Με διαστημόπλοιο «Manolo» έτοιμος για τη Σελήνη ο Παππάς

Αυτό δεν είναι ευσεβής πόθος ή προγραμματική φιλοδοξία. Παρουσιάζονται ντοκουμέντα, βάσει των οποίων καταβάλλεται φιλότιμη προσπάθεια να πιστοποιηθεί ότι η υλοποίηση του εγχειρήματος «η Ελλάδα πάει στη Σελήνη παρέα με τη NASA» είναι πλέον ζήτημα χρόνου. Το πολύ έως το 2022 ένα ρομπότ Made in Greece θα περιφέρεται στο Φεγγάρι -υποτίθεται.

Παρά τις ανορθογραφίες («γίνετε» αντί «γίνεται»), παρά την εσφαλμένη αναγραφή του υπουργικού επωνύμου («Παπάς» αντί Παππάς), το δελτίο τύπου του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού (ΕΛΔΟ) είναι σαφές: «Στα πλαίσια συμμετοχής στο 35th Space Symposium στο Colorado, ο Ελληνικός Διαστημικός Οργανισμός υπέγραψε σήμερα συμφωνία κοινής συνεργασίας με τη NASA». Και πιο συγκεκριμένα, όπως επεξηγεί ο Διευθύνων Σύμβουλος του ΕΛΔΟ Γεώργιος Μαντζούρης «σήμερα είναι μια ιστορική μέρα για την Ελλάδα, είμαι πολύ χαρούμενος και ταυτόχρονα πολύ συγκινημένος γιατί μετά από εννέα μήνες σκληρής δουλειάς καταφέρνουμε να υπογράψουμε σήμερα μία κοινή συνεργατική συμφωνία με τη NASA η οποία στηρίζεται σε δύο πυλώνες: α) Τη γενική συνεργασία για το διάστημα και β) την αποστολή του ρομποτικού οχήματος στη σελήνη. Τα οφέλη θα είναι τεράστια για τη κοινωνία, την επιστήμη, την οικονομία αλλά κυρίως για τους νέους».

Ακόμη πιο ενθουσιώδης από τον κ. Μαντζούρη είναι ο πολιτικός προϊστάμενος του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού, ο Υπουργός Ψηφιακής Πολιτικής Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης, Νίκος Παππάς: «Η σημερινή συμφωνία είναι ιστορική. Ενα χρόνο μετά την ίδρυση του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού η Ελλάδα θα πάει στο φεγγάρι. Θα είναι στη μικρή ομάδα χωρών μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας που έχουν στείλει δικό τους όχημα στη σελήνη. Η Ελληνική ερευνητική κοινότητα δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τις ερευνητικές κοινότητες άλλων χωρών και νομίζω ότι έχουμε μπροστά μας μία τομή η οποία θα δώσει μια νέα πνοή και στην έρευνα αλλά και στο διεθνές εκτόπισμα της Ελλάδος».

Συμφωνία ή αφηρημένες δηλώσεις;

Με βάση την κοινή λογική, υποθέτει κάποιος ότι εάν η ελληνική πλευρά κάνει λόγο για συγκεκριμένες συνέργειες, για «αποστολή ρομποτικού οχήματος» κ.λπ., το ίδιο θα έπρεπε να ανακοινώνεται και από τη NASA. Εδώ όμως παρατηρείται μια κάποια αναντιστοιχία. Διότι κατά τον Αμερικανικό Διαστημικό Οργανισμό αυτό που υπογράφηκε με τον ΕΛΔΟ τη Δευτέρα 8 Απριλίου ήταν μια κοινή δήλωση. Δηλαδή κάτι εντελώς διαφορετικό από ό,τι ισχυρίστηκαν επιστρέφοντας από το ταξίδι τους οι Ελληνες επίσημοι. Συγκεκριμένα, στο πρωτότυπο αγγλόφωνο κείμενο του εγγράφου που φέρει την υπογραφή αφ' ενός του διοικητή της NASA, Τζέιμς Μπράιντεσταϊν και αφ' ετέρου του προέδρου του ΕΛΔΟ Χριστόδουλου Πρωτοπαπά αναφέρονται τα εξής: «Αμφότερες οι πλευρές συμφώνησαν ότι υφίσταται πληθώρα ευκαιριών προκειμένου να εξεταστεί το ενδεχόμενο συνεργασιών στην επιστήμη του διαστήματος και την προσπάθεια του ανθρώπου να εξερευνήσει το σύμπαν. Η ηγεσία του ΕΛΔΟ εξέφρασε το ισχυρό ενδιαφέρον της Ελλάδας ως προς τη συμμετοχή σε εξερευνητικές δραστηριότητες επί και πέριξ της Σελήνης.

Με στόχο την απόκτηση εις βάθος γνώσεων για αυτό τον πλανήτη, κάτι που θα οδηγήσει τελικά στην παρουσία του ανθρώπου πέρα από το σύστημα Γης-Σελήνης». Εως εδώ δεν γίνεται η παραμικρή αναφορά σε ρομπότ ή οποιοδήποτε άλλο συγκεκριμένο μηχάνημα, εργαλείο, όργανο ή ό,τι άλλο παρόμοιο ισχυρίζεται πως πρόκειται να κατασκευάσει ο Ελληνικός Οργανισμός Διαστήματος. Μήπως όμως οι Αμερικανοί συντάκτες του, αναμφιβόλως ιστορικής σημασίας για την πορεία της Ελλάδας στο διάστημα, κοινού ανακοινωθέντος άφησαν το καλύτερο για το φινάλε; Ιδού λοιπόν και η κατάληξη: «Ο διοικητής Μπράιντενσταϊν καλωσόρισε το ενδιαφέρον της Ελλάδας στα σχέδια της NASA για την επιστροφή στο Φεγγάρι, επισημαίνοντας ότι το εγχείρημα θα γίνει με τη συμμετοχή εμπορικών και διεθνών εταίρων. Παρουσία του Ελληνα υπουργού Ψηφιακής Τεχνολογίας Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης κου Νίκου Παππά, αμφότερες οι πλευρές συμφώνησαν να παραμείνουν ανοιχτές σε ευκαιρίες για συνεργασία, τόσο μέσω των συμβολών της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος όσο και από κοινού (σσ: με τη NASA)».

Οπως καταδεικνύεται αμέσως με μια απλή ανάγνωση του κειμένου, αυτό που η ελληνική πλευρά βάφτισε σαν «συνεργατική συμφωνία» ή, με ολίγη βιασύνη και περίσσεια ασιοδοξία προέβλεψε «ταξίδι της Ελλάδας στη Σελήνη», στην πραγματικότητα δεν είναι ούτε καν ένα MoU. Σε τέτοιες περιπτώσεις συνηθίζεται η υπογραφή ενός Μνημονίου Αμοιβαίας Κατανόησης, κάτι σαν προσύμφωνο για ενδεχόμενη μελλοντική συνεργασία. Αντί γι' αυτό όμως η NASA και ο ΕΛΔΟ, στο περιθώριο ενός συμποσίου, συνυπέγραψαν ένα κοινό ανακοινωθέν, με εντελώς αόριστες και αφηρημένες αναφορές στη μεταξύ τους σύμπραξη. Αν μεταφράζαμε σε απλά καθομιλούμενα ελληνικά το ουσιαστικό νόημα του ανακοινωθέντος, το εν λόγω έγγραφο δεν θα ήταν κάτι περισσότερο από ένα ευχαριστήριο σημείωμα. Σε ελεύθερη απόδοση θα λέγαμε ότι «η NASA ευχαριστεί την Ελλάδα για το ενδιαφέρον σχετικά με την αποστολή μας στη Σελήνη. Και παρά τη φτώχεια σας, παρά το ότι ο διαστημικός οργανισμός σας καλά καλά δεν έχει συμπληρώσει έναν χρόνο ζωής, ακόμη δεν έχει στελεχωθεί με προσωπικό και δεν έχει να επιδείξει το παραμικρό ολοκληρωμένο έργο, εσείς φίλοι μας Ελληνες μπήκατε σε κόπο και έξοδα. Για να στείλετε τους επικεφαλής του ΕΛΔΟ αλλά και τον Υπουργό σας ως το Κολοράντο, προκειμένου να τα πούμε από κοντά. Οπότε, σας ευχαριστούμε -και αυτή την ευγνωμοσύνη μας σας την εκφράζουμε και γραπτώς».

Διαστημικά σχέδια

Οι Αμερικανοί έχουν μια ιδιόρρυθμη συνήθεια, μια εμμονή με τη διαφάνεια των δημοσίων αναθέσεων: Αποκαλύπτουν τα πάντα και συνήθως αυτό το κάνουν στις στημένες, αναμνηστικές φωτογραφίες. Ετσι λοιπόν, αμέσως μετά από την υπογραφή της κοινής δήλωσης, ο διοικητής της NASA πόζαρε δίπλα στην ελληνική αντιπροσωπεία. Ανοιχτό ώστε να φαίνεται σχεδόν ακέραιο στο φακό, ο Τζέιμς Μπράιντεσταϊν κράτησε το ντοσιέ με το έγγραφο της δήλωσης. Με μια απλή μεγέθυνση το κείμενο διαβάζεται άνετα. Και δεν αναφέρει τίποτα, ούτε για συγκεκριμένα εγχειρήματα στα οποία θα συμμετάσχει η Ελλάδα ούτε για ρομποτικά οχήματα. Βέβαια, θα μπορούσε ίσως κανείς να υποθέσει ότι υπάρχουν κι άλλες σελίδες ή ότι η πραγματική συμφωνία για τα σεληνιακά ρομποτάκια που θα προμηθεύσει ο ΕΛΔΟ στη NASA κλείστηκε προφορικά, μεταξύ κυρίων των οποίων ο λόγος είναι συμβόλαιο.

Αλλά κάτι τέτοιο δεν συνέβη στο Διαστημικό Συμπόσιο του Κολοράντο. Αντιθέτως, στην Αθήνα, στην έδρα του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού, αποφασίστηκε η μετάβαση των κορυφαίων στελεχών του στις ΗΠΑ για απευθείας συνεννόηση με τους υπεύθυνους της NASA, παρακάμπτοντας ελαφρώς τον Ευρωπαϊκό Διαστημικό Οργανισμό (ESA). Σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, οι Ευρωπαίοι ενοχλήθηκαν με την τακτική των Ελλήνων να ενημερώσουν τον ESA για την πρόθεσή τους να διαβουλευτούν απευθείας με τη NASA. Ακριβώς γι' αυτό, οι Αμερικανοί, φρονίμως ποιούντες, στο τέλος του ανακοινωθέντος, επεσήμαναν ότι για την Ελλάδα, εκτός από την άμεση συνεργασία, υπάρχει και η συνήθης οδός, μέσω του ESA.

Εστω όμως ότι αυτό είναι ένα αμελητέο πταίσμα ως προς την τήρηση των τύπων. Ενώ η ουσία παραμένει ότι η Ελλάδα διαθέτει τα υλικά και τεχνικά μέσα, την εμπειρία και την τεχνογνωσία, τη διαστημική βιομηχανία κ.ο.κ. ώστε να σχεδιάσει και να κατασκευάσει εγκαίρως, μέσα σε τρία χρόνια ένα εντελώς πρωτότυπο, πλήρως λειτουργικό και, κυρίως, αξιόπιστο ρομποτικό όχημα για τη Σελήνη. Και από όλο τον κόσμο, από κάθε χώρα που έχει παράδοση σε παρόμοιες κατασκευές, η NASA θα επιλέξει το ελληνικό ρομποτάκι. Αν τελικά γίνει κάτι τέτοιο, ποιος Ελληνας δεν θα ένιωθε υπερήφανος γι' αυτό το τεχνολογικό θαύμα;

Επειδή όμως τα θαύματα στο διάστημα συμβαίνουν μόνο στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, η αλήθεια για το εθνικό ρομποτικό όχημα είναι λίγο πιο πεζή. Πριν από περίπου ένα εξάμηνο, ο ΕΛΔΟ προκήρυξε έναν διαγωνισμό. Ζητούσε να υποβληθούν προτάσεις με αντικείμενο «Ηuman and Robotic Exploration activities on and around the Μoon» («Ανθρώπινες και Ρομποτικές εξερευνητικές δραστηριότητες για τη Σελήνη και γύρω από αυτήν»). Οντως, έως τις 23 Νοεμβρίου 2018 όταν και εξέπνεε η προθεσμία υποβολής, είχαν κατατεθεί 14 προτάσεις, από διάφορες ομάδες Ελλήνων επιστημόνων, καθηγητών σε ελληνικά ΑΕΙ κ.λπ. Ορισμένοι εξ αυτών με δηλώσεις τους σε ΜΜΕ έχουν αφήσει να εννοηθεί πως έχουν συμφωνήσει με τον ΕΛΔΟ και έχουν λάβει την έγκριση να προχωρήσουν με την υλοποίηση των σχεδίων τους. Για παράδειγμα, ο καθηγητής του Τμήματος Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΠΑ αλλά και μέλος στο ΔΣ του Ελληνικού Οργανισμού Διαστήματος, Αντώνης Πασχάλης αποκάλυψε ότι «η κάθε χώρα από όσες συμμετέχουν αναλαμβάνει να φτιάξει κάτι δικό της. Εμείς ως Ελλάδα αποφασίσαμε να φτιάξουμε ένα μικρό ρομποτάκι με μία κάμερα, με το οποίο θα μελετήσουμε το υπέδαφος του Φεγγαριού». Αλλά και η πυρηνική φυσικός Μαριάνθη Φραγκοπούλου, είναι βέβαιη ότι ως επικεφαλής της δικής της ομάδας θα κατασκευάσει ένα δοσίμετρο της ακτινοβολίας που δέχονται οι αστροναύτες. Το όργανο αυτό της κας Φραγκοπούλου θα φτάσει στη Σελήνη μαζί με το ελληνικό ρομπότ και βέβαια το διαστημόπλοιο Orion που ετοιμάζει στο μεταξύ η NASA.

Τι Apollo, τι Manolo

Από τον κρατικό προϋπολογισμό των ΗΠΑ, η NASA χρηματοδοτείται με 21 δισ. δολάρια, μόνο για το 2020 και κυρίως για την αποστολή «Από τη Σελήνη στον Αρη». Η κολοσσιαία επένδυση είναι ενδεικτική της σημασίας που δίνει η NASA στην επανα-κατάκτηση της Σελήνης, αυτή τη φορά όμως σαν ενδιάμεση βάση για περαιτέρω εξερευνητικές αποστολές στα βάθη του διαστήματος. Εως το 2024 βάσει του χρονοδιαγράμματος, το Gateway ένας μικρός και ευέλικτος σταθμός θα έχει τεθεί σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη, επιτρέποντας στους αστροναύτες να πραγματοποιούν συνεχείς προσεδαφίσεις στον πλανήτη.

Ομως, αντίθετα από τη NASA που εφαρμόζει πιστά την αρχή της απόλυτης διαφάνειας, ο ΕΛΔΟ δεν μοιράζεται με το κοινό βασικές πληροφορίες. Οπως τη διαδικασία αξιολόγησης των προτάσεων και ιδιαίτερα το κόστος των φιλόδοξων σχεδίων του Οργανισμού. Κανείς δεν γνωρίζει ποιος είναι ο προϋπολογισμός για τις απαιτούμενες δαπάνες συμμετοχής στο υποτιθέμενο κοινό εγχείρημα της NASA. Κανείς δεν γνωρίζει την πηγή χρηματοδότησης, εάν ο λογαριασμός για την απόπειρα κατάκτησης του διαστήματος από τον ΕΛΔΟ θα έρθει τελικά στον Ελληνα φορολογούμενο ή θα καλυφθεί μέσω κάποιων ευρωπαϊκών κονδυλίων. Στον προϋπολογισμό του 2019 εμφαίνεται πως το μερίδιο κρατικού χρήματος που αναλογεί στο Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής Επικοινωνίας και Ενημέρωσης είναι συνολικά 88.820.000 ευρώ.

Πουθενά όμως δεν διευκρινίζεται πόσα από αυτά αποδίδονται στον Ελληνικό Οργανισμό Διαστήματος. Οι Ελληνες πολίτες θα πρέπει μάλλον να αρκεστούν στις έμμεσες διαβεβαιώσεις ότι «όλα πάνε καλά στο διάστημα». Διαβεβαιώσεις που παρέχει προθύμως και αφειδώς ο υπουργός ΨΗΠΤΕ Νίκος Παππάς με το πλατύ χαμόγελο ικανοποίησης να ακτινοβολεί στο πρόσωπό του, καθώς ποζάρει με απλοϊκές μακέτες σεληνιακών οχημάτων μπροστά στα πόδια του. Μισό αιώνα μετά από την θρυλική προσελήνωση του διαστημοπλοίου Apollo 11, ο Ελληνας υπουργός οραματίζεται το διαπλανητικό μέλλον της χώρας, προφανώς με τον ίδιον στο πιλοτήριο. Εξάλλου, είναι απείρως πιο εποικοδομητικό και ευχάριστο να ασχολείται κανείς με το διάδοχο του Apollo, παρά με τον «πάσα έναν» μπελαλή Manolo.