Ο Κωνσταντίνος Συνολάκης στο «ΘΕΜΑ»: Η φράση "δεν κάναμε λάθη" για τη φωτιά στο Μάτι δηλώνει προκλητική άγνοια

Ένα ιδιαίτερα χαρούμενο στιγμιότυπο διάλεξε ο Κωνσταντίνος Συνολάκης δείχνοντας την τελευταία διαφάνεια της εκτενούς παρουσίασής του σχετικά με τη φωτιά στο Μάτι. Απεικόνιζε σε μια ευτυχισμένη στιγμή την Εβίτα Φύτρου, τη 13χρονη που βρήκε φριχτό θάνατο στην πυρκαγιά της 23ης Ιουλίου. Ενα χαρούμενο και ταυτόχρονα αφάνταστα τραγικό στιγμιότυπο από μια αθλητική βράβευση του κοριτσιού, προσεκτικά επιλεγμένο από τον καθηγητή ώστε να συγκινήσει -ή μάλλον να ταρακουνήσει- το ακροατήριό του.

Ωστόσο, αυτό το είχε ήδη επιτύχει λίγα λεπτά πριν, όταν αναφέρθηκε σε ένα από τα πλέον συνταρακτικά πορίσματα της επιστημονικής του μελέτης γύρω από την τραγωδία στο Μάτι. Οχι παρά μία εκατό, αλλά δεν θα είχε χαθεί ούτε μία ανθρώπινη ζωή εάν είχε διαταχθεί εγκαίρως η εκκένωση της περιοχής. Μόλις 57 λεπτά της ώρας ή, στη χειρότερη περίπτωση 83, αναλόγως του μοντέλου προσομοίωσης, θα χρειάζονταν για την απομάκρυνση ολόκληρου του τοπικού πληθυσμού (6.500 άτομα κατά προσέγγιση).

Δύο ανεξάρτητες μελέτες προσομοίωσης που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο της έρευνας Συνολάκη από κορυφαία, εξειδικευμένα στη διερεύνηση φυσικών καταστροφών επιστημονικά ιδρύματα σε Ιαπωνία και ΗΠΑ, βάσει δεκάδων παραμέτρων που συνθέτουν την ιδιαιτερότητα των συνθηκών στο Μάτι, κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα: ότι κανένας δεν θα είχε καεί, ότι όλοι όσοι βρέθηκαν εκεί στις 23 Ιουλίου θα είχαν διαφύγει από κάθε κίνδυνο. Σε λιγότερο από μία ώρα εάν έφευγαν με τα πόδια και σε περίπου δύο ώρες εάν απομακρύνονταν με τα οχήματά τους. Βεβαίως, βασική προϋπόθεση για την ασφαλή διαφυγή του κόσμου είναι να είχε εκπονηθεί προηγουμένως από τους κρατικούς φορείς και εφαρμοστεί με αυστηρή τήρηση του χρονοδιαγράμματος ενεργειών ένα συγκεκριμένο σχέδιο εκκένωσης. Χρονομετρημένο ως προς την ακολουθία δράσεων, την προειδοποίηση και την κινητοποίηση των κατοίκων. Με ακριβώς προσδιορισμένες διόδους διαφυγής και χώρους διασποράς. Προβαρισμένο με ασκήσεις. Επιμελώς εμπεδωμένο στους πολίτες κ.ο.κ.

Τα επιχειρήματα που παρουσίασε ο καθηγητής εξέθεσαν, για άλλη μία φορά, την εγκληματική ανεπάρκεια των υπευθύνων. Οπως είναι γνωστό, οι αρμόδιοι αναμάσησαν κατά κόρον εκ των υστέρων κάθε είδους αστήριχτη δοξασία, όπως ότι «είναι αδύνατη η εκκένωση μιας περιοχής σαν το Μάτι σε λιγότερο από 5-6 ώρες», ότι «εξαιτίας του πανικού που θα προκαλούσε η διαταγή εκκένωσης τα θύματα θα ήταν ακόμη περισσότερα» κ.λπ. Ο κ. Συνολάκης δεν χρειάστηκε περισσότερο από λίγα λεπτά για να καταρρίψει κάθε μύθο, όπως οι προηγούμενοι κάθε εν αμαρτίαις πρόφαση. Περιληπτικά υποστήριξε ότι «η απόλυτη προτεραιότητα για τον διαχειριστή της κρίσης είναι να ξέρει το όριο του χρόνου που έχει στη διάθεσή του.

Κατά τη γνώμη μου, αυτός που λαμβάνει τις αποφάσεις πρέπει να είναι ένας, όχι να υπάρχει μια πολυσυλλεκτική επιτροπή που χρονοτριβεί σε ατέρμονες συσκέψεις. Εάν αυτός ο επικεφαλής και έχων το γενικό πρόσταγμα το απόγευμα της 23ης Ιουλίου γνώριζε ότι στο Μάτι χρειάζεται μία ώρα για την εκκένωση και η φωτιά από τον Νέο Βουτζά μέσα σε μιάμιση ώρα θα φτάσει στη λεωφόρο Μαραθώνος, τότε τι θα γινόταν; Βάσει του σχεδίου εκκένωσης θα ήταν αναγκασμένος, μισή ώρα μετά την έναρξη της πυρκαγιάς, να δώσει εντολή εκκένωσης του κόσμου από το Μάτι. Και τότε δεν θα θρηνούσαμε ούτε ένα θύμα. Αυτές είναι οι πληροφορίες που προσπαθούμε να ανακαλύψουμε με την έρευνά μας, ποια είναι τα κρίσιμα σημεία που πρέπει να παρθούν οι αποφάσεις».

Αυτοψία της τραγωδίας

Παρ’ όλ’ αυτά, με την εικόνα της Εβίτας Φύτρου φάνηκε ότι δεν συγκινήθηκε μόνο το κοινό που παρέστη την Τετάρτη στην παρουσίαση για το πόρισμα της έρευνας στο Μάτι, αλλά και ο ίδιος ο κ. Συνολάκης, ο οποίος έμοιαζε περισσότερο συγκλονισμένος από όλους όσοι άκουγαν, σχεδόν με κατάνυξη, όσα είχε να πει. «Θέλω να θυμηθούμε αυτό το κορίτσι το οποίο έφτασε στο σημείο να πηδήξει από τα βράχια για να σωθεί.

Αυτό το ζήσαμε, μαζί με όλα τα άλλα, στη χώρα μας γιατί εμείς οι μεγάλοι δεν κάναμε σωστά τη δουλειά μας. Ελπίζω να μην το ξαναζήσουμε», είπε ο καθηγητής, συγκρατώντας μετά βίας τα δάκρυά του. Και αυτό αιφνιδίασε τους παρευρισκόμενους, καθώς είναι τουλάχιστον ασυνήθιστο και μάλλον αναπάντεχο να λυγίζει ο ομιλητής σε εκδήλωση τέτοιου είδους. Εξάλλου ο κ. Συνολάκης έχει τεράστια πείρα όσον αφορά στις φυσικές καταστροφές. Αυτό είναι το αντικείμενο που διδάσκει στο Πολυτεχνείο Κρήτης ύστερα από πανεπιστημιακή καριέρα τριών δεκαετιών στις ΗΠΑ και ενώ τα τελευταία δέκα χρόνια ασχολείται επισταμένως με τη διαχείριση κρίσεων, όπως αυτή που ξέσπασε στο Μάτι. Εχει εστιάσει δηλαδή στα σχέδια εκκένωσης περιοχών που είναι ευάλωτες και πλήττονται συχνά από φυσικές καταστροφές (τσουνάμι, σεισμοί, κατολισθήσεις, πλημμύρες, πυρκαγιές).

«Ομολογώ ότι έχω κλάψει πολλές φορές για το Μάτι. Πάρα πολλές φορές. Διότι ξέρω ότι εάν είχαμε κάνει όλοι καλύτερα τη δουλειά μας, θα μπορούσαμε να είχαμε σώσει ανθρώπους», λέει συντετριμμένος ο καθηγητής στο «ΘΕΜΑ» και εξηγεί το γιατί: «Θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει καλύτερα τη δουλειά μας, φροντίζοντας ίσως να έχουμε ενημερώσουμε καλύτερα τους πολίτες προτού εμφανιστεί ο κίνδυνος, πολύ προτού συντελεστεί η καταστροφή. Αλλά στην πράξη διαπιστώνει κανείς πως σχεδιάζοντας μια επιχείρηση εκκένωσης δεν έχει απέναντί του μόνο τον ανθρώπινο παράγοντα, ο οποίος δεν δείχνει προθυμία να συνεργαστεί, αλλά ολόκληρη τη δομή της ελληνικής κοινωνίας. Πολλές φορές νιώθεις εντελώς μόνος, ότι κανείς δεν σε ακούει. Επ’ αυτού έχω προσωπική πείρα. Οταν κάνω ομιλίες σε στελέχη της Πολιτικής Προστασίας, νιώθω σαν εχθρός της ελληνικής κοινωνίας.

Για παράδειγμα, όταν έγινε η καταστροφή στο Μάτι, διάφορα τοπικά ΜΜΕ στην Κρήτη μού ζήτησαν συνέντευξη. Γνωρίζω πάρα πολύ καλά τις επιχειρησιακές δυνατότητες στην Κρήτη, οι οποίες ουσιαστικά είναι ανύπαρκτες, παρόλο που έχουμε κάνει ασκήσεις Πολιτικής Προστασίας, και ξέρω ότι είναι ανύπαρκτες διότι μιλώ με τον απλό κόσμο. Ρωτώ τους ντόπιους π.χ. στα Χανιά - τόπο καταγωγής μου, παρεμπιπτόντως: “Ξέρετε τι θα κάνετε σε περίπτωση που χτυπήσει το νησί τσουνάμι;”. Και εκείνοι μου απαντούν: “Μπααα, αυτά δεν γίνονται εδώ, έλα, καημένε”. Στη δική μου επιμονή για την ανάγκη εκπόνησης σχεδίων εκκένωσης, ο αρμόδιος αντιπεριφερειάρχης είπε: “Ααα, ο κ. Συνολάκης είναι καλός επιστήμονας, αλλά τα διοικητικά δεν τα ξέρει. Είμαστε πανέτοιμοι”. Οταν, λοιπόν, ακούς τέτοια πράγματα, νιώθεις τελείως ηττημένος».

Διαπρεπής επιστήμονας με παγκόσμιο κύρος, που ως επί σειρά ετών καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας έχει στο ενεργητικό του τη σχεδίαση των χαρτών επικινδυνότητας στη συγκεκριμένη αμερικανική πολιτεία και έχει βραβευτεί ακόμη και από τον πρόεδρο των ΗΠΑ στον Λευκό Οίκο, ο κ. Συνολάκης καταγγέλλει ευθέως ότι στην Ελλάδα δεν υφίστανται παρόμοιοι χάρτες, κάτι απολύτως στοιχειώδες. Χαρακτηριστικά λέει: «Εάν υπάρχουν τέτοιοι χάρτες που να επισημαίνουν αναλυτικά και λεπτομερώς τους κινδύνους πυρκαγιάς, ας έρθει οποιοσδήποτε να μας τους δείξει, να τους παρουσιάσει στην κοινωνία μέσω των ΜΜΕ. Αλλά δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο στην Ελλάδα. Εστω όμως ότι υπάρχει σχέδιο εκκένωσης, χάρτες κ.λπ. Εάν οι άνθρωποι οι οποίοι κατοικούν στις περιοχές που απειλούνται δεν έχουν ακούσει ποτέ το παραμικρό γι’ αυτά, αν ο κόσμος δεν είναι ενημερωμένος για το τι πρέπει να κάνει σε περίπτωση απειλής, τότε αυτοί οι χάρτες είναι σαν να μην υπάρχουν».

Ερευνα σε χρόνο-ρεκόρ

Παρά το γεγονός ότι ο κ. Συνολάκης είναι ένας από τους ελάχιστους επιστήμονες στην Ελλάδα με ειδίκευση και τεράστια εμπειρία στη διαχείριση κρίσεων, η κυβέρνηση ποτέ δεν τον προσέγγισε. Ουδέποτε κάποιος αξιωματούχος εξεδήλωσε ενδιαφέρον να ακούσει τις απόψεις του ως κατεξοχήν ειδικού, παρά το πλούσιο επιστημονικό του έργο, τις διεθνείς διακρίσεις, την ιδιότητά του ως μέλους της Ακαδημίας Αθηνών. Τον προσέγγισε, ωστόσο, ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης, ο οποίος του ζήτησε να παρουσιάσει μια τεκμηριωμένη μελέτη για την εθνική τραγωδία στο Μάτι, θέτοντας μάλιστα και μια ιδιαίτερα πιεστική προθεσμία για τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου: «Οταν ο κ. Μητσοτάκης μού είπε τι ήθελε, δηλαδή ανάλυση του τι συνέβη, αλλά και προτάσεις για το μέλλον, αρχικά του απάντησα: “Θα αστειεύεστε βέβαια. Μια έρευνα αυτού του τύπου δεν γίνεται μέσα σε τόσο λίγο χρόνο, ενώ μεσολαβεί Αύγουστος, περίοδος διακοπών”.

Σήμερα όμως, αφού ολοκληρώσαμε με υπερπροσπάθεια την πρώτη φάση της έρευνας, θα έλεγα ότι ο κ. Μητσοτάκης είχε δίκιο. Παρά τις τεράστιες δυσκολίες, τον κόπο των συνεργατών μου, τη σκληρή εργασία στον τόπο της καταστροφής για τη συλλογή στοιχείων υπό πολύ αντίξοες και δυσάρεστες συνθήκες, το προσωπικό και οικογενειακό κόστος για όλους μας, έτσι έπρεπε να γίνει. Προτού κρυώσει αυτό που συνέβη στο Μάτι, προτού ξεχαστούν κρίσιμες λεπτομέρειες. Η εργασία μας, αν και επιστημονική, έχει σημασία να γίνεται ενόσω είναι μέσα στο μυαλό των ερευνητών οι ιστορίες των ανθρώπων. Ενόσω έχεις έντονη τη θέληση και το κίνητρο να συμβάλεις ώστε να μην ξαναγίνει ποτέ κάτι τέτοιο».

Ο κ. Συνολάκης βρέθηκε στο Μάτι την επαύριον του πύρινου ολέθρου: «Πήγα πολλές φορές στην περιοχή για να συλλέξω την πρωτογενή εμπειρία των αυτοπτών μαρτύρων. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για την έρευνα, διότι με την πάροδο του χρόνου η μνήμη αλλοιώνει πολλά στοιχεία, κάτι ανθρώπινο και αναπόφευκτο. Ομως τις πρώτες ώρες, όσο οι εικόνες είναι νωπές στο μυαλό όσων έζησαν την πυρκαγιά και είχαν άμεση εμπειρία, μπορείς να μάθεις πολύτιμα πράγματα για τις συνθήκες που επικρατούσαν, την ταχύτητα της φωτιάς, την κατεύθυνση, τις αλλαγές πορείας, τις σκέψεις και τις ενέργειες των ανθρώπων, τα εμπόδια που συνάντησαν, τι προσπάθησαν να κάνουν κ.ο.κ.». Για τον κ. Συνολάκη και τους συνεργάτες του οι επισκέψεις στο Μάτι ήταν μια τρομερά επίπονη ψυχική δοκιμασία. «Το καλοκαίρι που ζήσαμε ήταν εφιαλτικό», εξομολογείται ο καθηγητής, επισημαίνοντας ότι «η μυρωδιά του καμένου, η ατμόσφαιρα της απέραντης καταστροφής, η οδύνη των συνανθρώπων μας, τα λόγια τους, ο πόνος τους είναι μια εμπειρία που σε διαλύει. Σε σημαδεύει και δεν το ξεπερνάς ποτέ, παρόλο που ταυτόχρονα πρέπει να παραμείνεις αφοσιωμένος στο επιστημονικό καθήκον σου και να συλλέξεις όσο περισσότερα στοιχεία μπορείς, να τα ελέγξεις και να τα διασταυρώσεις.

Και αυτή η εργασία γίνεται ακριβώς για να αποφευχθούν άλλες παρόμοιες τραγωδίες στο μέλλον και, πρακτικά, μεταξύ άλλων για να τροφοδοτηθούν τα ερευνητικά μοντέλα των προσομοιώσεων. Με βάση αυτά οι υπηρεσίες Πολιτικής Προστασίας, όπως γίνεται σε όλα τα οργανωμένα κράτη, εκπονούν τα επιχειρησιακά τους σχέδια. Διότι τα ερευνητικά σχέδια είναι επιστημονικά εργαλεία, μπορείς να τροποποιείς τις παραμέτρους και να παρατηρείς τις συνέπειες χωρίς κανένα απολύτως κόστος. Ομως αυτοί που έχουν επιφορτιστεί με τη διαχείριση της κρίσης και από τις αποφάσεις τους εξαρτάται η επιβίωση των ανθρώπων δεν έχουν το περιθώριο να ρίχνουν ζαριές.

Αξιοποιούν τα μοντέλα προσομοίωσης για τα σχέδια εκκένωσης. Ξέρουν εκ των προτέρων ότι όταν η φωτιά φτάσει σε Χ ώρα στο Ψ σημείο έχουν π.χ. 15 λεπτά έως το απολύτως τελευταίο χρονικό όριο. Εάν φτάσουν σε αυτό, τότε δεν υπάρχει ούτε απορία, ούτε πανικός, ούτε δισταγμός. Διατάσσεται άμεσα η εκκένωση του πληθυσμού - πάντα βάσει του επιχειρησιακού σχεδίου».

Αυτοί που «δεν έκαναν λάθη»

Μέρος της διαχείρισης της κρίσης είναι και η ενημέρωση του κοινού ακόμη και αφού η όποια καταστροφή έχει συντελεστεί. Το «ΘΕΜΑ» ζήτησε από τον κ. Συνολάκη να ανακαλέσει στη μνήμη του πώς ένιωσε όταν άκουσε στη διαβόητη συνέντευξη Τύπου τους επικεφαλής των επιχειρήσεων να λένε ότι «δεν υπήρξε κάποιο σοβαρό σφάλμα» σε ό,τι έκαναν για την πυρκαγιά στο Μάτι, ενώ οι σοροί των θυμάτων συσσωρεύονταν και αυξάνονταν. «Αυτή η φράση, ότι “δεν κάναμε σοβαρά λάθη”, έδειξε μια προκλητική άγνοια», είπε ο κ. Συνολάκης, ο οποίος επισήμανε το εξής: «Δεν ξέρω τι έκαναν οι Ελληνες αρμόδιοι. Ξέρω τι θα γινόταν αλλού στον κόσμο. Θα έλεγαν λ.χ. “θα μελετήσουμε εις βάθος τι έγινε στο Μάτι, ακόμη είναι πολύ νωρίς να καταλάβουμε, δεν έχουμε όλα τα δεδομένα στα χέρια μας, προς το παρόν σώζουμε ανθρώπους.

Θα χρειαστούμε μερικές ημέρες ή εβδομάδες για να καταλάβουμε τι ακριβώς συνέβη, θα το διερευνήσουμε εις βάθος και θα αποδοθούν ευθύνες. Θα επανέλθουμε για να ενημερώσουμε τους πολίτες. Επί του παρόντος, οι μόνες πληροφορίες που μπορούμε να δώσουμε με βεβαιότητα είναι στοιχεία για τις πυροσβεστικές και λοιπές δυνάμεις που ενήργησαν, για το έμψυχο δυναμικό, τα οχήματα, τα τεχνικά μέσα κ.λπ. Σε αυτή τη φάση δεν θα καταλογίσουμε ευθύνες, διότι προσπαθούμε να καταλάβουμε τι έγινε”. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο θα το διαχειριζόμουν εγώ.

Προφανώς αυτή η συνέντευξη Τύπου δεν έπρεπε να γίνει έτσι, με στενοχώρησε, αλλά και πάλι αυτό μας δείχνει ότι το κράτος είναι απροετοίμαστο. Και γενικότερα ίσως ότι στην Ελλάδα πολλά πράγματα παρεξηγούνται. Μερικές φορές ξεχνάμε ποιο είναι το καθήκον μας. Και το καθήκον μας δεν είναι η καρέκλα και να απολαμβάνουμε αμοιβές και προνόμια. Ο στόχος μας είναι να σώζουμε ανθρώπινες ζωές».