Στα κρατητήρια της Κομαντατούρ στο κέντρο της Αθήνας

Μετά την είσοδο των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στην Αθήνα (27/6/1941) το πολυτελές μέγαρο της Εθνικής Ασφαλιστικής στην οδό Κοραή 4, επιτάχθηκε για να στεγάσει την περιβόητη Kommandatur και άλλες κατοχικές υπηρεσίες, με τον αγκυλωτό σταυρό να κυματίζει στην κορυφή του.

Για την εκτέλεση της διαταγής δόθηκε προθεσμία μιας μέρας από τις κατοχικές Αρχές. Η διοίκηση της Εθνικής Ασφαλιστικής δεν είχε άλλη επιλογή. Η αγωνία των μελών του Δ.Σ. αποτυπώνεται στο πρακτικό της ημέρας “Από της χθές ειδοποιήθημεν ότι η επίτεξις θέλει εκταθεί επί ολοκλήρου του προς την οδόν Κοραή τμήματος των Γραφείων της Εταιρείας μετά του μεγίστου μέρους της επιπλώσεως, ταχθείσης προθεσμίας μέχρι της σήμερον εσπέρας προς αποχώρησιν ημών εκ του κατασχεθέντος διαμερίσματος, όπερ αποτελεί τα 3/4 περίπου του όλου χώρου των Γραφείων μας”.

Γρήγορα τα δύο υπόγεια υπερσύγχρονα -για την εποχή- αντιαεροπορικά καταφύγια του μεγάρου, με μεταλλικές πόρτες που έκλειναν αεροστεγώς, χρησιμοποιήθηκαν ως κρατητήρια του γερμανικού φρουραρχείου έως το τέλος της κατοχής το 1944.

Τα καταφύγια, που ήταν θωρακισμένα με βαριές συμπαγείς σιδερένιες πόρτες και διπλά συμπαγή σιδερένια παραθυρόφυλλα προς τους φωταγωγούς, ήταν ιδανικός χώρος για απομόνωση των κρατουμένων, έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης στο κέντρο της Αθήνας.

Σε όλη την περίοδο της κατοχής, τα κρατητήρια λειτούργησαν κυρίως ως κέντρα μεταγωγών, με τους κρατούμενους να μεταφέρονται στη συνέχεια στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.

Ζωντανές μνήμες...
Ακριβώς 77 χρόνια από την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο, τα “αποτυπώματα” - μαρτυρίες των κρατουμένων στους τοίχους στα υπόγεια της Kommanda, όπως αποκαλούσαν την Kommandatur οι Έλληνες, προκαλούν ανατριχίλα και συνεχίζουν να συγκινούν τους επισκέπτες του “Χώρου Ιστορικής Μνήμης 1941-1944” που λειτουργεί από το 1991 στο σημείο.

Στους χώρους αυτούς κρατήθηκαν πολλοί Έλληνες πατριώτες αλλά και κάποιοι Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες, ενώ «πέρασαν» πολλοί Έλληνες πολίτες κάθε ηλικίας, μέχρι και παιδιά 14 ετών, για ασήμαντα παραπτώματα. Σ' όλη την έκταση των τοίχων του δευτέρου και σε περιορισμένο τμήμα του πρώτου υπογείου οι κρατούμενοι έγραφαν ή χάραζαν με όποιο αιχμηρό αντικείμενο είχαν στη διάθεσή τους μηνύματα, ονόματα, χρονολογίες και σχέδια (ανθρώπινες φιγούρες, καράβια, τραμ, αυτοκίνητα κ.λ.π), κληροδοτώντας στις επόμενες γενιές ανεξίτηλη την ιστορική μνήμη. Οι Γερμανοί έβαφαν επανειλημμένα τους τοίχους, οι οποίοι όμως κάθε φορά ξαναγέμιζαν με μηνύματα.

Κατεβαίνοντας τα σκαλοπάτια που οδηγούν στους υπόγειους χώρους των καταφυγίων – κρατητηρίων, στην οδό Κοραή 4 στη στάση Πανεπιστήμιο του μετρό, ο επισκέπτης αισθάνεται το χρόνο να γυρίζει πίσω και όχι άδικα. Σημάδια στους τοίχους που μαρτυρούν την αγωνία και τον πόνο των κρατουμένων, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την ευαίσθητη η ακόμη και κωμική πλευρά του χαρακτήρα τους προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις δύσκολες καταστάσεις που βίωσαν στα υπόγεια του γερμανικού φρουραρχείου. Μερικά από τα μηνύματα : “24 ώρες χωρίς φαΐ και νερό. Μόνο μυρίζοντας γιασεμί” γράφει ο Δ. Μωραΐτης. “Ένα πρωί κάθομαι μες στο περιβολάκι και έρχονται δυο ρουφιάνοι χωροφυλάκοι και με παραδίδουνε στους Γερμανούς” ο Κ. Χάλαρης. “Από ελληνική ρουφιανιά”, προφανώς η σύλληψή του, ο Λάμπρος Τζίτζας και κάποιοι ίσως με τραγική κατάληξη, όπως ο Λουδοβίκος Μαριόλας: “Ποινή Θανάτου”.

Στο πρώτο υπόγειο, οι θάλαμοι Ι και ΙΙ εικάζεται πως δεν αποτέλεσαν χώρους κράτησης. Σήμερα εκτίθεται εκεί η ναζιστική σημαία που κυμάτιζε στον τελευταίο όροφο του μεγάρου. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν προθήκες με προσωπικά αντικείμενα κρατουμένων που βρέθηκαν την περίοδο της αποκατάστασης των χώρων. Ο θάλαμος ΙΙΙ χρησιμοποιήθηκε ως χώρος κράτησης ή προφυλάκισης μέχρι το 1943, ενώ στον θάλαμο ΙV διακρίνονται τα ίχνη έξι μικρών χώρων που αποτελούσαν τα κελιά απομόνωσης. Τέλος, ο θάλαμος VII προοριζόταν κατά περιόδους αποκλειστικά για την κράτηση γυναικών, όπως μαρτυρεί το πλήθος γυναικείων ονομάτων, σκίτσων και υπογραφών που συνοδεύουν τα μηνύματα στους τοίχους και τις πόρτες.

Το τέλος των επιτάξεων και ο Χώρος Μνήμης
Στις 12/10/1944 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποχώρησαν από την Αθήνα, και ενώ η Εθνική Ασφαλιστική ετοιμαζόταν να εγκατασταθεί στο κτήριο της στις 31 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, το Μέγαρο επιτάχθηκε για τρίτη φορά από το ΕΑΜ. Στις αρχές Ιανουαρίου 1945 βρίσκονται “ήδη στρατωνισμέναι προσωρινώς Αγγλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις” και μόλις αυτές αποχωρούν το κτήριο ξαναεπιτάσεται από την Ελληνική Κυβέρνηση για να στεγασθούν “αι Ηλεκτρικαί Εταιρίαι Μεταφορών και Διανομής”.

Μετά το τέλος της περιπέτειας των συνεχών επιτάξεων το μέγαρο επέστρεψε στην κατοχή της Εθνικής Ασφαλιστικής, που προχώρησε σε μεγάλες εργασίες αποκατάστασής του. Το 1991 παρέδωσε στο κοινό τα υπόγεια καταφύγια – κρατητήρια , τα οποία σήμερα αποτελούν ένα μοναδικό ιστορικό μνημείο της κατοχικής περιόδου.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Ο “Χώρος Ιστορικής Μνήμης 1941-1944” είναι ανοιχτός για το κοινό από Τρίτη έως Σάββατο (09:00-14:00), ενώ κατόπιν συνεννόησης οργανώνονται επισκέψεις σχολείων, ομάδων κ.α. Κατά τις εθνικές επετείους ο χώρος λειτουργεί κανονικά.
Τηλέφωνο : 210 3243581
www.korai4.gr
H είσοδος είναι ελεύθερη