Φωτιά στην Εύβοια: Πώς γλιτώσαμε το νέο Μάτι

Καμία ομοιότητα με την πυρκαγιά της 23ης Ιουλίου του 2018 στο Νταού Πεντέλης, που κατέληξε στην τραγωδία στο Μάτι, δεν είχε η φωτιά στην κεντρική Εύβοια. Αν κάποιος επέμενε στο να αναζητά αναλογίες, περισσότερο θα μπορούσε να τη συγκρίνει με την πυρκαγιά της Ηλείας του 2007, όπου και πάλι απειλήθηκαν οικισμοί και χωριά από φλόγες που ξέφυγαν από ένα σπίτι και επεκτάθηκαν σε δασικές και αγροτικές εκτάσεις.

Καμία σύγκριση δεν χωρά βέβαια και στην αντίδραση του κρατικού μηχανισμού. Στο Μάτι δεν δόθηκε μάχη. Οι κάτοικοι έμειναν μόνοι τους, ο καθένας με την τύχη του. Οι πυροσβεστικές δυνάμεις βρέθηκαν να κοιτούν τη φωτιά από την πλάτη της, ενώ στην Εύβοια την περικύκλωσαν. Ολοι ήταν εκεί από την πρώτη στιγμή. Με δυο λόγια «άλλη φωτιά, άλλοι άνθρωποι».

Στην Εύβοια, το σημείο και ο χρόνος εκδήλωσης της πυρκαγιάς, οι καιρικές συνθήκες στη διάρκεια της εξέλιξής της, η απουσία αντιπερισπασμών που θα οδηγούσαν σε διάσπαση των δυνάμεων, η επαρκής διαθεσιμότητα των αναγκαίων μέσων από τον μηχανισμό πυρόσβεσης, η αμεσότητα της αντίδρασης των στελεχών του και η λήψη των σωστών αποφάσεων από την ηγεσία για τη διάταξη των δυνάμεων, την εκκένωση και γενικότερα τη στρατηγική αντιμετώπισης του φαινομένου ήταν οι βασικοί παράγοντες που έκριναν την έκβαση της επιχείρησης.

Οι 7 κρίσιμες διαφορές

Οι κρίσιμες διαφορές που απέτρεψαν την κίνδυνο η Εύβοια να γίνει Μάτι θα μπορούσαν να κωδικοποιηθούν σε εφτά σημεία:

Η περιοχή όπου ξέσπασε η φωτιά
 
1 Η φωτιά στην Εύβοια ξέσπασε βαθιά μέσα στο δάσος, μακριά από κατοικημένες περιοχές, ενώ στο Νταού Πεντέλης οι φλόγες ξεπήδησαν σε οικόπεδο δίπλα σε κατοικίες. Οι πυρκαγιές σε ζώνες μείξης δάσους και κατοικίας είναι οι πλέον επικίνδυνες. Απειλούν σπίτια και ζωές από τη στιγμή της γέννησής τους και προκαλούν πανικό, δεδομένου ότι μέσα σε οικισμούς είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιχειρήσουν τα εναέρια μέσα, ενώ το «199» κατακλύζεται από τηλεφωνήματα πολιτών που ζητούν την επέμβαση των δυνάμεων της Πυροσβεστικής. Στις ζώνες μείξης δάσους και κατοικίας τα αεροπλάνα αποκλείονται, ενώ και τα ελικόπτερα περιορίζονται σε βολές ακριβείας και σε πολύ συγκεκριμένα σημεία στην άκρη των οικισμών. Αντίθετα, μέσα στο δάσος δεν υπάρχουν περιορισμοί για τα εναέρια μέσα και οι επίγειες δυνάμεις έχουν τον χρόνο να αναπτυχθούν προτού οι φλόγες προσεγγίσουν κατοικημένες περιοχές. Οσο πιο βαθιά στο δάσος ξεσπά μια φωτιά τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος για το περιβάλλον, μειώνεται όμως για τους ανθρώπους και τις περιουσίες που αποτελούν τις απόλυτες προτεραιότητες σε αυτές τις περιπτώσεις.

Ο παράγοντας ώρα

2 Σημαντικός ήταν και ο παράγοντας «ώρα». Η υγρασία καύσιμης ύλης και η σχετική υγρασία του αέρα, πέρα από τη θερμοκρασία για την οποία προφανώς δεν χωρά καμία σύγκριση, είναι εντελώς διαφορετικά στις 3 τα ξημερώματα, όταν ξέσπασε η φωτιά στην Εύβοια, σε σχέση με το Μάτι, όπου η φωτιά εκδηλώθηκε λίγο μετά τις 4 το απόγευμα και ενώ ο ήλιος ήταν ακόμη ψηλά. Οι καιρικές συνθήκες έσπρωχναν τις φλόγες στη δεύτερη περίπτωση, ενώ στην πρώτη ο ρυθμός εξάπλωσης ήταν σαφώς πιο αργός. Ο παράγοντας αυτός σε συνδυασμό με την απόσταση από τις κατοικημένες περιοχές επέτρεψε στις πυροσβεστικές δυνάμεις να αναπτυχθούν και να περικυκλώσουν την πυρκαγιά προτού αυτή προλάβει να τις θέσει σε θέσεις άμυνας ή στην απευκταία περίπτωση να τις υποχρεώσει να την κυνηγούν με στόχο να σώσουν ανθρώπινες ζωές. Η ώρα είναι κρίσιμη και σε ακόμη μία διάσταση. Τα οχήματα των δυνάμεων ασφαλείας μπορούν να κινηθούν χωρίς μποτιλιαρίσματα και κίνδυνο δευτερογενών ατυχημάτων τη νύχτα. Στο Μάτι ήταν εξαιρετικά δυσχερές να μετακινηθούν δυνάμεις από την Κινέττα, όπου είχε συγκεντρωθεί ο κύριος όγκος των πυροσβεστικών οχημάτων, καθώς τα περιπολικά έπρεπε να διασχίσουν το Λεκανοπέδιο, με τις ανασχέσεις που προκαλούνται στους δρόμους της πρωτεύουσας να τα καθυστερούν.

Οι καιρικές συνθήκες

3 Και οι καιρικές συνθήκες ήταν διαφορετικές. Οι άνεμοι στο Μάτι ήταν πολύ πιο ισχυροί. Από το Νταού Πεντέλης οι φλόγες έφτασαν στη θάλασσα σε λιγότερο από τρεις ώρες, ενώ στην Εύβοια η πυρκαγιά μαινόταν για τρεις ημέρες. Οι ηπιότεροι άνεμοι επέτρεψαν στο σύνολο των πτητικών μέσων της χώρας να εμπλακούν στην αντιμετώπιση της φωτιάς. Οταν οι άνεμοι ενισχύονταν, το έργο τους ήταν δύσκολο εξαιτίας των αναταράξεων και της χαμηλής έως ανύπαρκτης ορατότητας, αλλά όταν έπεφταν, οι έμπειροι πιλότοι είχαν καθαρό στόχο για να κάνουν τη δουλειά τους με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Στο Μάτι επιχείρησε ουσιαστικά μονάχα ένα ελικόπτερο. Ενα δεύτερο που αρχικά πήρε εντολή να κάνει ρίψεις οδηγήθηκε τελικά στην Κινέττα, ενώ τα αεροσκάφη λόγω ανέμων ήταν καθηλωμένα τις κρίσιμες ώρες εξέλιξης του φαινομένου, καθώς δεν μπορούσαν ούτε καν να απογειωθούν. Από τη δικαστική έρευνα έχει αναδειχθεί πως δεν είχε προβλεφθεί η μετεγκατάστασή τους, όπως θα έπρεπε να έχει γίνει σύμφωνα με τους πάγιους σχεδιασμούς της Πυροσβεστικής.

Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης έσπευσε στο Ενιαίο Συντονιστικό Κέντρο Επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής  στο Χαλάνδρι, προκειμένου να ενημερωθεί για την πυρκαγιά από τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη

Το κύριο μέτωπο

4 Η Εύβοια ήταν το κύριο μέτωπο της ημέρας, που συγκέντρωσε από την αρχή όλη την προσοχή και τη φροντίδα των αρμοδίων. Είναι ίσως η πρώτη φορά που συγκεντρώθηκαν τόσο πολλές δυνάμεις από την αρχή ενός περιστατικού. Η πυρκαγιά που κατέκαψε το Μάτι ήταν η δεύτερη στην Αττική και οι πυροσβεστικές δυνάμεις άργησαν να την προσεγγίσουν. Περιπολικά της Πυροσβεστικής είχαν μετακινηθεί στην Κινέττα και δεν είχαν αντικατασταθεί παρά μονάχα από εθελοντικά οχήματα που δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες επέμβασης.

Κάπου εδώ τελειώνουν οι παράγοντες που έχουν να κάνουν με το τερέν και τις καιρικές συνθήκες και ξεκινά ο ρόλος του κράτους, των θεσμών και των ανθρώπων. Ευτυχώς λοιπόν για τους κατοίκους της Εύβοιας οι χειριστές της δικής τους υπόθεσης ήταν διαφορετικοί.

Ηταν όλοι εκεί

5 Στην Εύβοια όλοι όσοι έπρεπε να βρίσκονται εκεί, ήταν εκεί: η ηγεσία της Πυροσβεστικής, ο γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, οι συναρμόδιοι υπουργοί, δημοτικοί άρχοντες και περιφερειάρχες. Κανείς δεν έψαχνε κανέναν ούτε στο εξωτερικό, ούτε σε πάρτυ, ούτε βέβαια και σε γραφεία ή σπίτια. Ολοι έσπευσαν επιτόπου από την πρώτη στιγμή. Την 23η Ιουλίου του 2018 η ηγεσία της Πυροσβεστικής, ο γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας, ο αρμόδιος υπουργός, όλοι ήταν κλεισμένοι στο Κέντρο Επιχειρήσεων στο Χαλάνδρι. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση απουσίαζε αφήνοντας ολόκληρο το βάρος στον δήμαρχο της Ραφήνας και στην εντεταλμένη σύμβουλο πολιτικής προστασίας της Περιφέρειας Αττικής. Ακόμη και ο Στρατός ήταν παρών στην Εύβοια, ενώ στο Μάτι οι ένοπλες δυνάμεις έμειναν ανεξήγητα εκτός του πεδίου των επιχειρήσεων. Κανείς τότε δεν σκέφτηκε να τις κινητοποιήσει, κανείς από την πολιτική ηγεσία του Στρατού δεν πήρε την πρωτοβουλία να θέσει σε κίνηση τον μηχανισμό του, παρά μόνο όταν ήταν πλέον αργά για τα 102 θύματα.

Η εντολή εκκένωσης

6 Στην Εύβοια δόθηκε άμεσα εντολή εκκένωσης. Στο Μάτι όχι. Βέβαια, πρέπει να επισημανθεί πως είναι διαφορετικό πράγμα να εκκενώνεται ένα χωριό μερικών εκατοντάδων κατοίκων από έναν παραθεριστικό οικισμό με χιλιάδες επισκέπτες. Οι κάτοικοι των χωριών γνωρίζουν την περιοχή, ενώ οι παραθεριστές όχι απαραίτητα. Επίσης δεδομένου ότι η φωτιά ξέσπασε μακριά από κατοικημένες περιοχές και πήγαινε πιο αργά υπήρχε χρόνος για να οργανωθεί η επιχείρηση. Ωστόσο, η ουσία είναι πως η απόφαση πάρθηκε και υποστηρίχθηκε. Υπήρχε χώρος εγκατάστασης και παρασχέθηκαν στους πολίτες όλα τα απαραίτητα. Κανείς δεν ένιωσε να απειλείται. Υπήρχαν τα μέσα, αντέδρασαν σωστά και οι άνθρωποι.

Οι αντιπυρικές ζώνες

7 Στην Εύβοια έγιναν αντιπυρικές ζώνες. Στο Μάτι όχι. Η μάχη της Μαραθώνος δεν δόθηκε το 2018. Αυτό είναι γεγονός. Οι φλόγες πέρασαν την κεντρική λεωφόρο της περιοχής χωρίς αντίσταση και βρέθηκαν μεταξύ των σπιτιών και των πολιτών που έτρεχαν αλλόφρονες να βρουν διέξοδο. Στην Εύβοια από την πρώτη στιγμή βρέθηκαν όλες οι απαραίτητες δυνάμεις και οι Αρχές είχαν την ευκαιρία να επιλέξουν τα σημεία που ήθελαν για να δημιουργήσουν τις ζώνες που έκριναν απαραίτητες. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η διοίκηση της ΛΑΡΚΟ και οι Ενοπλες Δυνάμεις είχαν σε ετοιμότητα και διέθεσαν όλα τα απαραίτητα μηχανήματα με το προσωπικό που μπορούσε να κάνει τους σωστούς χειρισμούς σε ένα δύσβατο έδαφος, όπου απαιτούνται μεγάλη εμπειρία και γνώση για να αποφευχθούν τα ατυχήματα και οι αστοχίες.