Πεσόντες στο Ύψωμα 731: Τιμή στους ήρωες 78 χρόνια μετά

Ενα ρολόι χειρός, ο δείκτης του οποίου σταμάτησε στις 3 ακριβώς, μια χτένα, ένα ζευγάρι γυαλιά, ένα μικρό κοκάλινο σταυρουδάκι, μισολιωμένα άρβυλα και οξειδωμένα κουμπιά είναι μερικά από τα προσωπικά αντικείμενα Ελλήνων πεσόντων που βρέθηκαν σε προσωρινούς τάφους στην Κλεισούρα του Αργυροκάστρου και παρουσιάστηκαν σε εκδήλωση για την 28η Οκτωβρίου στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών σκορπώντας ρίγη συγκίνησης.

Πρόκειται για Ελληνες που έχασαν τη ζωή τους στη μάχη για την προάσπιση του Υψώματος 731, που θεωρείται η πλέον φονική του Ελληνο-ϊταλικού πολέμου και για τις δύο πλευρές. Συνολικά 694 πεσόντες εντοπίστηκαν στη διάρκεια εκταφών που ολοκληρώθηκαν πριν από έναν χρόνο και πλέον αναπαύονται στα Στρατιωτικά Κοιμητήρια στο χωριό Βουλιαράτες και στο Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στην Κλεισούρα.

Η πλακέτα με την ένδειξη «Greco» που άφηναν οι Ιταλοί όταν κατά την εκταφή διαπίστωναν ότι ο νεκρός δεν ήταν ομοεθνής τους

Οι 7.976 που έμειναν πίσω

Οι συνολικές απώλειες, φονευθέντες και εξαφανισθέντες, κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940-1941 (από 28/10/1940 έως 28/4/1941) έφτασαν τους 13.936 αξιωματικούς και οπλίτες, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού. Από αυτούς, οι 5.960 ετάφησαν εντός ελληνικού εδάφους, ενώ οι υπόλοιποι 7.976 σε περιοχές της Βορείου Ηπείρου, στη γειτονική Αλβανία.

Πρόκειται ουσιαστικά για πεσόντες κατά την τρίτη φάση των εχθροπραξιών (9/12/1940-28/4/1941), όπου η ελληνική αντεπίθεση κατά των Ιταλών είχε να αντιμετωπίσει τη δύσκολη μορφολογία της αλβανικής ενδοχώρας, αλλά και τον βαρύ χειμώνα, με αποτέλεσμα οι νεκροί από τα κρυοπαγήματα να είναι περισσότεροι από αυτούς που έπεσαν στο πεδίο μαχών ή υπέκυψαν στη συνέχεια στα στρατιωτικά χειρουργεία. Από τους νεκρούς αυτής της περιόδου του πολέμου, αρκετοί ενταφιάστηκαν οργανωμένα, όπως στην περίπτωση του νεκροταφείου στους Βουλιαράτες, δίπλα στο Σ1 Πεδινό Χειρουργείο που λειτουργούσε εκεί, είτε σε πρόχειρα νεκροταφεία κοντά στα πεδία των μαχών. Επίσης, υπήρξαν περιπτώσεις νεκρών που καταπλακώθηκαν από χώματα ή διαμελίστηκαν λόγω των σφοδρών βομβαρδισμών, αλλά και αυτών που σκεπάστηκαν από τα χιόνια χωρίς να προλάβουν οι συμπολεμιστές τους να τους θάψουν, εξαιτίας του καιρού, αλλά και της εξέλιξης του πολέμου με τη σύμπτυξη των ελληνικών δυνάμεων που ακολούθησε από τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα. Σήμερα, με βάση τα στοιχεία και τις πληροφορίες, υπολογίζεται ότι τουλάχιστον σε 25 τοποθεσίες στο νότιο τμήμα της Αλβανίας υπάρχουν θαμμένοι Ελληνες πεσόντες κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο.

Ενα μικρό κοκάλινο σταυρουδάκι, σφαίρες και ένα ρολόι τσέπης σταματημένο στις 3:30 είναι μερικά από τα προσωπικά αντικείμενα των Ελλήνων πεσόντων στην Κλεισούρα

Ο σεβασμός των Ιταλών μετά τον Πόλεμο

Η Ιταλία ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 είχε προχωρήσει στην περισυλλογή των δικών της νεκρών από τα πρόχειρα νεκροταφεία και τα πεδία μαχών στην Αλβανία. Στις έρευνες εκείνες, αν και αντίπαλοι στον πόλεμο, οι Ιταλοί λειτούργησαν με ανθρωπισμό και σεβασμό στους Ελληνες πεσόντες που εντόπιζαν στη διάρκεια των ερευνών τους. Αφού τους κατέγραφαν, τους έθαβαν εκ νέου τοποθετώντας τα οστά σε ξύλινα αριθμημένα φέρετρα μαζί με τα προσωπικά αντικείμενα που έβρισκαν, με την ένδειξη -σε αλουμινένια πλακέτα- «Αγνωστος Ελληνας». Η ταυτοποίηση Ελλήνων και Ιταλών πεσόντων έγινε είτε από τα διακριτικά, τον ρουχισμό και τα άρβυλα που είχαν διασωθεί, είτε από τις αλουμινένιες ταυτότητες με τα στοιχεία των νεκρών που έφεραν μόνο οι Ιταλοί. Σύμφωνα με μαρτυρίες, κατά την εκταφή των Ιταλών στο χωριό Ντραγκότι το 1960, βρέθηκαν δύο στρατιώτες, ένας Ελληνας και ένας Ιταλός, αλληλοκαρφωμένοι με τις ξιφολόγχες τους.

Σε αντίθεση με την Ιταλία, η Ελλάδα δεν προχώρησε μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σε επίλυση της εκκρεμότητας εκείνης, λόγω των τεταμένων σχέσεων και του εμπολέμου με την Αλβανία. Το κομμουνιστικό καθεστώς του δικτάτορα Ενβέρ Χότζα όχι μόνο δεν επέδειξε κάποιο ενδιαφέρον για τους Ελληνες πεσόντες, αλλά έδωσε και το ΟΚ προκειμένου στρατιωτικά νεκροταφεία να καταστραφούν ή να κατασκευαστούν πάνω τους δημόσια κτίρια. Ακόμη και μετά το 1990 και την πτώση του καθεστώτος, τα Τίρανα προέβαλλαν διάφορες προφάσεις προς την Αθήνα προκειμένου να μην υπάρξει θετική εξέλιξη στο θέμα των Ελλήνων πεσόντων στο έδαφός της. Τελικά η ελληνική προειδοποίηση το 2009 για βέτο στην επικύρωση του Συμφώνου Σταθεροποίησης και Σύνδεσης της Αλβανίας με την Ε.Ε. είχε ως αποτέλεσμα να δρομολογηθεί -έστω και με προβλήματα- θετική εξέλιξη στο θέμα των εκταφών. Ωστόσο έπρεπε να περάσουν ακόμη οκτώ χρόνια προκειμένου η αλβανική κυβέρνηση να δώσει το πράσινο φως για να ξεκινήσουν οι εργασίες εκταφής των Ελλήνων στρατιωτών από τον ομαδικό τάφο του Ντραγκότι, NA του Τεπελενίου, στην επαρχία Αργυροκάστρου. Οι έως τότε υπαναχωρήσεις της αλβανικής πλευράς οφείλονται στις πιέσεις Αλβανών και Τσάμηδων εθνικιστών, οι οποίοι υποστήριζαν ότι η ύπαρξη ελληνικών στρατιωτικών κοιμητηρίων στη Βόρειο Ηπειρο θα τεκμηρίωνε πιθανές εδαφικές διεκδικήσεις στην Ελλάδα.

Τελικά η κυβέρνηση Ράμα και στη συνέχεια το αλβανικό κοινοβούλιο ενέκριναν οριστικά τη λειτουργία δύο στρατιωτικών κοιμητηρίων, στους Βουλιαράτες και την Κλεισούρα, επιτρέποντας παράλληλα να ξεκινήσουν κοινές εργασίες εκταφής των νεκρών από το Ντραγκότι. Πρόκειται για πεσόντες που έπεσαν στη Μάχη των Στενών της Κλεισούρας, για την κατάληψη των στρατηγικών υψωμάτων Τρεμπεσίνα και Μπούμπεσι.

Οι εκταφές στο Ντραγκότι ολοκληρώθηκαν στις αρχές του περσινού Σεπτεμβρίου. Συνολικά εντοπίστηκαν 694 σκελετοί Ελλήνων πεσόντων, οι οποίοι σκελετο­γραφήθηκαν και από τους οποίους ελήφθησαν δείγματα DNA προκειμένου να ταυτοποιηθούν.

Η διαδικασία εκταφής σε ένα από τα σημεία όπου ενταφιάστηκαν πρόχειρα οι Ελληνες ήρωες του ’40. Υπολογίζεται ότι τουλάχιστον σε 25 τοποθεσίες στο νότιο τμήμα της Αλβανίας υπάρχουν θαμμένοι Ελληνες πεσόντες κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο

Οι εκταφές

Στα μέσα του περσινού Ιουλίου πραγματοποιήθηκε ο πρώτος ενταφιασμός στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο στους Βουλιαράτες, εν κρυπτώ όμως, μετά από συμφωνία μεταξύ των υπουργείων Εξωτερικών Ελλάδας και Αλβανίας, προκαλώντας την αντίδραση της Ενωσης Συγγενών Πεσόντων. Εκεί είναι θαμμένοι 265 Ελληνες στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους στο στρατιωτικό νοσοκομείο που λειτουργούσε στο χωριό κατά την ελληνοϊταλική σύγκρουση. Τον περσινό Οκτώβριο ακολούθησε νέος ενταφιασμός 573 μαχητών στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο της Κλεισούρας, πάλι χωρίς να προσκληθούν απόγονοι των πεσόντων, με το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών να δηλώνει στην Ενωση Συγγενών Πεσόντων ότι θα μπορούσαν να συμμετάσχουν στην εκδήλωση της 28ης Οκτωβρίου.

Παράλληλα, εργασίες εκταφής πραγματοποιήθηκαν στις περιοχές Κλεισούρα και Κοσίνα, όπου βρέθηκαν ακόμη 392 Ελληνες πεσόντες, με τον συνολικό αριθμό να φτάνει στους 1.086, από τους 7.976 που χάθηκαν κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Οι έρευνες θα συνεχιστούν στην Πρεμετή, όπου, σύμφωνα με ιταλικές πηγές, εικάζεται ότι είναι θαμμένοι 1.400 Ελληνες. Πρόβλημα, ωστόσο, υπάρχει με το γήπεδο που βρίσκεται στο ίδιο σημείο και είχε κατασκευαστεί επί καθεστώτος Χότζα.

«Οι διαδικασίες εκταφών θα συνεχιστούν, αλλά θα απαιτηθούν πολλά χρόνια προκειμένου να ολοκληρωθούν ώστε να μπορέσουμε να εντοπίσουμε και να κηδεύσουμε στη συνέχεια με τις δέουσες τιμές και τον τελευταίο Ελληνα πεσόντα που έδωσε τη ζωή του για το ύψιστο ιδανικό της ελευθερίας και την Ελλάδα», λέει στο «ΘΕΜΑ» ο πρώην υπουργός Γιώργος Σούρλας, ο οποίος τα τελευταία δέκα χρόνια αγωνίζεται μαζί με την Ενωση Συγγενών Πεσόντων για την πλήρη αποκατάσταση της εθνικής και ηθικής αυτής αδικίας.

Στο βιβλίο του κ. Σούρλα «Δεν ξεχάσαμε τους ήρωες του Επους του 1940-'41», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα, αναφέρονται όλες οι προσπάθειες των προηγούμενων χρόνων προκειμένου να φτάσουμε στο σημερινό αίσιο αποτέλεσμα.

Ελληνικό νεκροταφείο στην Αλβανία