Απόστολος Δοξιάδης στο ΘΕΜΑ: Η αριστερά παραμένει ψωνισμένη με τον εαυτό της

Η ερώτηση ήταν από τις τελευταίες. Σχετικά με την ταινία «Ενήλικοι στην αίθουσα» του Κώστα Γαβρά για τον Γιάνη Βαρουφάκη κι εκείνες τις θρυλικές, ατέρμονες και εξάμηνες διαπραγματεύσεις που μας έσπρωξαν να τραμπαλιζόμαστε στο χείλος του γκρεμού. Ομως λόγω επικαιρότητας αναγκάστηκα να παραβιάσω τη σειρά και να τη φέρω πρώτη. Η απάντησή του, όπως την περίμενα, κρυστάλλινη, σαρωτική και καταλυτική. Δηλαδή, εντελώς Απόστολος Δοξιάδης:

«Για τις διαπραγματεύσεις, όσοι θέλουν να καταλάβουν καλύτερα τι έγινε το φοβερό 2015 καλύτερα να διαβάσουν την “Τελευταία μπλόφα” της Ελένης Βαρβιτσιώτη και της Βικτώριας Δενδρινού. Σε όσους αρέσουν τα παρα­μυθάκια με καλούς ήρωες και κακούς δράκους ας στραφούν στο βιβλίο του Βαρουφάκη. Το βιβλίο που έγραψε για το 2015 ανήκει στο λογοτεχνικό γένος της ναρκισσιστικής φαντασίας. Η γνώμη μου για τον συγγραφέα του είναι η χειρότερη. Είναι ένας εγωπαθής, αδίστακτος άνθρωπος, που χρησιμοποίησε τη χώρα του και την πολιτική για να προβληθεί ως, τάχα, μεγάλος επιστήμονας και πολιτικός αναμορφωτής.

Είναι ένας ανεύθυνος τσαρλατάνος που κόντεψε να καταστρέψει τη χώρα του εντελώς, μας κόστισε δισεκατομμύρια, και έχει το θράσος να ζητάει και τα ρέστα, θέλει να βγει κι από πάνω! Από την άλλη, για τον Κώστα Γαβρά έχω τεράστια εκτίμηση, σεβασμό και αγάπη. Τον θεωρώ θαυμάσιο άνθρωπο και σπουδαίο σκηνοθέτη. Βέβαια το είδος που του άρεσε ήταν το πολιτικό μελόδραμα. Οπου ταίριαξε το θέμα της ταινίας με τη μανιχαϊκή ματιά του μελοδράματος, όπως στο “Ζ” ή στο “Μουσικό κουτί”, ο Γαβράς έκανε σπουδαίες ταινίες. Στην περίπτωση του Βαρουφάκη, νομίζω, τον παρέσυραν η υπερβολικά καλή του διάθεση, μέχρι αφέλειας, αλλά και η αγάπη του για την Ελλάδα, που είναι εκ των πραγμάτων η αγάπη ενός φιλέλληνα. Εχοντας ζήσει όλη του τη ζωή μακριά από την Ελλάδα, εξιδανικεύει και πιστεύει ότι εμείς κάνουμε όλα τα καλά και οι ξένοι όλα τα κακά. Οσο για το πώς την πάτησε ο σπουδαίος Γαβράς με τον άθλιο Βαρουφάκη, έχει τη δικαιολογία ότι έχει μεγάλη παρέα: τόσοι και τόσοι την πάτησαν με δαύτον, με πρώτο και καλύτερο τον Τσίπρα».

Από πού να αρχίσω και πού να τελειώσω. Στην πραγματικότητα, και αν τον σκανάρεις, ο Απόστολος είναι ατελείωτος και πάντα απρόβλεπτος. Το όνομα Δοξιάδης θρυλικό. Ο πατέρας του ίσως ο μέγας πρωτοπόρος σε αρχιτεκτονική και πολεοδομία. Αν η Αθήνα είχε σχεδιαστεί σύμφωνα με τον εφαρμόσιμο σχεδιασμό του, θα μιλούσαμε τώρα για την απόλυτη ελβετική πρωτεύουσα των Βαλκανίων.

Ανυπέρβλητη και η ευφυΐα του υιού Απόστολου. Αρκεί να πληροφορηθεί κανείς πως το Columbia University άνοιξε τις πόρτες του σε ένα 15χρονο παιδί. Ακολούθησαν Εφαρμοσμένα Μαθηματικά στην École Pratique des Hautes Études του Παρισιού. Και στη συνέχεια, αν και χάνω τον λογαριασμό, αρχίζει ορμητικά να φλερτάρει και να ολοκληρώνει τις ερωτικές του σχέσεις με θέατρο, κινηματογράφο, μυθιστορήματα, διάφορα πονήματα, με ανατρεπτικές ιδέες, με όλα. Απίστευτος.

Κάπου εκεί στη σχέση του με το σινεμά και με τη δεύτερη ταινία του, το «Τεριρέμ», διαφωνήσαμε. Δηλαδή εγώ διαφώνησα με το περιεχόμενο της ταινίας του. No problem. Ο χρόνος θα δείξει. Και κάπου αργότερα τον ξαναβρήκα, αφού πρώτα ρούφηξα κάθε λέξη του πιο αξιομνημόνευτου, κατά τη γνώμη μου, μυθιστορήματός του «Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ». Η συνέχεια εντελώς πληθωρική και πάντα ορμητική. Θυμίζω, εκτός των άλλων, το «Logicomix», στο οποίο συνεργάστηκε με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ στο Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών Χρίστο Παπαδημητρίου.

Και, τέλος, υπενθυμίζω την κυκλοφορία της τελευταίας αυτοβιογραφικής του πλημμυρίδας, 1.062 σελίδων, υπό τον σαρκαστικό τίτλο «Ερασιτέχνης επαναστάτης». Ο αυτοβιογραφικός του σαρκασμός είναι αφοπλιστικός. Και όπως έχει ο ίδιος πει σε συνέντευξή του στην «Athens Voice»: «Θα έλεγα ότι το χιούμορ αποτελεί στοιχείο συγκατάβασης του Απόστολου Δοξιάδη στον Απόστολο Δοξιάδη: γενικώς πιστεύω ότι δεν είναι πολύ υγιές να παίρνουμε τον εαυτό μας απολύτως στα σοβαρά. Αν εμείς πρώτοι δεν αμφισβητούμε το αλάθητό μας, συνήθως την πληρώνουν οι άλλοι, που δεν φταίνε, και βέβαια ζούμε μια ζωή ελλειμματική, μια ζωή παραισθήσεων».



Μετά απ’ όλα αυτά ήταν αδύνατον να μην παραβιάσω, για πρώτη φορά στη διαδρομή μου, έναν κανόνα που πάντα τηρώ. Κάθε συνέντευξη ζωντανά πρόσωπο με πρόσωπο. Ομως ο Απόστολος απουσιάζει μεταξύ Λονδίνου και Οξφόρδης. Ομως ο Απόστολος επιθυμεί κάθε απάντηση να είναι εντελώς ακριβής. Ετσι η κουβέντα έγινε εξ αποστάσεως. Με γραπτές ερωτήσεις και γραπτές απαντήσεις. No problem. Είτε έτσι είτε αλλιώς ο Απόστολος είναι πάντα επίκαιρος και πάντα... Δοξιαδικός.

«Ο Τσίπρας οπορτουνιστής και εξουσιομανής»

-Τι σημαίνει σήμερα προοδευτικός;
«Εχω την εντύπωση ότι σήμερα σημαίνει ό,τι αρέσει σε αυτόν που χρησιμοποιεί τον όρο για να χαρακτηρίσει τον εαυτό του. Γι’ αυτό και δεν με ενδιαφέρει ως έννοια. Δεν τον χρησιμοποιώ ούτε κρίνω ανθρώπους με προοδευτικόμετρο. Με ενδιαφέρει αντίθετα πολύ ο όρος "δημοκρατικός", που θα όριζα ως τον άνθρωπο που αποδέχεται, σέβεται και λειτουργεί με τους κανόνες της σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας: ελεύθερες εκλογές, απόλυτη ελευθερία του Τύπου και της γνώμης, σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων, κράτος δικαίου. Προσπαθώ να ανήκω και εγώ σε αυτή την κατηγορία».

-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Αριστεράς;

«Εξαρτάται ποια Αριστερά εννοούμε, όπως επίσης και από το αν είναι στην εξουσία ή όχι. Το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σημασία: στην αντιπολίτευση, κατά κανόνα, η Αριστερά υπόσχεται ουτοπίες. Στην εξουσία όμως κάνει ό,τι βολεύει την ηγεσία της. Αυτό είναι και το χρόνιο πρόβλημα με τη μυθοποίηση της Αριστεράς στην Ελλάδα: μιλώντας για το ήθος της, μιλάμε πάντα για μια Αριστερά αδύναμη πολιτικά, περιθωριακή, των καταδιωγμένων (ως τη χούντα) ή αυτών που είχαν τόσο μικρό ποσοστό επιρροής (μετά) ώστε να τάζουν άνετα λαγούς με πετραχήλια. Εξαίρεση ο ΣΥΡΙΖΑ: ήταν η μόνη Αριστερά στην εξουσία που είχαμε. Και φυσικά πρέπει να κριθεί».

-Είναι ο Τσίπρας αριστερός;

«Κατά τη γνώμη μου, είναι ένας σκέτος οπορτουνιστής, εξουσιομανής, που απλώς λειτούργησε ως τώρα στη ζωή του με αριστεροφανείς αλγορίθμους πολιτικής συμπεριφοράς. Αυτούς έμαθε, με αυτούς προχώρησε μέχρι πρωθυπουργός. Στη διακυβέρνησή του δεν είχε καμία απολύτως ιδεολογία, αλλά διατήρησε όλο το τουπέ τού (τάχα) ηθικού πλεονεκτήματος. Αυτά όμως δεν ακυρώνουν το γεγονός ότι κυβέρνησε με τη σημαία της Αριστεράς. Αρα τη χαρακτηρίζει και τον χαρακτηρίζει».

-Ο Κυριάκος είναι δεξιός, συντηρητικός;

«Στο ευρύ φάσμα, όπως συνήθως χρησιμοποιείται, θα τον έβαζα κάπου ανάμεσα στο Κέντρο και την Κεντροδεξιά. Οσο για το “συντηρητικός” δεν μπορώ να απαντήσω, καθώς είναι ο αντίθετος όρος από τον “προοδευτικό”. Αφού θεωρώ τον πρώτο χωρίς νόημα, θεωρώ και τον δεύτερο. Μου αρέσει να μιλώ συγκεκριμένα».

-Ποιες είναι στην Ευρώπη οι διαφορές χριστιανοδημοκρατίας (Δεξιάς) και σοσιαλδημοκρατίας;

«Σήμερα θα έλεγα ότι εστιάζονται ως προς τον προγραμματικό τους λόγο από τη μια στην οικονομική πολιτική, όπου η σοσιαλδημοκρατία θέλει μεγαλύτερους φόρους και ισχυρότερο κράτος, και από την άλλη στο Μεταναστευτικό, όπου η σοσιαλδημοκρατία είναι πολύ πιο ανεκτική. Αλλά αυτά στην πράξη συχνά διαφέρουν. Για παράδειγμα, αν δείτε τη φορολογία στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, που κινείται από πάνω από 60% μέχρι κάτω από 30%, το ύψος δεν συσχετίζεται με το πρόσημο της κυβέρνησης. Η δεύτερη σε ύψος φόρων, για παράδειγμα, είναι η χριστιανοδημοκρατική Γερμανία».

«Η νέα κυβέρνηση τα πάει πολύ καλά»

-Ποια η τοποθέτησή σου σχετικά με τους τρεις πρώτους μήνες πρωθυπουργίας του Κυριάκου Μητσοτάκη;

«Ο Μητσοτάκης δίνει την εντύπωση ότι ξέρει τι θέλει, ότι έχει πρόγραμμα και ότι η κυβέρνησή του ενεργεί συγκροτημένα για να το πετύχει. Δεν είμαι μαξιμαλιστής στην πολιτική, δεν περιμένω ούτε το τέλειο. Με αυτή την έννοια, θεωρώ ότι η νέα κυβέρνηση τα πάει ως τώρα πολύ καλά».

-Αν σου είχε προταθεί, θα δεχόσουν να συνεργαστείς μαζί του;

«Ως άτυπος σύμβουλος, για μια κουβέντα, μια γνώμη ή κάτι σχετικό, δεν θα είχα αντίρρηση. Αλλά σε δημόσια θέση, εκλόγιμη ή μη, όχι. Αυτό είναι γενικότερο, δεν έχει να κάνει μόνο με την παρούσα κυβέρνηση. Η πολιτική δεν ταιριάζει στον χαρακτήρα μου γιατί θέλει συμβιβασμούς - είμαι σίγουρος ότι αν έκανα το λάθος και αποδεχόμουν πολιτική θέση, θα τα βροντούσα λίγους μήνες μετά. Αλλωστε δεν έχω το μεράκι, που είναι απαραίτητο για να πετύχεις σε οτιδήποτε. Αλλά δεν χάνει η Βενετιά βελόνι που δεν ασχολούμαι εγώ με την πολιτική. Υπάρχουν τόσοι και τόσοι».

-Ποιος είναι ο πρώτος, ο βασικός φταίχτης, η κοινωνία ή οι πολιτικοί;

«Μέγα μυστήριο, όπως και το τι έγινε πρώτο, η κότα ή το αυγό. Από εκεί και πέρα η κοινωνία αλλάζει αργά, χαοτικά, απρόβλεπτα και έτσι οι αλλαγές της δεν μπορούν να κριθούν. Αντίθετα, οι πολιτικές πράξεις έχουν υπογραφή. Με αυτή την έννοια η πολιτική έχει τη δυνατότητα να αλλάξει κάποια πράγματα προς το καλύτερο ή το χειρότερο, και κατά τούτο φέρει μεγαλύτερη ευθύνη».

-Μπορεί, κατά τη γνώμη σου, ο ΣΥΡΙΖΑ να μεταμορφωθεί σε ένα σύγχρονο ΠΑΣΟΚ;

«Το ΠΑΣΟΚ ήταν σε μεγάλο βαθμό χαρακτηρισμένο από την εποχή του, την κατάσταση στη μεταδικτατορική Ελλάδα, κοινωνική και οικονομική, και τους διεθνείς συσχετισμούς. Σήμερα όλα αυτά έχουν αλλάξει. Αν βέβαια εννοούμε ως “σύγχρονο ΠΑΣΟΚ” κάτι που νέμεται την εκλογική πελατεία του παλιού, τότε αυτό το έχει ήδη πετύχει ο ΣΥΡΙΖΑ από το 2015. Γι’ αυτό έγινε κυβέρνηση, επειδή θέρισε το χωράφι των Πασοκτζήδων. Δείτε τους αριθμούς στην Κρήτη - τα λένε όλα».

-Και τι θα γίνει με τις στρατιές των περιθωριοποιημένων;

«Καλώς ή κακώς, μόνο η οικονομική ανάπτυξη της χώρας μπορεί να βελτιώσει την κατάστασή τους. Και αυτή δεν μπορεί να είναι παρά προς ένα μοντέλο πιο παραγωγικό, πιο εξωστρεφές, θεσμικά πιο σύγχρονο. Με λιγότερη γραφειοκρατία, αποτελεσματικότερο κράτος, κίνητρα για ανάπτυξη, μείωση της φορολογίας. Το λεφτόδεντρο ούτε υπήρξε ποτέ, ούτε θα υπάρξει, παρά τις περί του αντιθέτου κρατούσες κατά καιρούς απόψεις στην Ελλάδα. Πρέπει να προκόψει η χώρα για να προκόψει η κοινωνία της. Μαζί και τα ασθενέστερα κομμάτια της».

-Εχει τις δυνατότητες και τη θέληση το σημερινό καπιταλιστικό σύστημα να ενσωματώσει το σύνολο των πολιτών;

«Το καπιταλιστικό σύστημα είναι ένα πλέγμα δομών, δεν έχει θέληση, δεν προσωποποιείται. Ωστόσο μια φιλελεύθερη δημοκρατία, με ισχυρό κράτος δικαίου, που αναγκαστικά θα είναι καπιταλιστική -κάθε άλλο πείραμα τους τελευταίους αιώνες έχει αποτύχει-, για να είναι σωστή δημοκρατία, πρέπει να μπορεί να ενσωματώσει το σύνολο των πολιτών της. Είναι υποχρέωσή της. Από εκεί και πέρα υπάρχουν εξαιρέσεις: αν κάποιος είναι serial killer ή μεγαλέμπορος ναρκωτικών ή θέλει να επιβάλει δικτατορία, η σωστή ενσωμάτωσή του σημαίνει να καταστεί ακίνδυνος για τους υπόλοιπους».

-Το Μεταναστευτικό/Προσφυγικό πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί από τη στιγμή που οι πόρτες της Ευρώπης έχουν κλείσει και η κάνουλα της Τουρκίας έχει ανοίξει;

«Είναι εξαιρετικά δύσκολο πρόβλημα και έχει σημασία να διαχωριστεί τι είναι Προσφυγικό και τι Μεταναστευτικό. Η λύση μπορεί να προκύψει μόνο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το έργο που έχει μπροστά της μια ελληνική κυβέρνηση είναι να πετύχει αυτή τη λύση. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν το κατάφεραν. Ελπίζω η καινούρια να το κάνει».

Ο Λένιν και οι προφητείες του Μαρξ

-Πώς θα υποδεχόσουν μια ενδεχόμενη συμφωνία της Ελλάδας με Τουρκία για συνεκμετάλλευση των κοιτασμάτων στο Αιγαίο;

«Προχωράμε πάντα με βάση τις υπάρχουσες διεθνείς συμφωνίες, που ορίζουν τα δικαιώματά μας. Αλίμονο αν τις εγκα­τα­λείψουμε. Θα είμαστε έρμαια των καταστάσεων, που είναι απρόβλεπτες».

-Ο Καρλ Μαρξ στον κάλαθο των αχρήστων;

«Ο Μαρξ μάς έμαθε πολλά για τον τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας και της Ιστορίας. Είπε πολλά σωστά πράγματα και βέβαια πολλά λανθασμένα. Ωστόσο, όπως αρκετοί ρομαντικοί διανοητές του 19ου αιώνα, ήταν ουτοπιστής και ως τέτοιος πίστευε ότι κατέχει την απόλυτη αλήθεια.

Ολες οι διαστρεβλώσεις αρχίζουν από εκεί και γίνονται ακόμα μεγα­λύτερες στα κόμματα που εργαλειοποίησαν την ιδεολογία του στο μοντέλο που όρισε ο Λένιν. Τις προφητείες του Μαρξ πήγε να τις κάνει πράξη διά πυρός και σιδήρου. Αυτό το μοντέλο του μαρξισμού, ως θεμέλιο των απο­λυταρχικών καθεστώτων, πιστεύω ότι η ανθρω­πότητα πρέπει να το αφήσει πίσω της».

-Κομμουνισμός ίσον υπαρκτός σοσιαλισμός;

«Δεν μπορούμε να έχουμε δυο μέτρα και δυο σταθ­μά. Οι αριστεροί τείνουν πάντα να κρίνουν την Αριστερά βάσει των προθέσεών της (το όνειρο, το όραμα, πείτε το όπως θέλετε) και τους υπόλοιπους από τις πράξεις τους. Αυτό είναι υποκρισία, στην οποία επίσης οφείλεται η απήχηση της Αριστεράς σε πολλούς νέους: και ποιος δεν θέλει να ονειρεύεται; Τα συστήματα όμως πρέπει να κρίνονται στην εφαρμογή τους και όχι στις προθέσεις. Και με αυτή την έννοια, ναι, απολύτως κομμουνισμός ίσον υπαρκτός σοσιαλισμός. Μην ξεχνάτε ότι ο όρος είναι του Λεονίντ Μπρέζνιεφ, τελευταίου ηγέτη μιας πανίσχυρης Σοβιετικής Ενωσης, και ότι στην Ελλάδα τον λέμε μισό. Η πλήρης, πρωτότυπη διατύπωσή του ήταν “ο υπαρκτός και πραγματικός σοσιαλισμός”, σαν να λέμε δηλαδή “αυτό είναι, σύντροφοι, μη ζητάτε άλλα”! Ποιος είμαι λοιπόν εγώ να διαφωνήσω με τον Μπρέζνιεφ σε ένα θέμα που κατέχει τόσο καλύτερα από εμένα;».

-Πώς γίνεται η χώρα του ορθού λόγου και της κοινής λογικής, η Αγγλία, να πορεύεται σήμερα με έναν Μπόρις Τζόνσον;

«Η Αγγλία δεν ήταν βέβαια ποτέ απλώς και μόνο η χώρα του ορθού λόγου και της κοινής λογικής. Αυτό είναι μια εξιδανίκευση, που αφορούσε κάποιους διανοούμενους και χαρακτήριζε σε μεγάλο βαθμό το δικαστικό της σύστημα. Ηταν όμως ταυτόχρονα και μια αυτοκρατορία. Το Brexit έγινε δυστυχώς στο πνεύμα μιας νοοτροπίας ιμπεριαλιστικής όχι τόσο με την έννοια του Λένιν όσο του “υπαρκτού ιμπεριαλισμού” (παραφράζοντας τον Μπρέζνιεφ) των περασμένων αιώνων. Εζησα τη χρονιά πριν από το δημοψήφισμα στην Αγγλία και έφριξα με τα απομεινάρια του παλιού κακού εθνικισμού, του ρατσισμού, της αίσθησης “εμείς είμαστε και άλλοι δεν είναι” σε μέρος του πληθυσμού. Αυτή προϋπήρχε προφανώς, αλλά καλλιεργήθηκε έντεχνα και βγήκε στην επιφάνεια από λαϊκιστές πολιτικούς. Τα ξέρουμε και από τα δικά μας: όταν κανείς θέσει στο κέντρο της πολιτικής το συναίσθημα και είναι ανενδοίαστος στο ψέμα, μπορεί να βγάλει τη νύχτα μέρα. Δυστυχώς η Αγγλία οδηγήθηκε σε ένα τραγικό λάθος».

-Και ποιες, για σένα, οι συνέπειες ενός Brexit;

«Αν γίνει στη χειρότερη μορφή του, δηλαδή χωρίς συμφωνία, μπορεί να είναι φρικτές για την Αγγλία. Το απεύχομαι, αλλά μπορεί να δούμε την οικονομία της να καταρρέει, το κοινωνικό της κράτος να διαλύεται, τη διεθνή της θέση να χάνει κάθε κύρος. Ο Θεός να βάλει το χέρι του - δεν ξέρω πια τι άλλο να ευχηθώ στα εκατομμύρια των Αγγλων που υποφέρουν από αυτό που βλέπουν να γίνεται στην πατρίδα τους».

-Αν συγκρίνουμε το Grexit που δεν έγινε με το Brexit που μάλλον θα γίνει, ποια τα συμπεράσματά σου;

«Οτι μας προφύλαξε κυρίως το μικρό μας μέγεθος. Αλλωστε, μην ξεχνάμε ότι η Αγγλία, εκτός από μεγάλη και ισχυρή, ήταν εξαρχής στην Ευρώπη υπό όρους που ίσχυαν μόνο για εκείνη. Κατ’ εμέ, κακώς επετράπη αυτό από την αρχή. Από εκεί και πέρα είχαμε συνεχή κατρακύλα».

-Υπάρχουν, εν Ελλάδι, παθογένειες αιώνων που δεν έχουν πολιτικό, κομματικό και ιδεολογικό πρόσημο; Και ποιες είναι;

«Τις ξέρουμε όλοι: ο πελατειασμός, η αναξιοκρατία, η υπέρμετρη γραφειοκρατία, οι εξωπραγματικές προσμονές του πολίτη από το κράτος και, από την άλλη, η υπέρμετρη αλαζονεία του κράτους. Καμία θεωρία δεν θα τις εξαλείψει, μόνο η επιτυχία (όποιων την πετύχουν) να φτιάξουμε μια χώρα που να λειτουργεί πιο σωστά».

-Ποια η σχέση και ποιες οι διαφορές ανάμεσα στην ευρωπαϊκή κανονικότητα και τη νεοελληνική πραγματικότητα;

«Θα έλεγα ότι εστιάζονται κυρίως στην εύρυθμη λειτουργία των θεσμών και του κράτους δικαίου και στην αίσθηση -εκεί- ότι το κράτος υπάρχει για να υπηρετεί τον πολίτη και όχι να τον δυναστεύει».

«Αριστερά, ψωνισμένη με τον εαυτό της»

-Πιστεύετε ότι το πολιτικό προσωπικό εν Ελλάδι έχει αυτοκαθαρθεί από τις αμαρτίες του;

«Πιστεύω ότι κάποιοι εκ των αμαρτησάντων (που είναι σχεδόν όλοι) έχουν καταλάβει αρκετά από τα λάθη τους. Αυτό, σημειωτέον, κυρίως στον χώρο της Κεντροδεξιάς και της Κεντροαριστεράς, γιατί η Αριστερά παραμένει ψωνισμένη με τον εαυτό της και θεωρεί ότι για όλα φταίνε οι άλλοι. Από την άλλη, αυτοκάθαρση δεν υπάρχει. Ο γέγονε, γέγονε. Τώρα θα πρέπει να κρίνουμε πάλι τους πολιτικούς στην πράξη, στο μέλλον».

-Το χάος και η ασυμμετρία είναι, κατά τη γνώμη σου, τα δύο κυρίαρχα χαρακτηριστικά της νέας εποχής;

«Σίγουρα φεύγουμε από το μοντέλο ισορροπίας που πιστεύαμε ότι είχαμε βρει στη Δύση στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Οι άγνωστοι παράγοντες για το μέλλον είναι περισσότεροι απ’ όσους περιμέναμε οι παλιότεροι. Νιώθω αμήχανος μπροστά σε αυτό».

-Ποια τα επόμενα επιτεύγματα τεχνολογίας και επιστήμης που πρόκειται να εφαρμοστούν στην καθημερινότητά μας τις επόμενες δύο δεκαετίες;

«Δεν μου αρέσει να μελλοντολογώ για την επιστήμη και την τεχνολογία γιατί όσοι το κάνουν συνήθως πέφτουν έξω. Σίγουρα πάντως δύο τομείς των οποίων η εξέλιξη θα επηρεάσει καθοριστικά τη ζωή μας, για καλό ή για κακό άγνωστο, είναι αυτοί της τεχνητής νοημοσύνης και της ενέργειας».

-Τελικά πιστεύεις, ελπίζεις, είσαι αισιόδοξος; Και με ποια επιχειρήματα;

«Είμαι αισιόδοξος, αλλά χωρίς ιδιαίτερα λογικά επιχειρήματα. Είναι κυρίως θέμα χαρακτήρα, νομίζω».