«Ιδιόρρυθμος χαρακτήρας ή διαταραγμένη προσωπικότητα;»

  
*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Συμπεριφοράς

Η προσωπικότητα είναι αυτή που μας κάνει ξεχωριστούς. Η προσωπικότητά μας είναι το αποτέλεσμα του τρόπου που σκεπτόμαστε, αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε, που μας ξεχωρίζει από τους άλλους ανθρώπους.

Διαμορφώνεται σταδιακά από τα βιώματα της παιδικής μας ηλικίας, και τις μετέπειτα εμπειρίες μας. Ένας άλλος καθοριστικός παράγοντας είναι και το γεννητικό μας προφίλ.

Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι κοινωνικό ον. Αυτό συνεπάγεται όμως και κοινωνική συμβίωση, συνεργασία, αμοιβαίες υποχωρήσεις, κανόνες, καθώς και κατανόηση. Τι γίνεται όμως, όταν συναντάμε εκείνον τον άνθρωπο, με τον οποίο όσο και να προσπαθήσουμε να βγάλουμε άκρη και να συμβιώσουμε αρμονικά, καταλήγουμε να σηκώνουμε τα χέρια ψηλά;

Ενδεχομένως να αδιαφορήσουμε, αν είναι απλά ένας δύστροπος και ευέξαπτος συνεπιβάτης μας στο λεωφορείο. Όταν όμως έχουμε καθημερινή τριβή με έναν ιδιόρρυθμο άνθρωπο, επειδή είναι ο σύντροφός μας, ο φίλος μας, το αφεντικό μας, ο συνεργάτης μας, ή ο γείτονάς μας, τότε σίγουρα μας απασχολεί το γιατί μπορεί να φέρεται έτσι, το αν φταίμε κάπου εμείς και αν μπορεί να αλλάξει η παράλογη αυτή συμπεριφορά.

«Παλιότερα στους ιδιόμορφους χαρακτήρες βάζαμε ταμπέλες, δεν μας ενδιέφερε να  καταλάβουμε τι συμβαίνει στους συνανθρώπους μας, απλά τους ανεχόμασταν αν ήταν στον άμεσο περίγυρό μας».

Οι άνθρωποι με υγιή προσωπικότητα μπορούν να διαχειριστούν λειτουργικά στρεσσογόνες καταστάσεις και δεν αντιμετωπίζουν δυσκολία στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Αντίθετα, οι άνθρωποι με διαταραγμένη προσωπικότητα αδυνατούν να διαχειριστούν παρόμοιες στρεσσογόνες καταστάσεις. Οι αντιδράσεις τους είναι ακραίες, με αποτέλεσμα να  υστερούν στις διαπροσωπικές σχέσεις. Πιθανώς να αντιμετωπίζουν προβλήματα και στον εργασιακό χώρο.

Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς που θα πρέπει να μας ανησυχήσουν και παραπέμπουν στις πιο συχνές διαταραχές προσωπικότητας, σύμφωνα με το DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders);

1. Ψυχαναγκαστική Διαταραχή προσωπικότητας



Εμμονή με την τελειομανία: το άτομο με ψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας συνηθίζει να τατοποιεί τα βιβλία του με κριτήριο την ισομετρία και όχι τη θεματική ή να καθαρίζει τις επιφάνειες των επίπλων συνέχεια, έτσι ώστε να μην υπάρχει ποτέ ίχνος σκόνης.

Στο βωμό της τελειοθηρίας, τα άτομα αυτά θυσιάζουν το χρόνο που τους αναλογεί για τις διαπροσωπικές τους σχέσεις και την προσωπική τους ευχαρίστηση. Η ολοκληρωτική αφοσίωση μόνο σε μια δραστηριότητα μπορεί να τους οδηγήσει να παραμελήσουν άλλες τρέχουσες υποχρεώσεις. Είναι αρκετά ισχυρογνώμονες, δεν δέχονται κάποιον άλλον τρόπο ως σωστό, εκτός από το δικό τους. Ασκούν σκληρή κριτική σε οποιανδήποτε δεν λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες τους. Διακατέχονται από  αναποφασιστικότητα, διότι τρέμουν στην ιδέα του να κάνουν λάθος. Για την ψυχαναγκαστική προσωπικότητα υπάρχει ένας άκαμπτος μονόδρομος «σωστό-λάθος». Το σύστημα κανόνων που έχουν επιβάλει στον εαυτό τους είναι τόσο αυστηρό, που επεκτείνεται ακόμα και στα συναισθήματά τους απέναντι στους άλλους, που χαρακτηρίζονται από ψυχρή λογική.

2. Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας



Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες και διακατέχονται από υπερβολική ανασφάλεια. Μια δουλειά που δεν θα επέλεγαν με τίποτα, είναι αυτή του χρηματιστή, καθώς τρέμουν το ρίσκο. Αισθάνονται μειονεκτικά σε σχέση με τον κοινωνικό περίγυρό τους, από τον οποίο αναζητούν την επιβεβαίωση. Συχνά παρουσιάζουν την εικόνα του ντροπαλού, που αποφεύγει να πάρει πρωτοβουλία. Ο μεγαλύτερος φόβος τους είναι να μην τους κοροϊδέψουν ή τους απορρίψουν. Σπάνια θα συγκρουστεί κάποιος μαζί τους καθώς αποφεύγουν την κριτική, τις συγκρούσεις, και τις αποδοκιμασίες.

3. Μεταιχμιακή-οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Τα άτομα με μεταιχμιακή-οριακή προσωπικότητα έχουν διαταραγμένη εικόνα για τον εαυτό τους και έλλειψη εμπιστοσύνης σε αυτόν. Η λέξη «στοχοπροσήλωση» δεν τους είναι οικεία, διότι δυσκολεύονται να επικεντρωθούν σε μια δραστηριότητα, καθώς και να διατηρήσουν φιλίες και σχέσεις. Εξαιτίας της παρορμητικότητάς τους, συχνά βιώνουν επεισοδιακούς χωρισμούς, που συνοδεύουν αισθήματα οδύνης. Έχουν παράλογες προσδοκίες από το σύντροφό τους, καθώς τον εξιδανικεύουν, με αποτέλεσμα να διαψεύδονται και να απογοητεύονται. Η κυκλοθυμική διάθεσή τους και η συναισθηματική τους αστάθεια απέναντι στους άλλους θυμίζει σκωτσέζικο ντους. Βιώνουν αντικρουόμενα συναισθήματα (αμφιθυμία) που κυμαίνονται στα άκρα χαράς και λύπης/θυμού. Δυσκολεύονται να διαχειριστούν το θυμό τους. Όταν τους εγκαταλείπουν, γίνονται αρκετά χειριστικοί.

4. Εξαρτημένη διαταραχή προσωπικότητας



Τα άτομα με εξαρτημένη προσωπικότητα χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτο-εικόνα, νιώθουν αδύναμα να τα αντιμετωπίσουν δυσκολίες μόνοι τους, γι' αυτό και προσκολλούνται σε ανθρώπους με δυναμικό χαρακτήρα. Στις ερωτικές σχέσεις είναι παθητικοί, και συνήθως πέφτουν θύματα ψυχολογικής ή σωματικής κακοποίησης. Ένας χωρισμός σηματοδοτεί απώλεια ταυτότητας, γι' αυτό αμέσως θα αναζητήσουν τον επόμενο σύντροφο που θα προσκολληθούν. 

5. Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας



Οι ναρκισσιστές έχουν ανάγκη θαυμασμού και τον διεκδικούν με τρόπο καθοδηγητικό, ουσιαστικά απαιτούν από τους άλλους την αναγνώριση ως ανώτεροι. Η υπεροπτική συμπεριφορά τους συχνά εκδηλώνεται στον περίγυρό τους με περιφρόνηση και απαξίωση. Μπορεί να αναρωτηθεί κάποιος: «μα, πώς γίνεται να έχει τόσο μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, ενώ αυτό δεν ανταποκρίνεται στα επιτεύγματά του;». Φυσικά, και ο ιδανικός εαυτός τους δεν ταυτίζεται με την πραγματικότητα. Γι' αυτό σπαταλούν πολύ χρόνο να φαντασιώνονται, αυτό που θα ήθελαν να είναι. Η αλαζονεία τους κρύβει ανασφάλεια και φθόνο για τους άλλους, κάτι που πιθανώς να εκδηλώσουν και στη συμπεριφορά τους.

6. Δραματική διαταραχή προσωπικότητας



Την ίδια ανάγκη για προσοχή και επιβεβαίωση που έχουν οι ναρκισσιστές, έχουν και  τα άτομα με δραματική προσωπικότητα, μόνο που σε αυτήν την περίπτωση δεν απαιτούν, αλλά προκαλούν. Ο τρόπος που προκαλούν είναι σαγηνευτικός, με υπερβολική και θεατρική έκφραση των συναισθημάτων τους. 

Σύμφωνα με έρευνες, η συχνότητα εμφάνισης της συγκεκριμένης διαταραχής είναι μεγαλύτερη στις γυναίκες, συγκριτικά με τους άνδρες. Το μοτίβο της συμπεριφοράς απέναντι στο αντίθετο φύλο είναι να κατακτήσουν το ενδιαφέρον των άλλων σε όλα τα πλαίσια κοινωνικά και επαγγελματικά και, αφού το καταφέρουν, να αδιαφορούν.

Έχουν δυσκολία να αναπτύξουν εγγύτητα με άλλους ανθρώπους. Μεγάλη έμφαση δίνουν στην εξωτερική εμφάνιση, γι' αυτό οποιοδήποτε αρνητικό σχόλιο τους επηρεάζει με αποτέλεσμα να ξεσπάνε πάλι με τρόπο δραματικό π.χ. να σπαράζουν σε κλάματα. Διεκδικούν αυτό που θέλουν με πλάγιο τρόπο και είναι αρκετά χειριστικοί.

7. Παρανοειδή διαταραχή προσωπικότητας



Τα άτομα με παρανοειδή προσωπικότητα είναι συνήθως σοβαροφανείς και συναισθηματικά ψυχροί.  Χαρακτηριστικό τους η παρανοϊκή καχυποψία για... κρυφές συνομωσίες, άνευ ενδείξεων. Ακόμα και ο φίλος του με την παραμικρή υποψία μπορεί να μπει στο στόχαστρο ου πιθανού εχθρού. Ακόμα και κάποια καλοπροαίρετα σχόλια μπορεί να τα εκλάβουν ως επιθετικά προς το πρόσωπό τους, με αποτέλεσμα να αντεπιτίθενται. Η έμμονη ιδέα ότι όλοι θέλουν να τους βλάψουν, τους θυμώνει και έχουν απότομα ξεσπάσματα. 

8. Σχιζοειδής διαταραχή προσωπικότητας



Τα άτομα με σχιζοειδή προσωπικότητα είναι εκ πεποιθήσεως κοινωνικά απόμακροι και συναισθηματικά ψυχροί. Αδιάφοροι στον έπαινο ή την κριτική, επιλέγουν τις μοναχικές δραστηριότητες, αποφεύγουν τις κοινωνικές συναναστροφές και δύσκολα αναπτύσσουν φιλίες.

9. Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας



Η σχιζότυπη προσωπικότητα είναι πιο εύκολα αναγνωρίσιμη, καθώς εκδηλώνεται στις εκκεντρικές απόψεις, την ομιλία, τη συμπεριφορά και το ντύσιμο. Οι κοινωνικές σχέσεις είναι περιορισμένες. Πιστεύουν ότι μπορούν να διαβάσουν τις σκέψεις των άλλων ανθρώπων και να αντιληφθούν κρυμμένα μηνύματα.

10. Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας



Τα άτομα με αντικοινωνική προσωπικότητα είναι εθισμένα σε ακραίες καταστάσεις που ανεβάζουν την αδρεναλίνη στα ύψη. Αποζητούν το ρίσκο, γι' αυτό και συνηθίζουν να είναι επιρρεπείς στον τζόγο. Είναι αρκετά ευέξαπτοι, παρορμητικοί και επιθετικοί. Ενδιαφέρονται μόνο για την προσωπική τους ευχαρίστηση, αδιαφορώντας για τους κανόνες και τα συναισθήματα των άλλων. Έχουν ταλέντο στο να χειρίζονται τον περίγυρο και έχουν άστατη ερωτική ζωή. Είναι επιρρεπείς σε παραβατικές και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, γι' αυτό και έχουν συχνά προβλήματα με το νόμο. Το σίγουρο είναι ότι κοιμούνται ήρεμοι το βράδυ, καθώς δεν ν,ιώθουν τύψεις.

Μερικές φορές δικαιολογούμε τέτοιες συμπεριφορές, διότι είναι αθόρυβες. Η ανησυχία συνήθως προκύπτει μέσα από μια κρίση. Για να θεωρηθεί η φύση μιας συμπεριφοράς παθολογική, πρέπει να παρουσιάζει ένα επαναλαμβανόμενο άκαμπτο ρεπερτόριο. Πολλοί από αυτούς βιώνουν μια δυσφορία, την οποία αποδίδουν σε εξωγενείς παράγοντες -π.χ. στους ανθρώπους που συναναστρέφονται.

Τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας, δύσκολα θα αντιληφθούν ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε όλους τους τομείς της ζωής τους απορρέουν από τη συμπεριφορά τους. Η αποδοχή του προβλήματος είναι το πρώτο και το πιο δύσκολο στάδιο, διότι διακατέχονται από αρνητικές σκέψεις και αρνητικά συναισθήματα θυμού, φόβου, μειονεξίας, καχυποψίας και ντροπής.

Όταν τα οικεία άτομα αναγνωρίσουν τα συγκεκριμένα ανησυχητικά σημάδια, μπορούν να παραπέμψουν σε έναν έμπειρο εξειδικευμένο (ψυχίατρο ή  ψυχολόγο), ώστε να τους βοηθήσει να ξεπεράσουν το πρόβλημα.

«Το ελαφρυντικό για την ιδιότροπη συμπεριφορά τους δεν είναι συνειδητή επιλογή τους, απλά δεν μπορούν να πράξουν διαφορετικά. Ας είμαστε λοιπόν εμείς αυτοί που θα τους βοηθήσουμε».

- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και αδεία ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.