Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας: Δέκα χαρακτηριστικά γνωρίσματά της

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

H Παρανοειδής Διαταραχή της Προσωπικότητας (Paranoid Personality Disorder, PPD, DSM-IV) χαρακτηρίζεται από έντονη δυσπιστία σχετικά με τις προθέσεις των άλλων. Η παρανοϊκή καχυποψία οδηγεί τα άτομα που την εμφανίζουν στο να παρερμηνεύουν αθώες ενέργειες ως τεχνάσματα των άλλων, προκειμένου να τους βλάψουν. Προκειμένου να αποδείξει ότι κάποιος συνωμοτεί εναντίον του, το άτομο με παρανοειδή προσωπικότητα μπορεί να φτάσει στο άκρο της εμμονής/ψύχωσης -π.χ. συγκεκριμένα να έχει

σε στενό «μαρκάρισμα» (παρακολουθώντας, για παράδειγμα, το προφίλ του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης) το άτομο το οποίο θεωρεί εχθρικό, προκειμένου να στοιχειοθετήσει ψευδείς αποδείξεις της συνωμοσίας.






1. Η κατασκευή εχθρού στο μικροσκόπιο
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική προσέγγιση, η παρανοειδής προσωπικότητα προκύπτει από την αναζήτηση ψυχικής ηρεμίας... Έπειτα από πολλαπλά τραυματικά γεγονότα, το άτομο ασυνείδητα θα διασπάσει τη δυσάρεστη εμπειρία από την ευχάριστη, προβάλλοντας θυμό και επιθετικότητα σε άλλα άτομα.

Ανατρέποντας την σχέση θύμα-θύτης, ο παρανοϊκός τοποθετεί τον εαυτό του συνεχώς στη θέση του θύματος. Μέσα από την προβολή αποδίδει αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις σε τρίτους ανθρώπους διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα, δημιουργώντας εχθρούς, τεκμηριώνοντας την πεποίθησή του με απόλυτη βεβαιότητα και περίσσια πειθώ.

Το άτομο που πάσχει από αυτή τη διαταραχή μπορεί να φτάσει σε τέτοιο ακραίο σημείο -π.χ. να υποκριθεί ένα φανταστικό διάλογο σε μορφή ερωταπαντήσεων, προκειμένου να εκθέσει αυτόν/αυτήν που έχει στοχοποιήσει... Αξίζει να σημειωθεί ότι τέτοιες συμπεριφορές δεν αποτελούν μια μεθοδευμένη συμπεριφορά, αλλά μια ένδειξη ψυχοπαθολογίας!

2. Ανοιχτό βιβλίο περιορισμένων σελίδων...
Σπάνια θα ακούσετε ένα άτομο με παρανοειδή προσωπικότητα να εκμυστηρεύεται αυθόρμητα συναισθήματα, σκέψεις κτλ... Οι παρανοϊκοί «φόβοι» ότι οι πληροφορίες για την προσωπική του ζωή θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ένα κακόβουλο μπούμερανγκ εναντίον του λειτουργούν ανασταλτικά και, γι' αυτό το λόγο, οι αναφορές στην προσωπική του/της ζωή είναι συνήθως στον «αυτόματο πιλότο».

3. Οι φιλίες του περιορίζονται στο περιτύλιγμα!
Επειδή το άτομο με παρανοειδή προσωπικότητα δεν εμπιστεύεται κανέναν, εκπλήσσεται όταν οι άλλοι του δείχνουν εμπιστοσύνη! Αδυνατεί να αναγνωρίσει, να εκτιμήσει την αφοσίωση στη φιλία, με αποτέλεσμα να αμφισβητεί συνεχώς και να καταλήγει σε περιστασιακές φιλίες, συνήθως οικονομικίστικου και συμφεροντολογικού τύπου. Για εκείνον οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: στους «εν δυνάμει» επιθετικούς και σε αυτούς που αγνοούν την ύπαρξή του. Με το παραμικρό... παράπτωμα, ο φίλος μετατρέπεται σε εχθρό και ο φαύλος κύκλος της αναζήτησης της κρυμμένης ατζέντας του υποτιθέμενου εχθρού συνεχίζεται, προκειμένου να επιβεβαιώσει και να ενισχύσει τις λανθασμένες πεποιθήσεις του...

Συχνά αισθάνονται ότι τρίτα πρόσωπα τους έχουν προξενήσει βαθιά και ολέθρια τραύματα, ακόμη και όταν δεν υπάρχουν αντικειμενικές ενδείξεις γι' αυτό. Είναι απασχολημένοι με αδικαιολόγητες αμφιβολίες για την πίστη ή την αξιοπιστία των φίλων και των συνεργατών τους, των οποίων οι δράσεις εξετάζονται λεπτομερώς με μικροσκόπιο για ενδείξεις εχθρικών προθέσεων.

4. Παθολογική ζήλια - Σκέψεις και συμπεριφορά αστυνόμευσης!
Για τον παρανοϊκό ακόμα και ένα τυχαίο γεγονός μιας «λάθος» κλήσης στο κινητό μπορεί να πυροδοτήσει επεισόδιο ακραίας ζήλιας και να αρχίσει να θεωρεί ότι ο/η σύντροφος έχει ύποπτη συμπεριφορά!. Πολύ πιθανό στην αρχή ο παρορμητικός έρωτάς του/της να σας σαγηνεύει, όμως σύντομα η εν τω βάθει έλλειψη εμπιστοσύνης οδηγεί σε ακραίες συμπεριφορές απόλυτου ελέγχου. Συνεπώς, μην απορήσετε αν επανειλημμένα προσπαθεί να επιβεβαιώσει την ιστορία σας!

5. Επιλεκτική μνήμη και επιλεκτική αμνησία  
Θυμάται μόνο ό,τι ενισχύει τις πεποιθήσεις του!


 
6. Υπερευαισθησία και κυκλοθυμική συμπεριφορά
Με την παραμικρή αίσθηση απειλής να πλανάται στον αέρα... από την μια στιγμή στην άλλη το χαμόγελο μετατρέπεται σε αδικαιολόγητο θυμό, τον οποίο δυσκολεύεται να ελέγξει και να κρύψει. Σαν αγρίμι από τη θέση άμυνας, ο παρανοϊκός περνάει κατευθείαν στην αντεπίθεση. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η έλλειψη υπομονής είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του/της, διότι επιτίθεται σχεδόν άμεσα. Δύσκολα θα διαχειριστεί διάλογο με διπλωματία και επιχειρήματα, διότι συνήθως περνάει στην αντεπίθεση, αντιδρώντας θυμωμένα, όταν νιώσει ότι κάποιος δεν συμφωνεί ή δεν στηρίζει τα λεγόμενα του/της.
 
7. Ακόμα και το αθώο σχόλιο για τον παρανοϊκό κρύβει μια απειλή!
Υπερευαίσθητος και εριστικός σε αθώες παρατηρήσεις τρίτων -ακόμα και ένα αστείο μπορεί να παρερμηνευτεί ως προσβολή προσωπικότητας, ταπείνωση και εξευτελισμός. Τα κομπλιμέντα καλύτερα να τα αποφεύγετε, διότι εκλαμβάνονται ως ειρωνεία!

8. Ναρκισσισμός και «παντογνωσία»
Θέλει να φαίνεται πάντα ο πιο ενημερωμένος, έξυπνος και διασκεδαστικός. Χαρακτηρίζεται από μη ρεαλιστική, υπερβολική αίσθηση εαυτού και εγωκεντρισμού. Παρουσιάζει επιλεκτική αρμοδιότητα, ανάλογα με την κατάσταση! Αρκετά ισχυρογνώμων, δύσκολα θα αποδεχτεί ότι έχει κάνει λάθος... Οπαδός του «blame game», θα αποδώσει τις προσωπικές αποτυχίες σε κάποιο εξιλαστήριο θύμα, το οποίο -μην ξεχνιόμαστε- είναι εχθρός!

9. Αχαριστία
Συνήθως μόλις πάρει αυτό που θέλει, αλλάζει στάση απότομα και εξαφανίζεται!

10. Σήμα κατατεθέν η μνησικακία
Ο παρανοϊκός δεν συγχωρεί ποτέ! Είναι επίμονα κακεντρεχής, παρότι οι προσβολές και οι απειλές βρίσκονται στη σφαίρα της φαντασίας του/της. Η μνησικακία φέρεται να τροφοδοτεί την ίδια την ύπαρξή του/της, διότι έτσι διεκδικεί και την προσοχή των τρίτων, όπου αναζητά καταφύγιο προστασίας και συμμαχίας. Φυσικά, ο σύμμαχος εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε έναν ακόμα εχθρό, που προσβάλλει τη φήμη και υπόστασή του!

Τα ευρήματα επιστημονικών μελετών υποστηρίζουν ότι η Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας εκδηλώνεται συνήθως την περίοδο της εφηβείας με συμπεριφορές, υπερευαισθησίας, κοινωνικού άγχους, φαντασιώσεων και περίεργων σκέψεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εξάρτηση από ουσίες αυξάνει τον παράγοντα κίνδυνου εκδήλωσης της διαταραχής. 

Η πορεία της διαταραχής είναι χρόνια και ενδέχεται να συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές  προσωπικότητας, στις οποίες έχω αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο (Οριακή, Σχιζότυπη και Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας), καθώς και τις Διαταραχές του Συναισθήματος, Διπολική Διαταραχή και Σχιζοφρένεια Παρανοϊκού Τύπου.

Η δυσκολία έλεγχου παρορμήσεων -π.χ. κατά τη διάρκεια ενός οξέος επεισοδίου- μπορεί να αποβεί μοιραία, καταλήγοντας σε παραβατική συμπεριφορά. Η δυσλειτουργία στην αντικειμενική ερμηνευτική διεργασία καταλήγει σε άρνηση, γι' αυτό σπάνια θα αναζητήσει βοήθεια από ειδικό Ψυχίατρο/Κλινικό Ψυχολόγο.

Λέμε «όχι» στον στιγματισμό της ψυχικής ασθένειας
Το να βάζουμε ταμπέλες σε ανθρώπους που νοσούν ψυχικά είναι η εύκολη λύση. Το δύσκολο είναι να βοηθήσουμε αυτούς τους ανθρώπους να αποδεχτούν ότι πρέπει να ακολουθήσουν θεραπεία, προκειμένου να μπορέσουν να ξεπεράσουν τα εμπόδια που δημιουργεί η ψυχική νόσος στη λειτουργικότητά τους και να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους στην ευτυχία!

- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.