Σαντορίνη: Δεν «βρυχάται» το ηφαίστειο - Έτοιμη όμως ακόμα και για ακραία σενάρια η Πολιτική Προστασία

Η πληροφορία ότι «βρυχάται» ξανά το ηφαίστειο της Σαντορίνης και θέτει σε κίτρινο συναγερμό τον κρατικό μηχανισμό, λόγω του υπαρκτού κινδύνου ενεργοποίησής του, είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας, προκαλώντας ανησυχία. Μάλιστα, η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας εμφανίζεται να προχώρησε στην εκπόνηση του σχεδίου «Αντιμετώπιση Εκτάκτων Αναγκών και Άμεσης/Βραχείας Διαχείρισης των Συνεπειών από την Εκδήλωση Ηφαιστειακής Δραστηριότητας στο Ηφαιστειακό Σύμπλεγμα Σαντορίνης, με την κωδική ονομασία 'ΤΑΛΩΣ'».

Τι έχει ωστόσο συμβεί, στην πραγματικότητα; Δεν υπάρχει οποιαδήποτε αύξηση της ηφαιστειακής δραστηριότητας στο ηφαίστειο της Σαντορίνης ή ο παραμικρός κίνδυνος ενεργοποίησής του. Η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, στο πλάισιο των αρμοδιοτήτων της, προχώρησε στην ολοκλήρωση και έκδοση τριών Γενικών Σχεδίων:

1. Το Γενικό Σχέδιο με την κωδική ονομασία “Εγκέλαδος” για την Αντιμετώπιση Εκτάκτων Αναγκών και Άμεση/Βραχεία Διαχείριση των Συνεπειών από την Εκδήλωση Σεισμών
2. Το Γενικό Σχέδιο με την κωδική ονομασία “Ηράκλειτος”, για την Αντιμετώπιση Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης στο πλαίσιο εναρμόνισης με την Ευρωπαϊκή οδηγία SEVESO III
3. Το Γενικό Σχέδιο με την κωδική ονομασία “Τάλως” για την Αντιμετώπιση Εκτάκτων Αναγκών και Άμεση/Βραχεία Διαχείριση των Συνεπειών από την Εκδήλωση Ηφαιστειακής Δραστηριότητας στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης

Τα παραπάνω σχέδια έχουν εκδοθεί στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της για εκπόνηση Γενικών Σχεδίων για όλους τους κινδύνους στη χώρα μας και σε συνέχεια της έκδοσης των Σχεδίων Δάρδανος, που αφορά τις πλημμύρες και Ιόλαος που αφορά τις δασικές πυρκαγιές.

Όπως διευκρίνισε στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων αρμόδιο στέλεχος της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, το συγκεκριμένο σχέδιο, που φέρει την κωδική ονομασία «Τάλως», εντάσσεται στον γενικό σχεδιασμό για την προετοιμασία όλου του κρατικού μηχανισμού και τη θωράκιση της χώρας απέναντι σε οποιονδήποτε κίνδυνο και φυσική καταστροφή.

Σε ό,τι αφορά το ηφαίστειο της Σαντορίνης, δεν υπάρχει καμία ένδειξη για ενεργοποίηση. Το σχέδιο με την κωδική ονομασία “Τάλως” εντάσσεται στον γενικό σχεδιασμό για την προετοιμασία του κρατικού μηχανισμού, σε περίπτωση που αυτό καταστεί αναγκαίο.

Τι αναφέρει το Σχέδιο

Στο 184σελιδο σχέδιο επισημαίνεται η αυξημένη ετοιμότητα «εν όψει επαπειλούμενου κινδύνου για την εκδήλωση ηφαιστειακής δράσης στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης λαμβάνοντας υπόψη τον χαρακτηρισμό της κατάστασης επιφυλακής (alert level), που καθορίζεται από την Μόνιμη Επιστημονική Επιτροπή Παρακολούθησης Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου(ΜΕΕΠΕΗΤ)». Στην έκθεση της επιτροπής αυτής, στην οποία περιγράφονται τα σενάρια επαναδραστηριοποίησης και η αναλυτική περιγραφή των κινδύνων και της χωρικής τους κατανομής, βασίζεται η σύνταξη του πλαισίου δράσεων όλων των εμπλεκομένων υπηρεσιών σε περίπτωση ηφαιστειακής δραστηριότητας στην περιοχή.

Σε κάθε περίπτωση το σχέδιο, «ΤΑΛΩΣ», ξεκινά με τις εξής παραδοχές: «Η εκδήλωση ηφαιστειακής δράσης στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα Σαντορίνης δύναται να προκαλέσει:•Τραυματισμούς και απώλειες ανθρώπινων ζωών και αίσθημα ανασφάλειας του πολίτη.•Καταστροφές στις υποδομές της χώρας•Άμεσες και έμμεσες οικονομικές απώλειες από καταστροφές στις περιουσίες των πολιτών,στον πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία), σε διάφορες υποδομές της χώρας (δίκτυα ηλεκτρισμού, τηλεπικοινωνιών κλπ.), καθώς και συνέπειες στον τουρισμό εν γένει».

Το ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης περιλαμβάνει δύο ενεργούς ηφαιστειακούς πόρους, τον ηφαιστειακό πόρο της «Καμένης», που βρίσκεται στον χερσαίο χώρο της ομώνυμης νησίδας μεταξύ Θήρας και Θηρασιάς και τον υποθαλάσσιο ηφαιστειακό πόρο του «Κολούμπο», ο οποίος βρίσκεται σε απόσταση 8,5 περίπου χιλιομέτρων ΒΑ του ομώνυμου ακρωτηρίου στο βορειανατολικό άκρο του νησιού της Θήρας. Η τελευταία έκρηξη στον ηφαιστειακό πόρο της Καμένης συνέβη το 1939 μ.Χ. Στην έκρηξη αυτή περιλαμβάνεται και η μικρή υπολειμματική έκρηξη που συνέβη το 1950 μ.Χ. Αντίστοιχα η τελευταία έκρηξη στον ηφαιστειακό πόρο του Κολούμπο συνέβη το 1650 μ.Χ. Ομως, από τον Ιανουάριο του 2011 μέχρι περίπου και τον Μάρτιο του 2013 στη Σαντορίνη παρατηρήθηκε μια σεισμική έξαρση η οποία συνοδεύτηκε από παραμορφώσεις στον φλοιό της γης.

Δύο είναι τα βασικά σενάρια επαναδραστηριοποίησης του ηφαιστείου δεδομένου ότι από το 2011 καταγράφηκαν μερικές σημαντικές μεταβολές στα υπό παρακολούθηση μεγέθη (σεισμικότητα, παραμόρφωση τοπογραφικού ανάγλυφου, θερμική κατάσταση και χημισμός θερμών ρευστών και εδαφικών αερίων). Οι μεταβολές των καταγραφών των εγκατεστημένων δικτύων παρακολούθησης ήταν εκτός των ορίων, που έχουν οριστεί ως 'φυσιολογική κατάσταση' του ηφαιστειακού κέντρου των Καμένων και της ευρύτερης περιοχής της καλδέρας. «Με βάση το είδος και την ένταση των μεταβολών που καταγράφουν τα εγκατεστημένα δίκτυα, εκτιμάται σήμερα ότι το ηφαιστειακό κέντρο των Καμένων βρίσκεται στο αρχικό στάδιο της φάσης 'επιτήρησης' (κίτρινο), σύμφωνα με την κατάταξη των διεθνών συστημάτων επικινδυνότητας και συναγερμού των ηφαιστείων».

Στατιστικά είναι πολύ πιθανό το ηφαίστειο να επιστρέψει ξανά σε φυσιολογική κατάσταση. Είναι όμως επίσης πιθανό η ηφαιστειακή κρίση να οδηγηθεί σε μη αναστρέψιμη πορεία και να εκδηλωθεί κάποια μικρή ή μεγαλύτερη επαναδραστηριοποίηση του ηφαιστειακού κέντρου της γραμμής των Καμένων. «Η αλλαγή που παρατηρήθηκε στη θερμική κατάσταση του χώρου και η κίνηση υδροθερμικών ρευστών επιβεβαιώνεται από τις αλλαγές στη χημική σύσταση των αερίων των ατμίδων της Νέας Καμένης, όπου η καταγραφόμενη έντονη αύξηση έκλυσης υδρογόνου και διοξειδίου του άνθρακα (σε πολλαπλάσιες ποσότητες από τις τιμές ηρεμίας του ηφαιστείου) ερμηνεύεται ως έντονη θερμική αναθόλωση. Επίσης, η συγκέντρωση της μεγάλης πλειοψηφίας των επικέντρων των σεισμικών γεγονότων του 2011 κατά μήκος της 'γραμμής Καμένης', τη ζώνη κατά μήκος της οποίας εκδηλώθηκαν οι πόροι όλων των υποβρύχιων και χερσαίων ενδοκαλδερικών ιστορικών ηφαιστειακών δράσεων, και η ύπαρξη σεισμικών γεγονότων 'μακράς περιόδου' υποδεικνύει το ίδιο».

Τα σενάρια επαναδραστηριοποίησης του ηφαιστείου της Σαντορίνης βασίζονται σε δύο τυπικές εκρήξεις, μία υποπλινιακή (Ακραίο σενάριο) και μία πιο τυπική, βουλκάνιου τύπου (Πιθανότερο σενάριο), αντίστοιχη με τις περισσότερο γνωστές ιστορικές εκρήξεις. Οι εκρήξεις αυτές συνδέονται με αντίστοιχης έντασης φαινόμενα (σεισμικές δονήσεις, ηφαιστειακή στάχτη και αέρια, κλπ.). «Ακραίο σενάριο: Το μεγαλύτερης έντασης ηφαιστειακό γεγονός το οποίο έχει κάποια πιθανότητα να εκδηλωθεί στο προσεχές άμεσο μέλλον είναι μία 'υποπλινιακού' τύπου έκρηξη. Υποπλινιακές ορίζονται, ως γνωστόν, οι εκρήξεις μέσου μεγέθους (Δείκτης Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας ΔΗΕ:3). Από μία μεσαίου μεγέθους υποπλινιακή έκρηξη αναπτύσσεται ηφαιστειακή στήλη ύψους μεταξύ 8-12 Km και διαρκεί από 30 έως 60 λεπτά. Από την ομπρέλα του ηφαιστειακού νέφους καταπίπτει τέφρα σημαντικού πάχους σε απόσταση που συνήθως δεν υπερβαίνει τα 10 Km στον άξονα κατεύθυνσης της φοράς του ανέμου κατά το χρόνο της έκρηξης. Τροφοδοτούνται επίσης πυροκλαστικά ρεύματα πυκνότητας, ιδιαίτερα επικίνδυνα για τις εγγύς στον πόρο περιοχές, ενώ σε κίνδυνο εκτίθενται και πιο μακρινές περιοχές που βρίσκονται σε τοπογραφικά ταπεινά, καθώς οι ροές κινούνται οριζόντια και κατά μήκος των κοιλάδων ή των πεδινών περιοχών».

Το πιθανότερο ηφαιστειακό γεγονός, που αναμένεται να εκδηλωθεί, εάν η παρούσα κρίση ακολουθήσει μη αναστρέψιμη πορεία, είναι μία «ιστορικού τύπου» ενδοκαλδερική επαναδραστηριοποίηση των ηφαιστειακών κέντρων των Καμένων. «Πρόκειται για ηφαιστειακή δραστηριότητα αντίστοιχη με αυτές που εκδηλώθηκαν κατά τους ιστορικούς χρόνους και συνέβαλαν στη δημιουργία των νησίδων της Παλαιάς και Νέας Καμένης. Οι αγωγοί τροφοδοσίας (πόροι) όλων των ιστορικών υποβρύχιων και χερσαίων ενδοκαλδερικών ηφαιστειακών κέντρων κατανέμονται ως γνωστόν κατά μήκος μιας ζώνης πλάτους περίπου 2 km και μήκους 13 km, ΒΑ διεύθυνσης, που προβάλλεται στις εικόνες 1 και 2 και έχει χαρακτηριστεί ως 'γραμμή Καμένων'. Κατά μήκος αυτής της ζώνης αναμένεται να εντοπιστούν και οι νέοι ηφαιστειακοί πόροι σε περίπτωση επαναδραστηριοποίησης. Οι ηφαιστειακές αυτές δράσεις προαναγγέλλονται από εμφανή πρόδρομα φαινόμενα, όπως σεισμικά γεγονότα έντασης 4-6 σε κλίμακα Μερκάλι, αργή βύθιση της περιοχής στην οποία θα εμφανιστεί ο αρχικός πόρος της έκρηξης κατά δεκάδες εκατοστά, έντονη θερμική ανωμαλία και διάχυση μεγάλων όγκων υδροθερμικών ρευστών, τα οποία γίνονται εμφανή με τη σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας και την έντονη αλλαγή προς το κίτρινο-πράσινο του χρωματισμού της θάλασσας στην εγγύς του αρχικού πόρου περιοχή».

Οι εκρήξεις του 1707-11 και 1866-70 είχαν ιδιαίτερα αργή εξέλιξη. Το σχετικά παχύρρευστο μάγμα, που βρίσκεται σε λίγες δεκάδες μέτρα βάθος, φτωχό σε αέρια φάση η οποία έχει διαφύγει με ήπια διάχυση χωρίς εκρηκτικά φαινόμενα, διεισδύει κάτω από τα προϋπάρχοντα πετρώματα και προκαλεί πολύ αργή αναθόλωση, οδηγώντας σε ανάδυση της περιοχής αυτής εάν βρίσκεται σε ρηχό θαλάσσιο περιβάλλον (π.χ. «Ασπρονήσι» στην έκρηξη του 1707-11). Σε αντίθεση οι εκρήξεις του 1925-26 και 1939-41 είχαν ιδιαίτερα ταχεία εξέλιξη: μόνο λίγες ώρες μετά την εκδήλωση των πρώτων υδροθερμικών εκτονώσεων και εκρήξεων διάνοιξης πόρου, εμφανίζονταν στην επιφάνεια ρευστό μάγμα. Οπως σημείωνεται στο σχέδιο «ΤΑΛΩΣ», «εάν επαναδραστηριοποιηθεί σήμερα το ηφαιστειακό κέντρο των Καμένων, αναμένεται να διατηρηθεί ενεργό για τρία περίπου χρόνια».

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στην περιγραφή των σεναρίων επαναδραστηριοποίησης του ηφαιστειακού συμπλέγματος Σαντορίνης οι κίνδυνοι που μπορεί να προκύψουν συνοψίζονται στους εξής:1)Ηφαιστειογενείς σεισμικές δονήσεις, 2)Εναιώρηση και πτώση ηφαιστειακής στάχτης, 3)Έκλυση ηφαιστειακών αερίων –Όξινη Βροχή, 4)Υδροθερμικές εκρήξεις, πίδακες θερμού νερού και ατμού, εκρήξεις διάνοιξης ηφαιστειακών πόρων, 5)Εκτίναξη αναβλημάτων, 6)Ροές λάβας –Δημιουργία ηφαιστειακών θόλων, 7)Υδροηφαιστειακές εκρήξεις τύπου Σαρτσέυ (εκρήξεις σε υποθαλάσσιο χώρο), 8)Κατολισθήσεις πρανών λόγω ηφαιστειογενούς σεισμικότητας, 9)Επιφανειακές σεισμικές διαρρήξεις, 10)Τσουνάμι προκαλούμενο από υποθαλάσσιες ηφαιστειακές εκρήξεις ή κατολισθήσεις πρανών.

Οσον αφορά στις περιοχές, που αναμένεται να επηρεαστούν, στις περιπτώσεις των δύο παραπάνω σεναρίων ηφαιστειακής δραστηριότητας, η επιστημονική μελέτη έχει καταλήξει στα ακόλουθα: «Ακραίο Σενάριο: Η περιοχή του νησιού που αναμένεται να επηρεαστεί περισσότερο είναι το οικιστικό σύμπλεγμα Φηρά-Φηροστεφάνι-Ημεροβίγλι με εντάσεις της τροποποιημένης κλίμακας Mercalli που θα φτάνουν μέχρι το 8, καθώς και οι περιοχές Βουρβούλος και Μεσαριά με εντάσεις μεταξύ 7 και 8. Τέλος θα επηρεαστούν σημαντικά οι περιοχές Μανωλάς (Θηρασιά), Μεγαλοχώρι, Ακρωτήρι και Οία με εντάσεις μεταξύ 6 και 7. Οι περιοχές του Μονόλιθου (αεροδρόμιο), του Ακρωτηρίου (αρχαιολογικός χώρος) και των τουριστικών θέρετρων Περίσσας και Καμαρίου δεν αναμένεται να επηρεαστούν σημαντικά».

Αντίστοιχα, στο πιθανότερο σενάριο η περιοχή του νησιού που αναμένεται να επηρεαστεί περισσότερο «είναι το οικιστικό σύμπλεγμα Φηρά-Φηροστεφάνι-Ημεροβίγλι καθώς και οικισμοί που βρίσκονται στην νοητή προέκταση της γραμμής Καμένης όπως ο Βουρβούλος με εντάσεις της τροποποιημένης κλίμακας Mercalli που θα φτάνουν μέχρι το 7 ενώ στις υπόλοιπες περιοχές του νησιού οι αναμενόμενες εντάσεις δεν θα ξεπερνούν το 6. Οι περιοχές του Μονόλιθου (αεροδρόμιο), του Πύργου, του Εμπορείου, του Μεγαλοχωρίου, του Ακρωτηρίου (αρχαιολογικός χώρος) και των τουριστικών θέρετρων Περίσσας και Καμαρίου δεν αναμένεται να επηρεαστούν σημαντικά».

Διαβάστε εδώ όλο το σχέδιο Τάλως.