Περιγεννητικό πένθος: «Γράμμα σ' ένα παιδί που δεν γεννήθηκε ποτέ»

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

«Πρέπει να σβήσω τον οίκτο μου για το άτομό μου, να πεισθώ ότι ο πόνος δεν είναι το αλάτι της ζωής. Το αλάτι της ζωής είναι η ευτυχία, και η ευτυχία υπάρχει, είναι η ίδια η αναζήτηση της ευτυχίας. Και πρέπει ακόμα να ξεδιαλύνω το μυστήριο που λέγεται αγάπη. Όχι εκείνη που τη γεύεται κανείς στο κρεβάτι, με τη σωματική επαφή. Εκείνη που ετοιμαζόμουνα να γνωρίσω μαζί σου. Μου λείπεις, παιδάκι. Μου λείπεις όσο θα μου έλειπε ένα χέρι, ένα μάτι, η φωνή: κι όμως μου λείπεις λιγότερο από χθες, λιγότερο από σήμερα το πρωί».

- Lettera a un bambino mai natto, Οriana Fallaci


 
Το βιβλίο της Ιταλίδας δημοσιογράφου Oriana Fallaci, «Γράμμα σ' ένα παιδί που δεν γεννήθηκε ποτέ» είναι μια κατάθεση ψυχής. Με αφορμή αυτόν τον σπαρακτικό μονόλογο, που μιλάει στην καρδιά της μανούλας που δεν πρόλαβε να αντικρίσει ποτέ το αγγελούδι της, το σημερινό άρθρο επικεντρώνεται στις ψυχολογικές προεκτάσεις της μη εσκεμμένης αποβολής. 

Η αποβολή είναι μια τραυματική εμπειρία, όπου η γυναίκα βιώνει έντονη απώλεια. Αυτή η απώλεια ονομάζεται «περιγεννητική».

Η συναισθηματική σύνδεση με το παιδί προηγείται του τοκετού

Ο μήνας διακοπής της κύησης επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το «συναισθηματικό δέσιμο» που έχουν αναπτύξει οι γονείς με το έμβρυο. Όταν η κύηση διακόπτεται κατά την διάρκεια προχωρημένης εγκυμοσύνης, τότε οι γονείς βιώνουν πολύ μεγαλύτερη απώλεια, καθώς έχουν αναδιαμορφώσει ενδόμυχα μια νέα πραγματικότητα ως γονείς, η οποία καταρρίπτεται και η εικόνα του παιδικού δωματίου που έχουν ήδη  ετοιμάσει, καθώς και τα βρεφικά είδη, υπάρχουν για να τους το υπενθυμίζουν. 

Μια άλλη παράμετρος που ορίζει την ένταση της «περιγεννητικής απώλειας», είναι κατά πόσον το ζευγάρι έχει επενδύσει συναισθηματικά στην συγκεκριμένη κύηση -π.χ. αν η εγκυμοσύνη προέκυψε έπειτα από μακροχρόνια προσπάθεια με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Αξίζει να αναφερθεί ότι διαφορετικά θα βιώσει την απώλεια ένα ζευγάρι που έχει ήδη παιδιά και διαφορετικά ένα ζευγάρι που προσδοκά την ολοκλήρωση της οικογενειακής ευτυχίας μέσα από το παιδί που περιμένουν.

Ανεξαρτήτως της χρονικής περιόδου που διακόπτεται η κύηση, παραμένει μια «επώδυνη» απώλεια. Για την διαδικασία πένθους (Σοκ/Άρνηση, Θυμός/Ενοχή/Θλίψη, Αποδοχή) έχω αναφερθεί σε προηγούμενο άρθρο μου.

Η «περιγεννητική απώλεια» επώδυνη εμπειρία και για τους δύο γονείς

Ψυχολογικές προεκτάσεις της απώλειας: Μητέρα

«Αλήθεια, κάνει κρύο τώρα, και το λευκό ταβάνι είναι κατάμαυρο. Αλλά εμείς φτάσαμε πια: να η μανόλια. Κόψε ένα λουλούδι. Εγώ δεν το κατάφερα ποτέ, εσύ όμως θα μπορέσεις. Σήκω στις μύτες των ποδιών, τέντωσε το χέρι σου, έτσι μπράβο. Μα πού πήγες; Ήσουνα εδώ, με στήριζες, ήσουνα μεγάλο, ήσουνα άντρας. Και τώρα χάθηκες...».
- Lettera a un bambino mai natto, Οriana Fallaci

Εκ φύσεως η μητέρα, δεδομένου ότι κυοφορεί το μωρό, βιώνει μια έντονη συναισθηματική σύνδεση, γι' αυτό και είναι πιο πιθανό η διαδικασία του πένθους να είναι πιο επίπονη, συγκριτικά με του άνδρα. Σε περίπτωση, δε, επαναλαμβανόμενων αποβολών, κλονίζει την θηλυκή ταυτότητα (ικανότητα αναπαραγωγής). Ο μητρικός θρήνος ενδεχομένως να συνοδεύεται από αισθήματα ενοχής, καταθλιπτική συμπτωματολογία και άγχος.



Σύμφωνα με έρευνες, ένα τόσο τραυματικό γεγονός συνοδεύεται από έλλειψη όρεξης, κόπωση, αϋπνία, ευσυγκινησία και μετατραυματικό στρες. Έρευνα που διεξήχθη από την American Pregnancy Association έδειξε ότι ορισμένες γυναίκες, σε ποσοστό 22%-55%, μπορεί να εμφανίσουν κατάθλιψη ακόμα και ένα χρόνο μετά την διακοπή της κύησης.

Ψυχολογικές προεκτάσεις της απώλειας: Πατέρας

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα ερευνητικά δεδομένα, οι άντρες που περίμεναν να γίνουν μπαμπάδες βιώνουν επίσης την διαδικασία πένθους, χωρίς όμως να το εξωτερικεύουν όσο οι μαμάδες, με τάση άρνησης της απώλειας και γι' αυτόν τον λόγο πιθανόν να αποφεύγουν συζητήσεις που αφορούν στην αποβολή.

Οι επιπτώσεις της περιγεννητικής απώλειας στην σχέση

Σημαντική παράμετρος στο κατά πόσον επηρεάζει την σχέση του ζευγαριού η αποβολή είναι οι συνθήκες κατά τις οποίες προέκυψε. Εάν η διακοπή της κύησης προέκυψε έπειτα από έντονους καβγάδες, μεγάλη ένταση και ψυχολογική πίεση ανάμεσα στο ζευγάρι. Για παράδειγμα, εάν ο άνδρας ήταν αρνητικός ως προς την κύηση (προσφέρθηκε να δώσει χρήματα, προκειμένου να μην γεννηθεί το παιδί) ή ενώ γνωρίζει ότι η σύντροφός του βρίσκεται σε ενδιαφέρουσα, προκαλεί καβγάδες και εντάσεις. Η μητέρα και το έμβρυο αλληλεπιδρούν, συνεπώς και η ψυχολογική ένταση συσχετίζεται με πρόωρες γεννήσεις.

Οι μηχανισμοί αντιμετώπισης του πένθους πρόκληση για την σχέση

Οι μηχανισμοί αντιμετώπισης του πένθους των ανδρών διαφέρουν από εκείνους των γυναικών -π.χ. η μητέρα εκδηλώνει έντονη μελαγχολία, ενώ ο άνδρας προσπαθεί να προσαρμοστεί στο γεγονός και να προχωρήσει μπροστά με νέα δεδομένα. Η διαφορά στην αντιμετώπιση του πένθους ανάμεσα στο ζευγάρι μπορεί να οδηγήσει σε συγκρούσεις και μακροχρόνια να συμβάλει στην συντροφική δυσαρέσκεια.

Το συναισθηματικό χάσμα που υπάρχει κίνδυνος να δημιουργηθεί ανάμεσα στο ζευγάρι πιθανόν να τους αναγκάσει να επαναπροσδιορίσουν τον εαυτό τους και την σχέση τους, να τους ενώσει και να τους κάνει πιο δυνατούς! Ακόμα και αν ακολουθήσει άλλη εγκυμοσύνη, το παιδί που χάθηκε δεν ξεχνιέται ποτέ!



Για εκείνη την μανούλα που αντιμετώπισε την αποβολή μόνη της, χωρίς στήριξη από τον σύντροφό της, του οποίου ο φόβος επισκίασε τον χτύπο της καρδιάς του παιδιού τους, οφείλει να συγχωρέσει τον εαυτό της, και να απαλλαχθεί από τυχόν ενοχές... Κανένας δεν μπορεί να πάει πίσω και να κάνει μια καινούργια αρχή, αλλά ο καθένας μπορεί να αρχίσει σήμερα και να γράψει ένα καινούργιο τέλος... Το αγγελούδι της από ψηλά θέλει να την βλέπει ευτυχισμένη!

«Τότε λέμε, κατάπληκτοι: πώς μπόρεσα ν' αντέξω μια τέτοια κόλαση; Σίγουρα, είναι αλήθεια. Και η ζωή είναι κάτι εκπληκτικό. Κλείνει τις πληγές με ταχύτητα εκπληκτική. Κι αν δεν έμεναν οι ουλές, ούτε καν θα θυμόμασταν ότι από κει κάποτε ανάβλυσε αίμα. Άλλωστε, ακόμα και οι ουλές εξαφανίζονται. Μικραίνουν, και στο τέλος σβήνουν. Θα συμβεί και σε μένα το ίδιο; Άραγε θα συμβεί; Πρέπει να τα καταφέρω».
- Lettera a un bambino mai natto, Οriana Fallaci


- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.