθεσμων και μακροχρόνιων επιπτώσεων στην υγεία και στο περιβάλλον από τη πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής.

Παρά τη μεγάλη συχνότητα πυρκαγιών, υπάρχει απροσδόκητα λίγη βιβλιογραφία σχετιζόμενη αποκλειστικά με τις επιπτώσεις στην υγεία. Στην Ελλάδα, ενώ παρατηρούνται πυρκαγιές μικρότερης έκτασης και διάρκειας από άλλες χώρες της Ευρώπης, σημειώνεται υπερβολικά μεγάλος αριθμός νεκρών και αυτό δείχνει ότι οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις των πυρκαγιών στην υγεία είναι σημαντικές.

Απαιτείται λοιπόν έρευνα για την αξιολόγηση των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων στην υγεία από τις πυρκαγιές. Η κατανόηση τέτοιων παραγόντων είναι ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση της ετοιμότητας των υπηρεσιών υγείας σε τέτοιες εκδηλώσεις, γεγονός που θα περιορίσει τον αριθμό των νεκρών σε μελλοντικές πυρκαγιές. Η προτεινόμενη μελέτη που επικεντρώνεται στη ρύπανση από τη πυρκαγιά στο Μάτι Αττικής, θα μπορούσε να είναι χρήσιμη διεθνώς, αν και κάθε πυρκαγιά διαφέρει από άλλες.

Τέλος, θα πρέπει να εξεταστεί ένα σύστημα παρακολούθησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης κατά τη διάρκεια και μετά από συμβάντα πυρκαγιάς, ώστε να παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για τη δημόσια υγεία, διευκολύνοντας την ετοιμότητα των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης σε περιπτώσεις αυξημένης πίεσης.