Κατάθλιψη: «Πρωταγωνιστής» στο «έργο» της σύγχρονης κοινωνίας

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Πλήττει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού και συγκαταλέγεται στο top 5 των επικρατέστερων παθήσεων του σύγχρoνου πολισμού. Η κατάθλιψη δεν κάνει διακρίσεις -παρ' όλα αυτά, με βάση στατιστικές έρευνες, εμφανίζεται σε μεγαλύτερο ποσοστό στο γυναικείο πληθυσμό, συγκριτικά με τον ανδρικό.

«Δεν είναι ότι δεν θέλω να προσπαθήσω... δεν μπορώ»

Συμπτωματολογία της κατάθλιψης

Ψυχολογικά Συμπτώματα: Μελαγχολική διάθεση, ευσυγκινησία, έντονη θλίψη, αίσθημα αναξιότητας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθημα ματαιότητας, απαισιοδοξία, αδικαιολόγητη/υπερβολική ενοχή, επίμονες αρνητικές σκέψεις, έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, μειωμένη ικανότητα συγκέντρωσης, άγχος, φοβίες, επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου, επαναλαμβανόμενος αυτοκτονικός ιδεασμός.

Σωματικά Συμπτώματα: Σωματική κόπωση, έλλειψη ενέργειας, νωθρότητα, διαταραχές πρόσληψης τροφής (ανορεξία/απώλεια της όρεξης ή υπερφαγία/εξάρσεις λαιμαργίας), διαταραχές ύπνου (υπερυπνία/αϋπνία), μείωση της σεξουαλικής διάθεσης/λίμπιντο, ψυχοκινητική επιβράδυνση ή διέγερση.

Κοινωνικά Συμπτώματα: Κοινωνική απόσυρση/απομόνωση, αδυναμία ανταπόκρισης στις εργασιακές υποχρεώσεις.

Διαχωρισμός ανάμεσα στην αντιδραστική θλίψη και την κλινική κατάθλιψη

Όλοι κάποιες στιγμές στη ζωή μας θα βιώσουμε συναισθήματα θλίψης, όταν αυτό το συναίσθημα επιμένει χρονικά, τότε παύει να αποτελεί απλά μια «συναισθηματική πτώση», αλλά έναν «εσωτερικό πόνο», που σηματοδοτεί μεγάλη αλλαγή από την προϋπάρχουσα ψυχική κατάσταση.

Η Κλινική Κατάθλιψη/Μείζονος Κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από την ένταση, τη συχνότητα και τη διάρκεια των συμπτωμάτων (τουλάχιστον τέσσερα κριτήρια, που διαρκούν πάνω από δύο εβδομάδες) και είναι τόσο σοβαρά, ώστε να επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινότητα.

Πολυπαραγοντική Αιτιολογία

Ενδογενείς Παράγοντες: Βιολογικοί, ορμονικοί, νευρολογικοί, κληρονομικοί παράγοντες.

Εξωγενείς Παράγοντες: Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες π.χ. απώλεια, χωρισμός, αρρώστια, ανεργία.

Το περιβάλλον παίζει κυρίαρχο ρόλο, καθώς τεκμηριωμένα ευρήματα ερευνών έχουν δείξει ότι, ακόμα και όταν υπάρχει οργανική προδιάθεση, η κατάθλιψη προκύπτει ως ψυχοσυναισθηματική αντίδραση από στρεσσογόνες εξωτερικές συνθήκες πίεσης -π.χ. το εργασιακό περιβάλλον.

Η επιστήμη του Applied Behavioral Analysis (ABA) τονίζει τη σημασία του περιβάλλοντος στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και των αρνητικών πεποιθήσεων, υποστηρίζοντας ότι προκύπτει μέσα από την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον. Σύμφωνα με τη θεωρία κοινωνικής μάθησης (Social Learning Theory), η συμπεριφορά είναι προϊόν μάθησης, που προκύπτει μέσα από την ενίσχυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς από το περιβάλλον, συνεπώς ο άνθρωπος υποσυνείδητα συσχετίζει ένα συγκεκριμένο ερέθισμα με αρνητικά συναισθήματα. 

Ένας νέος άνθρωπος σε παραγωγική ηλικία, που έχει επενδύσει σε σπουδές (βασικό πτυχίο, μεταπτυχιακά, διδακτορικό, έρευνες κτλ.), με πολλές προσωπικές θυσίες, αλλά και θυσίες εκ μέρους της οικογένειάς του, εύλογα περιμένει επαγγελματική αναγνώριση. Όταν δέχεται επαναλαμβανόμενη απόρριψη από εργασίες που αναλογούν στην επαγγελματική του κατάρτιση, τότε πιθανώς θα συσχετίσει την εύρεση εργασίας με αρνητικά συναισθήματα απελπισίας και απογοήτευσης, αναξιότητας.

«Η κατάθλιψη είναι σαν μελανιά που δεν φεύγει... μια μελανιά του μυαλού»

Με βάση το Applied Behavioral Analysis, η κατάθλιψη μπορεί να προκύψει από την αφαίρεση της θετικής ενίσχυσης από το περιβάλλον. Όταν κάποιος χωρίσει από τον/την σύντροφό του, τότε μια σημαντική πηγή θετική ενίσχυσης (αγάπης και τρυφερότητας) έχει χαθεί. Η δευτερογενής πηγή που θα μπορούσε να τροφοδοτήσει παρόμοια συναισθήματα είναι οι φίλοι και οι συγγενείς, όμως, όταν το άτομο υιοθετεί συμπεριφορά γκρίνιας, μιζέριας και αρνητικότητας, θα απομακρύνει τον φιλικό περίγυρο, ενισχύοντας την κοινωνική απομόνωση και τα αισθήματα λύπης..

Η προσωπικότητα παίζει και αυτή το ρολό της... Όταν ο άνθρωπος έχει φτωχές κοινωνικές δεξιότητες και άκαμπτη δομή προσωπικότητας, δυσκολεύεται να κάνει τις αναγκαίες προσαρμογές, για να αναζητήσει νέες και εναλλακτικές πηγές θετικής ενίσχυσης.

«Θέλω να είμαι ευτυχισμένος, αλλά κάτι μέσα μου λέει ότι δεν το αξίζω…»

Ο φαύλος κύκλος της κατάθλιψης...

Η κατάθλιψη εγκλωβίζει τον άνθρωπο σε έναν αρνητικό φαύλο κύκλο σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών, ωθώντας τον να νιώθει ολοένα και περισσότερα αρνητικά συναισθήματα.

Η οικονομική αστάθεια, σε συνδυασμό με την πεσιμιστική στάση ζωής, έχει αρνητικές προεκτάσεις και στις διαπροσωπικές σχέσεις, εξαιτίας του δυσλειτουργικού χειρισμού καταστάσεων και τη μεγιστοποίηση των αρνητικών γεγονότων.

Ευρήματα από επιστημονικές μελέτες υποστηρίζουν ότι, όταν τα τοξικά συναισθήματα δεν αντιμετωπιστούν, έπειτα από καιρό αυτά «σωματοποιούνται» και γίνονται οργανικά (προβλήματα υγείας).

Συνεπώς, το ένα πρόβλημα φέρνει ένα άλλο, ώσπου καταλήγουμε σε ένα «βουνό» από προβλήματα που δείχνουν αδιέξοδα…

Οικονομική κρίση/ανεργία-κατάθλιψη: Συγκοινωνούντα δοχεία

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), η φτώχεια, η ανεργία και η περιορισμένη πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας είναι από τους πλέον σύγχρονους παράγοντες κινδύνου (risk factors) για την εμφάνιση της κατάθλιψης.
    
Μια πρόσφατη έρευνα, που διεξήχθη σε δείγμα 8.500 ατόμων στη Μεγάλη Βρετανία, έδειξε συσχέτιση της κακής ψυχικής υγείας με τα οικονομικά χρέη. Η οικονομική κρίση επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη ζωή του ατόμου, το οποίο έρχεται ξαφνικά αντιμέτωπο με εισόδημα που συρρικνώνεται και με χρέη που ολοένα αυξάνονται.

Η κοινωνικό-οικονομική κατάσταση μιας χώρας επηρεάζει όχι μόνο το βιοτικό επίπεδο του ανθρώπου, αλλά και την ψυχολογία του. Τα οικονομικά προβλήματα και τα αρνητικά συναισθήματα (λύπης, μελαγχολίας), καθώς και οι αρνητικές σκέψεις απόγνωσης, «πυροδοτούν» τις συνθήκες που ευνοούν την εμφάνιση της κατάθλιψης.

Το άγχος και ο φόβος για ένα αβέβαιο προδιαγραφόμενο μέλλον δημιουργούν την αίσθηση απώλειας ελέγχου. Στην περίπτωση των οικονομικών προβλημάτων, ο άνθρωπος μπορεί να νιώσει ενοχή για την κατάσταση που βιώνει, παρότι το αίτιο είναι εξωγενές.

«The new black» στα χρόνια του πολιτισμού...

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής προστάζει ένα σύστημα αξιών ανταγωνιστικό (εργασία, επιβίωση).  Η ψυχολογική πίεση να ανταποκριθεί κάποιος στις προσδοκίες που έχουν οι άλλοι και ο ίδιος από τον εαυτό του, μπορεί να τον φέρει σε αδιέξοδο και εν τέλει να καταρρεύσει, ως αποτέλεσμα της συναισθηματικής υπερκόπωσης.

Στις σύγχρονες πολιτισμένες κοινωνίες οι σχέσεις έχουν γίνει πιο δύσκολες, ως αποτέλεσμα της έλλειψης εμπιστοσύνης και της αδυναμίας στην ποιοτική επικοινωνία. Η κοινωνική αποξένωση έχει αυξηθεί, ενισχύοντας την εσωστρέφεια, δυσχεραίνοντας τη δυνατότητα να ζητήσει κάποιος βοήθεια. Ο υποστηρικτικός ιστός της οικογενείας παίζει το μεγαλύτερο ρόλο.

Στη ζωή δεν περιμένεις να περάσει η καταιγίδα, μαθαίνεις πώς να περπατάς στη βροχή. Το κουράγιο χτίζεται από την εσωτερική φωνή μέσα μας, που μας προστάζει: «Δεν πειράζει αν δεν τα κατάφερα σήμερα, γι' αυτό θα προσπαθήσω πάλι αύριο».

 
- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.