Άγχος και Πανελλαδικές Εξετάσεις: Τα «πώς» και τα «γιατί»

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

«Από πού απορρέει το άγχος, πώς αυτό εκδηλώνεται, αλλά και πώς θα πρέπει να το αντιμετωπίσουν αυτήν την περίοδο οι μαθητές;»

Το άγχος των Πανελλαδικών αφορά στη διαδικασία της εξέτασης και την πιθανή αποτυχία.

 



Γιατί οι Πανελλαδικές Εξετάσεις μου προκαλούν άγχος;

«Φοβάμαι ότι θα αποτύχω!»
Η εισαγωγή σε ένα ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα για τα τους τελειόφοιτους του Λυκείου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη στην αντίληψη των μαθητών με την επαγγελματική αποκατάσταση και κοινωνική καταξίωση. Δεδομένων των προαναφερομένων, οι εισαγωγικές εξετάσεις είναι κάτι πολύ σημαντικό για τους μαθητές. Επομένως, το άγχος των Πανελλαδικών αφορά κυρίως στη διαδικασία της εξέτασης και την πιθανή αποτυχία. Πιο συγκεκριμένα, οι μαθητές φοβούνται τη ματαίωση των προσδοκιών που έχουν οι γονείς τους από αυτούς, αλλά και οι ίδιοι από τον εαυτό τους.

«Πού οφείλεται το άγχος;»
Το άγχος κινητοποιείται από επίμονες και πολλές φορές μη ρεαλιστικές, αρνητικές σκέψεις και μεγαλώνει μέσα από αυτές. Το άγχος είναι ενστικτώδης αντίδραση, η οποία ενεργοποιείται, κάθε φορά που ο άνθρωπος αντιμετωπίζει μια νέα απειλητική ή συγκινησιακή κατάσταση.

«Το άγχος έχει αρνητικές επιπτώσεις στην απόδοση στις εξετάσεις;»
Το μέτριο άγχος δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό, διότι κινητοποιεί τον μαθητή να διαβάσει. Στον αντίποδα, είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι, όταν το άγχος πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, λειτουργεί ανασταλτικά στο αποδοτικό διάβασμα, διότι δημιουργεί δυσκολίες στη συγκέντρωση και την απομνημόνευση. Ακόμα και σε καλά προετοιμασμένους μαθητές, μπορεί να προκαλέσει διανοητικό μπλοκάρισμα (blackout). Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μη ρεαλιστικές αρνητικές σκέψεις που διακατέχουν έναν υπερβολικά αγχωμένο μαθητή, τον προκαταβάλλουν αρνητικά για την ημέρα των εξετάσεων, μειώνουν την αυτοπεποίθησή του, και μπορεί να τον ακινητοποιήσουν, που σημαίνει να σταματήσει να προσπαθεί.


 
Ο κίνδυνος της «αυτοεκπληρούμενης» προφητείας!

«Αποκλείεται να τα καταφέρω»
Σε προηγούμενο άρθρο μου είχα εξηγήσει την γνωστική διαδικασία όπου ο φαύλος κύκλος αρνητικών σκέψεων οδηγεί σε αρνητικές συμπεριφορές και τελικά πραγματώνει τους φόβους.

Η απόδοση του παιδιού στο σχολείο ως προϊόν αλληλεπίδρασης!

Ξανασκέψου πριν «χρεώσεις» την αποτυχία ως αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας του παιδιού σου!

«Ξέρω ότι είμαι ένας αποτυχημένος»
Όταν οι γονείς προσδίδουν αρνητικές ταμπέλες στο παιδί -π.χ. τεμπέλης, αποτυχημένος- τότε εκείνο είναι πιθανό να έχει χαμηλή βαθμολογία στα μαθήματα του σχολείου, διότι δεν πιστεύει στον εαυτό του.

«Πώς καταλαβαίνω ότι το άγχος έχει υπερβεί τα όρια του φυσιολογικού;»
Την περίοδο των εξετάσεων ο μαθητής μπορεί να μην έχει διάθεση. Μερικές φορές, μπορεί να έχει υπερβολικές αντιδράσεις σε μικρές ενοχλήσεις (ευερεθιστότητα), καθώς και απρόβλεπτες αντιδράσεις -π.χ. κλάματα. Μπορεί επίσης να παρουσιάζει αναβλητικότητα, απόσυρση και αποφυγή καθηκόντων που προκαλούν άγχος κτλ. Συχνές είναι οι διαταραχές στον ύπνο -π.χ. εφιάλτες και ψυχογενείς διατροφικές διαταραχές, όπως έλλειψη της όρεξης ή επεισοδιακή υπερφαγία.

Κατόπιν, και κατά τη διάρκεια της εξεταστικής περιόδου, ο μαθητής μπορεί να διακατέχεται από επίμονες αρνητικές σκέψεις και αρνητικά συναισθήματα. Εάν τα έντονα αρνητικά συναισθήματα επιμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να οδηγήσουν σε κατάθλιψη. Το πιο σοβαρό σύμπτωμα του έντονου άγχους, όπου πρέπει να δοθεί η δέουσα προσοχή, είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα: εφίδρωση, πόνοι στο κεφάλι, στο στομάχι, στα χέρια, στα δόντια, ίλιγγοι, τρέμουλο, αδυναμία και ενίοτε κρίσεις πανικού.


 
Ο φόβος της αποτυχίας σαμποτάρει την απόδοση του μαθητή!

«Aν αποτύχω… έχω αποτύχει και στα μάτια των άλλων…»
Ο φόβος της αποτυχίας δημιουργεί περισσότερο άγχος στον μαθητή, καθώς συνδέεται άμεσα με το φόβο της απόρριψης. Ένα τρόπος άμυνας στο φόβο της αποτυχίας είναι η αναβλητικότητα, η οποία προστατεύει (προσωρινά) την αυτοεκτίμηση του ατόμου, μεταθέτοντας την ευθύνη του αποτελέσματος σε εξωγενείς παράγοντες.

Οι ενδοψυχικές συγκρούσεις του παιδιού οφείλονται στο περιβάλλον...
Σύμφωνα με έρευνες, οι έφηβοι που παρουσιάζουν αναβλητική συμπεριφορά συνήθως μεγαλώνουν σε αυταρχικό ή χαοτικό περιβάλλον.


 
Νους υγιής εν σώματι υγιεί!
Ακόμα και σε μια απαιτητική περίοδο, όπως των Πανελλαδικών Εξετάσεων, οι μαθητές πρέπει να αποφεύγουν το εξαντλητικό διάβασμα. Ιδανικά συνιστώνται 6-8 ώρες ύπνου κάθε βράδυ. Επίσης, οι μαθητές πρέπει να ακολουθούν ισορροπημένο διαιτολόγιο και να αποφεύγουν την υπερβολική κατανάλωση καφέ και άλλων διεγερτικών ποτών, διότι δημιουργούν νευρικότητα.

Η φυσική άσκηση -π.χ. μισή ώρα ήρεμο βάδισμα- αποβάλλοντας τις αρνητικές σκέψεις, δρα ευεργετικά στη μείωση του άγχους, βελτιώνοντας τη διάθεση...


 
«Πώς μπορώ να αποβάλω το άγχος την ημέρα των εξετάσεων;»
Την ημέρα των εξετάσεων καλό είναι οι μαθητές να είναι ξεκούραστοι, πλημμυρισμένοι από αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση. Προκειμένου να μην αγχωθούν, θα πρέπει να αποφύγουν συζητήσεις με συμμαθητές για SOS θέματα, καθώς και επαναλήψεις της τελευταίας στιγμής. Την ώρα της εξέτασης θα πρέπει να είναι συγκεντρωμένοι στο δικό τους γραπτό και να μην επηρεάζονται από τους διπλανούς τους.

Εάν αρχίσω να τρέμω... να χτυπάει η καρδιά μου δυνατά... να ιδρώνουν τα χέρια μου... θα πάρω βαθιές ανάσες... δεν θα χάσω την ψυχραιμία μου»

Σε περίπτωση που μπλοκάρουν, θα πρέπει να κρατήσουν την ψυχραιμία τους, διότι η γνώση δεν χάνεται. Θα επανέλθει, αρκεί να ηρεμήσουν.

«Εάν δεν γνωρίζω μία απάντηση τότε θα συγκεντρωθώ περισσότερο στην επόμενη ερώτηση χωρίς να σκέφτομαι την αποτυχία»

Ακόμα κι κάποιος δεν γράψει καλά σε ένα μάθημα, δεν πρέπει να επηρεάσει αρνητικά την προετοιμασία του για τα επόμενα μαθήματα. Άλλωστε, κανείς εκ του ασφαλούς δεν ξέρει πώς έγραψε, μέχρι να βγουν τα αποτελέσματα των εξετάσεων.

«Δεν θα τα εγκαταλείψω, θα παλέψω μέχρι το τέλος...»

Σε γενικές γραμμές, δεν είναι οι εξετάσεις στην ουσία που αγχώνουν τους μαθητές αλλά η αντίληψη που έχουν γι' αυτές. Γι' αυτό το λόγο πρέπει να πιστέψουν στον εαυτό τους, να οραματιστούν την επιτυχία και να θυμούνται ότι η προσπάθεια πάντα ανταμείβει.

Καλή επιτυχία!

- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.