Ψυχολογικός εκφοβισμός: Ψυχική «κατάδυση» στη συμπεριφορά του θύτη

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Τo ψυχολογικό bullying (εκφοβισμός) αφορά σκόπιμες επαναλαμβανόμενες επιθετικές συμπεριφορές που έχουν στόχο την κυριαρχία του θύτη μέσα από την πρόκληση ψυχικού πόνου στο θύμα.

Το bullying δεν περιορίζεται μόνο στα παιδιά και στους εφήβους, στο πλαίσιο του σχολείου, Υφίσταται και στους ενήλικες -π.χ. στις διαπροσωπικές σχέσεις στον εργασιακό χώρο ή ακόμα και γείτονας μπορεί να λειτουργεί με τρόπο εκφοβιστικό.

Η μορφή εκφοβισμού που επιλέγουν οι ενήλικες θύτες δεν αφορά κατά την πλειοψηφία σωματικό, αλλά ψυχολογικό bullying, γι' αυτό το παρόν άρθρο επικεντρώνεται στις ψυχολογικές προεκτάσεις του.







Παιχνίδια εξουσίας μέσα από το bullying... τύπου «Who is the boss?» («Ποιος είναι το αφεντικό;»)

Οι θύτες, μέσα από την περιφρόνηση και την εμπάθεια που δείχνουν στο θύμα, αντλούν ικανοποίηση, με την οποία εφοδιάζουν την αυτοεκτίμησή τους. Το παιχνίδι εξουσίας μπορεί να είναι μονόπλευρο και το θύμα να μην αποτελεί πραγματική απειλή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, ιδιαίτερα στο ανώνυμο διαδικτυακό bullying, ο θύτης συνήθως έχει υπάρξει θύμα ή συνεχίζει να είναι υποτακτικός στην καθημερινότητά του -συνεπώς, εκτονώνει τον θυμό του ανώνυμα, όπως π.χ. με προσβλητικά σχόλια.

«Όνειρο ζωής» του θύτη... να εκτοπίσει το «θύμα» του...

Σε άλλες περιπτώσεις -κυρίως στις διαπροσωπικές και εργασιακές σχέσεις- ο θύτης, μέσω του εκφοβισμού, επιδιώκει σχέση εξάρτησης... Όπως ακριβώς στο Σύνδρομο της Στοκχόλμης (στο οποίο είχα αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο μου), έτσι και μέσα από την απαξίωση του θύματος, ο θύτης κατοχυρώνει την απόλυτη εξουσία απέναντι στο θύμα. Ο θύτης αρχικά παρουσιάζει προφίλ γενναιόδωρου χαρακτήρα -ψυχικά και υλικά- και, όταν νιώσει ότι το θύμα του πιέζεται, με αποτέλεσμα να λειτουργεί ανεξάρτητα από εκείνον, τότε βιώνει απειλή, διότι δεν μπορεί να καθοδηγεί το θύμα.

Έτσι, διατηρεί την σχέση αυτή μέσα από τον εκφοβισμό ή διακόπτει απότομα την σχέση για να ικανοποιήσει τον ναρκισσισμό του απέναντι στον περίγυρο, ότι αυτός/αυτή πήρε πρώτος/πρώτη θέση.

Στην περίπτωση των διαπροσωπικών σχέσεων, εκτός από τις κλασικές εκδικητικές συμπεριφορές θυτών, επειδή ένιωσαν απόρριψη από το θύμα -π.χ. επέλεξαν να το τιμωρήσουν, προβάλλοντας προσωπικές τους στιγμές στο Διαδίκτυο χωρίς τη συναίνεση του θύματος-, υπάρχουν και αυτές οι περιπτώσεις που το bullying χρησιμοποιείται ως μέσο, προκειμένου να εκβιάσει ψυχολογικά την επανασύνδεση ο θύτης με το θύμα του... Η μεγαλύτερη νίκη του θύτη-εκβιαστή είναι να πείσει το θύμα ότι φταίει το ίδιο για το bullying που έχει υποστεί.

Αθέμιτος ανταγωνισμός και εργασιακό bullying - Δείγμα γραφής... το φαντασιακό σενάριο του θύτη... άντε να  αποδείξει το θύμα ότι δεν είναι ελέφαντας!

 
Οι θύτες επιδιώκουν να μειώνουν στοχευμένα άτομα, προκειμένου να γίνουν οι ίδιοι πιο δημοφιλείς στον εργασιακό τους χώρο. Ο εκφοβισμός προκαλείται, με σκοπό ο θύτης να απογοητεύσει και να ξεφορτωθεί το θύμα, το οποίο είναι πολύ πιθανό τελικά να εξαντληθεί ψυχικά και να αποσυρθεί από την εργασία του.

Για ορισμένους θύτες το bullying αποτελεί άμυνα μιας φαντασιακής εν αναμονή επίθεσης -όπως και να 'χει, δεν αποτελεί φυσιολογική συμπεριφορά. Ο θύτης επιλέγει προσεκτικά το θύμα του, γνωρίζοντας ότι εκείνο είναι αδύναμο ή ευκολόπιστο, συνεπώς ακίνδυνο να λειτουργήσει τιμωρητικά ή εκδικητικά -άρα, υπάρχει ανοχή στην επίθεση. Ο θύτης, έχοντας στοχοποιήσει το θύμα του, ξεσπάσει πάνω του τα αρνητικά συναισθήματα που τον διακατέχουν -π.χ. φθόνο, θυμό, ζήλια.

Ο «Εργασιακός Εκφοβισμός» αποσκοπεί στη μείωση της αποδοτικότητας του θύματος. Ο αρνητικός εργασιακός περίγυρος και τα εμπόδια ενδεχομένως να ρίξουν το ηθικό του θύματος. Οι θύτες ως επί το πλείστον είναι δειλοί και ποντάρουν σε συμμαχίες. Μέσα από τις συκοφαντίες και τα ψέματα «φωτογραφίζουν» το θύμα τους, προσπαθώντας απροκάλυπτα να του χαλάσουν την εικόνα και οδηγώντας το στην απομόνωση και πιθανώς στην κατάθλιψη.

Οι τύποι του ενήλικου θύτη είναι οι εξής:

1) Χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του Νάρκισσου Θύτη είναι ο εγωκεντρισμός, η αλαζονεία και η υπεροψία. Ο νάρκισσος θύτης αντλεί ευχαρίστηση από τον ψυχολογικό πόνο που προκαλεί στους άλλους, αδιαφορώντας για τις συνέπειες των πράξεών του, χωρίς ίχνος μεταμέλειας.

2) Χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του Απερίσκεπτου Θύτη είναι η παρόρμηση και η έλλειψη μεθόδευσης. Ο απερίσκεπτος θύτης αδυνατεί να ελέγξει τον θυμό του και το θύμα μπορεί απλά να είναι μια αφορμή, για να ξεσπάσει όλη την συναισθηματική ένταση που βιώνει εκείνη την περίοδο.  

3) Χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του Επιθετικού Θύτη είναι η απειλή σωματικής βλάβης, η καταστροφή περιουσίας κτλ.

4) Χαρακτηριστικά του Λεκτικού Θύτη είναι οι συκοφαντίες, η διάδοση ψευδών φημών, ο σαρκασμός και η ειρωνεία για το θύμα.

Σε αυτό το σημείο να τονίσω ότι συνήθως η ειρωνεία που ουσιαστικά «φωτογραφίζει» το θύμα γίνεται υπό τη «σκιά» συντεχνίας. Με λίγα λόγια, ο θύτης θα χρησιμοποιήσει στο παιχνίδι του εκφοβισμού και άλλα άτομα, προκειμένου το θύμα να εγκλωβιστεί και να αισθανθεί αβοήθητο -π.χ. «είμαι ΕΝΑΣ και είναι ΕΠΤΑ, ποιον θα πιστέψουν;».

Ο πιο συχνός εκφοβισμός είναι μέσα από τo Διαδίκτυο -π.χ. με e-mail. Τι πιο απλό για τον θύτη, εάν θέλει να σας απομονώσει, να σας κλείνει τον λογαριασμό στο Facebook ή να σας βρίζει μέσα από ψεύτικα προφίλ κτλ.

Θύτης όμως δεν είναι μόνο αυτός που προκαλεί τον εκφοβισμό, αλλά επίσης παρατηρεί χωρίς να αποτρέπει παραβατικές συμπεριφορές. Ο παρατηρητής-θύτης θεωρεί ότι η συνεργασία με τον θύτη, του προσδίδει δύναμη -διαφορετικά, το να υποστηρίξει το θύμα, σημαίνει ότι θα βιώσει παράπλευρες απώλειες. Ο παρατηρητής-θύτης γίνεται έμμεσα συνεργός παραβατικών συμπεριφορών....

Να τα λέμε... τα περί συντεχνιών... και αρνητικών προσήμων...

 
Με παιδική αφέλεια οι παρατηρητές θύτες-συνεργοί θεωρούν ότι ο θύτης δεν θα έπραττε ποτέ το ίδιο σε εκείνους... Τα κακά νέα είναι ότι, εφόσον ο θύτης άνευ ουσιαστικού λόγου στοχοποιεί ένα άτομο και το «πυρπολεί» μέχρι τελικής πτώσεως, μόλις αισθανθεί απειλή από τον συνεργό του, δεν θα διστάσει να ακολουθήσει την ίδια και χειρότερη πρακτική, προκειμένου να τον εξοντώσει...

Το πρωτεύον για το θύμα είναι να αναζητήσει βοήθεια από τις αρμόδιες εκάστοτε υπηρεσίες του κράτους και να αναφέρει τι του συμβαίνει... Καμία συντεχνία που στηρίζεται σε συμπεριφορές άδικες, γεμάτες μίσος και κακία, δεν μπορεί ούτε πρόκειται να προστατέψει τον θύτη στα δύσκολα...

Μην φοβάστε λοιπόν! Πείτε «όχι» στον εκφοβισμό... Μην φοβάστε τους θύτες. Είναι ανίκανοι να ανταγωνιστούν μαζί σας, γιατί μόνο μέσω του ψυχολογικού πολέμου μπορούν να σας «σπάσουν»...

Μην δίνετε τέτοια χαρά σε τοξικούς χαρακτήρες! Αφήνουμε πίσω μας την ασχήμια και κοιτάμε μπροστά! Θα βρουν κάποιο άλλο θύμα να δώσει νόημα στη ζωή τους!



- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.