Φωτιά στην Εύβοια: O «μαύρος» χάρτης της καταστροφής

Η φωτιά στην Εύβοια προκάλεσε μεγάλη καταστροφή — κυρίως οικολογική στην περιοχή. Σήμερα έρχεται στο φως η πρώτη χαρτογράφηση της γης που κάηκε στην μεγάλη πυρκαγιά. Με τη συμβολή του συστήματος Copernicus της ΕΕ, οι καμένες εκτάσεις αποτυπώνονται με σαφήνεια, και επιβεβαιώνεται ότι κάηκε κυρίως το δάσος αλλά και καλλιέργειες.

Η υπηρεσία Copernicus, ενεργοποιήθηκε την Τρίτη 13 Αυγούστου, μετά από αίτημα των ελληνικών αρχών (ΓΓ Πολιτικής Προστασίας) και καταγράφει έκτοτε δορυφορικά την εξέλιξη της πυρκαγιάς, παρέχοντας χρήσιμα δεδομένα υψηλής ανάλυσης για την έκταση της καταστροφής. Την εξέλιξη των δεδομένων της καταγραφής μπορεί κανείς να δει εδώ:

Ο χάρτης που φέρνει στο φως το ΑΠΕ-ΜΠΕ του Copernicus δείχνει αναλυτικά την κατανομή των χρήσεων γης (όπως αυτές είχαν καταγραφεί το 2018) των εκτάσεων που κάηκαν μέχρι και την Τετάρτη 14 Αυγούστου. Δεδομένου ότι η πυρκαγιά έκτοτε κινήθηκε κυρίως με αναζωπυρώσεις στις περιοχές από όπου είχε ήδη περάσει η φωτιά, εκτιμάται ότι η γεωγραφική έκταση που αποτυπώνεται εδώ δεν απέχει πολύ από την συνολική, μέχρι σήμερα, καμένη έκταση.

Δείτε την εναλλαγή μεταξύ της καμένης έκτασης και των προηγούμενων χρήσεων γης.

Η συννεφιά που επικράτησε την περασμένη Πέμπτη και την Παρασκευή δεν επέτρεψε στους δορυφόρους να καταγράψουν νεότερα δεδομένα. Η επόμενη απόπειρα δορυφορικής καταγραφής αναμένεται σήμερα, Σάββατο, αν το επιτρέψουν οι καιρικές συνθήκες.

Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι τις πρώτες δύο ημέρες της πυρκαγιάς έγιναν στάχτη κυρίως κωνοφόρα και σκληρόφυλλα δάση, μεταβατικές θαμνώδεις περιοχές, ελαιώνες και εκτάσεις με μικτές ή μη-αρδευόμενες καλλιέργειες, καθώς και φυσική βλάστηση.

Πότε και για ποιους χαρτογραφεί το Copernicus EMS

Η πυρκαγιά που ξεκίνησε κοντά στα χωριά Μακρυμάλλη και Κοντοδεσπότι της ορεινής Εύβοιας την περασμένη Τρίτη ήταν το 17ο συμβάν για το οποίο η Ελλάδα ζήτησε την συμβολή της ΕΕ για την άμεση χαρτογράφησή του, μέσω της υπηρεσίας Rapid Mapping (Ταχεία Χαρτογράφηση) του Copernicus EMS (Emergency Management Service – Υπηρεσία Επείγουσας Διαχείρισης). Η πρώτη φορά ήταν πριν από 5 χρόνια, στις 24 Αυγούστου 2014, για μια πυρκαγιά στην Καλαμπάκα. Η υπηρεσία έχει ενεργοποιηθεί συνολικά για εννέα πυρκαγιές (οι τρεις, στην Εύβοια, μια από τις υπόλοιπες η Κινέττα / Μάτι, το 2018) και οκτώ πλημμύρες (συμπεριλαμβανομένης της Μάνδρας το 2017), κυρίως τα τελευταία δύο χρόνια.

Η υπηρεσία Rapid Mapping του Copernicus ήταν διαθέσιμη από το 2012, αλλά χρειάστηκε καιρός για να την μάθουν και να αρχίσουν να την αξιοποιούν τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Κάθε κράτος-μέλος που αντιμετωπίζει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης μπορεί ανά πάσα στιγμή να ζητήσει την ενεργοποίησή της, μέσω της αρχής που έχει οριστεί ως αρμόδια για την Πολιτική Προστασία (στη χώρα μας είναι η ΓΓ Πολιτικής Προστασίας). Η υπηρεσία είναι δωρεάν για οποιονδήποτε τη ζητήσει, τονίζει ο υπεύθυνος του Γραφείου Πληροφόρησης του EMS Copernicus, Στεφάν Ούρεβιτς.

Ανάλογα αιτήματα μπορούν να στείλουν κι άλλες χώρες, εκτός ΕΕ, εφόσον συμμετέχουν στο πρόγραμμα Copernicus και χρειάζονται υποστήριξη για λόγους πολιτικής προστασίας ή ανθρωπιστικής βοήθειας. Συχνά τέτοια αιτήματα αφορούν χώρες της Αφρικής ή της Ασίας. Ακόμη και οι ΗΠΑ αξιοποίησαν αυτή τη δυνατότητα με τις πρόσφατες πυρκαγιές στην Καλιφόρνια και σε άλλες περιστάσεις.

Από την στιγμή που θα παραληφθεί ένα αίτημα ενεργοποίησης Rapid Mapping, το σύστημα παράγει τα εξής προϊόντα:

Μια Πρώτη Εκτίμηση (First Evaluation Product), έναν χάρτη που αποτυπώνει την αρχική έκταση του συμβάντος (π.χ. την εξάπλωση μιας πυρκαγιάς). Το Copernicus δεσμεύεται να το παράξει εντός 9 ωρών, ανάλογα με το πού βρίσκονται οι διαθέσιμοι δορυφόροι. Στην περίπτωση της Ελλάδας, όπως και του μεγαλύτερου μέρους της Ευρώπης, ο Santinel 2 περνάει από πάνω τους περίπου στις 9 το πρωί, και η πρώτη εκτίμηση δίνεται περίπου 4 ώρες μετά, εξηγεί ο Στέλιος Μπολλάνος, συνιδρυτής και διευθυντής της Planetek Hellas, της μοναδικής ελληνικής εταιρείας που συμμετέχει —από τον περασμένο Ιούνιο— στη διεθνή κοινοπραξία των εταιρειών που υλοποιούν τις χαρτογραφήσεις του Copernicus.

Έναν Χάρτη Αναφοράς (Reference Map), με δορυφορικές εικόνες από την πληγείσα περιοχή, πριν το συμβάν. Αυτό το βήμα συνήθως παραλείπεται για τα ευρωπαϊκά κράτη, που έχουν ήδη επαρκείς χαρτογραφήσεις.

Έναν Χάρτη Οριοθέτησης (Delineation Map), με την περιοχή που έχει πληγεί,. Αυτός ο χάρτης δεν αντικαθιστά τον τοπογραφικό στον οποίο θα βασιστούν αρχές, ασφαλιστικές εταιρείες κλπ, για να δώσουν τυχόν αποζημιώσεις, καθώς μπορεί να υπάρχουν αποκλίσεις. Δίνει, όμως, τη μέγιστη δυνατή πληροφορία που μπορούν να συλλέξουν οι δορυφόροι για να βοηθήσουν τις αρχές να επέμβουν δραστικά.

Μια Διαβάθμιση της ζημιάς (Grading), που αποτυπώνει την έκτασή της (μερική ή ολική καταστροφή κ.ο.κ.). Ο συγκεκριμένος χάρτης μπορεί να επαναληφθεί τις επόμενες μέρες (διαδικασία Monitoring) για να διαπιστωθεί η εξέλιξη των επιπτώσεων (π.χ. μια πλημμύρα που φέρνει και κατολισθήσεις). Εδώ ενσωματώνονται και άλλα επίπεδα δεδομένων (π.χ. υψομετρικά στοιχεία της περιοχής, που προειδοποιούν π.χ. για την πιθανότητα πλημμύρας).

Οι σχετικοί χάρτες δεν είναι απλά εικόνες, αλλά ψηφιακά διανυσματικά δεδομένα, που οι ενδιαφερόμενοι φορείς (Πυροβεστική, δασαρχεία, τοπικές αρχές ή οποιοσδήποτε άλλος) μπορεί να εισάγει σε Συστήματα Γεωγραφικής Πληροφόρησης (GIS), να τα συνδυάσει με άλλα δεδομένα που μπορεί να έχει (από drones, επιτόπιες μετρήσεις, τοπικά οδικά/σιδηροδρομικά δίκτυα κλπ) και να έχει το αποτέλεσμα που τον ενδιαφέρει, εξηγεί ο Σ. Ούρεβιτς.

Η ομάδα άμεσης χαρτογράφησης δημοσίευσε τον χάρτη της #πυρκαγιάς στην #Εύβοια, βασισμένο σε εικόνες πολύ υψηλής ανάλυσης που αποκτήθηκαν για την ενεργοποίηση #EMSR380
Αποκαλύπτουν μιά καμμένη έκταση 2,268 εκταρίων εκ των οποίων 1,000 δάσους 😢
Χάρτης απεικόνισης διαθέσιμος αύριο pic.twitter.com/SSqo0uTwhN

— Copernicus EMS (@CopernicusEMS) August 14, 2019

Πολύ λιγότερο αξιοποιείται η υπηρεσία Risk & Recovery Mapping (Χαρτογράφηση Κινδύνου και Αποκατάστασης) του Copernicus, που αφορά την παροχή γεωχωρικών δεδομένων για την υποστήριξη σχεδίων και δράσεων μετά από καταστροφές. Σε αυτές τις περιπτώσεις στόχος είναι η μακροπρόθεσμη παρακολούθηση των συνεπειών ή η πρόβλεψη μεταγενέστερων κινδύνων (πλημμύρας, κατολίσθησης, εντοπισμός ευάλωτων περιοχών κλπ), ως συνέπεια μιας πυρκαγιάς, πλημμύρας, περιβαλλοντικού ατυχήματος κ.α. που προηγήθηκε.

Ένας τέτοιος χάρτης παράχθηκε φέτος για την Κροατία, με στόχο την καταγραφή και παρακολούθηση εύφλεκτης βλάστησης σε περιοχές υψηλού κινδύνου για πυρκαγιές. Μέχρι στιγμής η Ελλάδα δεν έχει στείλει ανάλογο αίτημα. Οι μοναδικές χαρτογραφήσεις Κινδύνου και Αποκατάστασης που έχει ζητήσει η χώρα μας είναι δυο: Τον Αύγουστο του 2012, μετά τις πυρκαγιές στη Χίο το ίδιο καλοκαίρι, ζητήθηκε εκτίμηση της ζημιάς στα μαστιχόδεντρα, και τον Ιούνιο του 2016, ζητήθηκε εκτίμηση για τις συνέπειες από τις πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2015 σε διάφορες περιοχές της χώρας.

«Βλέπουμε μια διαρκώς αυξανόμενη χρήση της Υπηρεσίας από την Ελλάδα», σημειώνει ο κ. Ούρεβιτς, «κάτι που πιθανόν να σημαίνει και την αύξηση των καταστροφικών γεγονότων. Βλέπουμε επίσης ότι πολλά ΜΜΕ μας βρίσκουν μέσω κοινωνικών δικτύων και ότι η ΓΓ Πολιτικής προστασίας κάνει αναφορά σε εμάς. Είναι σημαντικό, γιατί στην Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, γινόμαστε μέρος αυτής της κοινότητας επείγουσας διαχείρισης, που έχει πολύ δραστήριους χρήστες».

Δορυφόροι & δεδομένα στην υπηρεσία της πολιτικής προστασίας

Όλα τα δεδομένα που παράγονται στο πλαίσιο των υπηρεσιών του Copernicus διατίθενται ανοιχτά και δωρεάν, ενώ δεν υπάρχει χρέωση για καμία από τις υπηρεσίες χαρτογράφησης που ζητούνται από τα κράτη. Το κόστος της υπηρεσίας το καλύπτουν οι ευρωπαίοι φορολογούμενοι, στον καθένα από τους οποίους αντιστοιχεί σε περίπου 1,2 ευρώ / έτος, όπως εξηγεί ο Σ. Ούρεβιτς. Πρόταση της Κομισιόν είναι να αυξηθούν τα σχετικά κονδύλια που προβλέπει ο προϋπολογισμός της Κομισιόν για το Copernicus, αν το εγκρίνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Οι δορυφορικές χαρτογραφήσεις του Copernicus υποστηρίζονται από την ομάδα των δικών του δορυφόρων Sentinel και άλλων δορυφόρων που διαθέτουν συνεργαζόμενα κράτη, διεθνείς φορείς και ιδιωτικές εταιρείες. Εκτός από τους 7 Sentinel που διαθέτει σήμερα η ΕΕ, σχεδιάζει να αποκτήσει άλλους 20 μέχρι το 2030, ενισχύοντας τις σχετικές υπηρεσίες της.

Στην χαρτογράφηση καταστροφών χρησιμοποιούνται δορυφόροι ανάλογα με τη διαθεσιμότητά τους, αλλά και το είδος του συμβάντος. Κάποιοι δορυφόροι μπορούν να στείλουν δεδομένα μέσα σε 15-30 λεπτά από την ενεργοποίησή τους, ενώ για άλλους χρειάζεται αναμονή ωρών μέχρι να ξαναπεράσουν πάνω από την χαρτογραφούμενη περιοχή.

Σε περιπτώσεις πλημμυρών χρησιμοποιείται το δορυφόρος Sentinel 1, που είναι ραντάρ, και μπορεί να διακρίνει το νερό, ενώ διαπερνά και τα σύννεφα (που συχνά υπάρχουν στις καταιγίδες/πλημμύρες). Αντιθέτως, οι Sentinel 2 & 3 είναι οπτικοί δορυφόροι και το πλεονέκτημά τους είναι ότι μπορούν να δίνουν πολύ κοντινή ανάλυση μιας περιοχής, με ζουμ μέχρι και σε απόσταση 10×10 μέτρα από την επιφάνεια του εδάφους, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Στ.Μπολλάνος.

Η εταιρεία του ίδιου δεν αναμείχθηκε στην χαρτογράφηση της Εύβοιας, καθώς αυτό το διάστημα δεν είχε βάρδια (υπάρχει ένα σύστημα διαμοιρασμού βαρδιών ανά ορισμένες εβδομάδες τον χρόνο μεταξύ των εταιρειών της κοινοπραξίας). Η Planatek, πάντως, υλοποιεί για λογαριασμό του Copernicus και άλλα έργα, όπως υπηρεσίες ασφάλειας εκτός των ορίων της ΕΕ, π.χ. για τη χαρτογράφηση σχεδίων εκκένωσης περιοχών σε περιπτώσεις εκτάκτων κρίσεων. Συμμετέχει επιπλέον, μεταξύ άλλων, σε ένα πανευρωπαϊκό πρόγραμμα καταγραφής των ακτών της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένων των υπό ένταξη χωρών, της Τουρκίας κλπ), που θα διατεθεί για τις ανάγκες των υπηρεσιών χαρτογραφήσεων, της Eurostat κ.α.

Χαρτογραφήσεις πυρκαγιών ανά 5 λεπτά, από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών

Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ένας από τους πρώτους φορείς που ασχολήθηκαν με τη δημιουργία ενός συστήματος παρακολούθησης και έγκαιρης ειδοποίησης πυρκαγιών στην Ελλάδα, αποτελεί σήμερα διαπιστευμένο φορέα του Copernicus σε επίπεδο Risk & Recovery. «Εμείς δουλεύουμε για την εκτίμηση του κινδύνου πριν την καταστροφή και την αποκατάσταση μετά, εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Χάρης Κοντοές, Διευθυντής Ερευνών του Αστεροσκοπείου και Υπεύθυνος του Κέντρου Αριστείας για την παρακολούθηση των φυσικών καταστροφών στη νοτιο-ανατολική Ευρώπη, «Beyond».

Μέσω του «Beyond», το Αστεροσκοπείο έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια ένα μοναδικό σύστημα που επιτρέπει την δορυφορική παρακολούθηση μιας καταστροφής ανά 5-10 λεπτά της ώρας, ακόμη και τη νύχτα, μέσα από ένα σύστημα δορυφόρων διαφορετικό από εκείνο του Copernicus. «Το μειονέκτημα είναι η μεγάλη απόστασή τους από τη Γη, που δίνει μια πιο συνοπτική εικόνα του εδάφους, σε απόσταση 500x500 μέτρων από την επιφάνεια, καθώς και το ότι δεν μπορεί να διαπεράσει τη νεφοκάλυψη, αλλά το πλεονέκτημα είναι η συχνότητα —κάθε 5 λεπτά. Τα στοιχεία που συλλέγουμε στέλνονται απευθείας online στο Κέντρο Επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής και τους δίνουν εικόνα της πραγματικής κατάστασης ταυτόχρονα με το συμβάν», εξηγεί ο Στ. Κοντοές.

Επιπλέον, το Beyond έχει συγκεντρώσει το σύνολο των χαρτογραφήσεων όλων των καμένων εκτάσεων από τις πυρκαγιές στην Ελλάδα, από το 1982 που πέρασε ο πρώτος δορυφόρος πάνω από την Ελλάδα, μέχρι σήμερα. Χάρη σε αυτά τα στοιχεία, οι ελληνικές αρχές γνωρίζουν άμεσα αν μια περιοχή που καίγεται έχει ξανακαεί στο παρελθόν ή είναι παρθένο δάσος, τι είδος καύσιμης ύλης περιέχει κλπ, στοιχεία που βοηθούν στην εκτίμηση της εξέλιξης της πυρκαγιάς και τον σχεδιασμό της δράσης της Πυροσβεστικής..

Επιπλέον, το Εθνικό Αστεροσκοπείο συλλέγει καθημερινά δορυφορικά δεδομένα από όλο τον κόσμο και διανέμει αυτές τις χιλιάδες εικόνες στο Copernicus καθώς και σε κόμβους (hubs) πληροφόρησης. Η πληροφόρηση αυτή είναι πολύτιμη για το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφόρησης για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS), που επίσης είναι μέρος της δράσης του Copernicus. Είναι, όμως, προσβάσιμη σε οποιονδήποτε, ακόμη και σε έναν πολίτη που μπορούν ανά πάσα στιγμή να θέλει να δει πώς εξελίσσεται εκείνη την ώρα μια πυρκαγιά δίπλα στο χωριό του.