Όταν τα παιδιά γίνονται γονείς, μαθαίνουν να λένε πάντα «ναι»

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Παραδοσιακά, στην οικογένεια οι γονείς έχουν τον ρόλο του φροντιστή. Δυστυχώς, όμως, σε ορισμένες περιπτώσεις οι ρόλοι αντιστρέφονται, με το παιδί να αναλαμβάνει το τιμόνι των πρακτικών και συναισθηματικών αναγκών του γονέα.  

Το φαινόμενο αυτό το συναντάμε πιο συχνά στα μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας, όπου υπάρχει μέλος της οικογένειας με σωματικό ή ψυχικό πρόβλημα ή σε περιπτώσεις όπου ο ένας εκ των δύο γονιών ενδεχομένως να απουσιάζει ή να μην ενδιαφέρεται -π.χ. ο πατέρας, με το παιδί να προσπαθεί να καλύψει τις συναισθηματικές ανάγκες της μητέρας, με την οποία έχει αναπτύξει ισχυρό δεσμό, να της συμπαρασταθεί και να την προστατέψει. 

Σαφώς οι γονείς ασυνείδητα υιοθετούν συγκεκριμένες συμπεριφορές απέναντι στα παιδιά τους, που πιθανόν να οφείλονται στα δικά τους προσωπικά βιώματα κατά την παιδική ηλικία, όπου οι δικές τους ανάγκες δεν είχαν καλυφθεί επαρκώς.

«Ως παιδί θυμάμαι τον εαυτό μου να δίνω, πριν να μάθω, να φροντίζω τα αδέλφια μου ήταν υποχρέωσή μου. Tο παιχνίδι με τους φίλους μου ερχόταν σε δεύτερη μοίρα. Oι προσωπικές μου ανάγκες και επιθυμίες για μένα, ήταν πολυτέλεια. Ήμουν συνετό παιδί και δεν έφερνα ποτέ αντίρρηση στους γονείς μου. Υποθέτω ότι είναι ένα από τα χαρακτηριστικά μου ως ενήλικας. Πρώτο μέλημά μου είναι πώς να ικανοποιήσω τους άλλους. Μερικές φορές αναλαμβάνω την ευθύνη για πληγωμένα συναισθήματα των άλλων. Σκληρός κριτής του εαυτού μου, με θέτω σε συνεχή αποδοκιμασία, αυτή μου η ανασφάλεια με κυριεύει μέχρι σήμερα. Από παιδί δεν είχα περιθώρια για λάθη... Ακόμα είμαι τελειομανής. Νιώθω εγκλωβισμένος στις ανάγκες των άλλων, αλλά δεν μπορώ να κάνω αλλιώς... Δεν έχω μάθει αλλιώς»




Γονεοποίηση-κίνδυνος για την ψυχοσυναισθηματική ισορροπία των παιδιών

Σύμφωνα με τον θεραπευτή Minuchin, το συγκεκριμένο φαινόμενο, γνωστό ως σύνδρομο του «γονεϊκού» παιδιού, αποτελεί έναν δυσλειτουργικό τρόπο αλληλεπίδρασης ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας.  

Οι συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού παραγκωνίζονται, προκειμένου να ενισχύσουν τις ανάγκες των γονιών, με αποτέλεσμα το παιδί σταδιακά να παύει να αναζητά από τους γονείς ανακούφιση, καθοδήγηση, ακόμα και την προσοχή τους και να επικεντρώνεται αποκλειστικά στο πώς θα τους ικανοποιήσει.

Ως φυσική συνέπεια της αναστροφής των ρόλων, το παιδί χάνει την ανεμελιά της παιδικής ηλικίας, έχει κυριευτεί από συνεχόμενο άγχος να ικανοποιήσει τους γονείς του και να φέρει εις πέρας οτιδήποτε καταπιάνεται. Μπορεί η υπευθυνότητα να αποτελεί προσόν, εφόσον όμως δεν παρακάμπτει τις προσωπικές ανάγκες του παιδιού και την ανάγκη του για φροντίδα. 


 
Οι επιπτώσεις στην συναισθηματική εξέλιξη των παιδιών ως ενήλικες

Σύμφωνα με τον Skinner και την Επιστήμη της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς (Applied Behaviour Analysis), το ιστορικό μάθησης συνεπιδρά και συνδιαμορφώνει τη συμπεριφορά του ανθρώπου μαζί με περιβαλλοντικούς παράγοντες. Όταν το παιδί-γονέας δέχεται επιβράβευση, επειδή δεν ζητά τα προαπαιτούμενα ως παιδί, τότε μαθαίνει να επικεντρώνεται στο πώς να αναγνωρίζει τις ανάγκες των άλλων και να προσαρμόζεται με βάση αυτές, χωρίς να διεκδικεί τα δικά του «θέλω».

Όταν ο τρόπος συσχετισμού με τους άλλους παγιωθεί, η ανεκτικότητα και η ανθεκτικότητα θα τον συντροφεύουν στην ενήλικη ζωή. Ενδεχομένως, δε, να θυματοποιηθεί, στην προσπάθειά του να ανταποκριθεί ακόμα και στις πιο παράλογες απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Η συνεχής υπερπροσπάθεια στο να διατηρήσει το παιδί μια σχέση με βάση τα «θέλω» των γονιών του, πιθανόν να το εξαντλήσει στην ενήλικη ζωή, διότι η αυτοθυσία οδηγεί σε παραμέληση του εαυτού του, σε εσωτερικό θυμό, καθώς και σε αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. 

Η εξάρτηση που έχω από το περιβάλλον με κάνει να λέω πάντα «ναι»

«Σε όλη μου τη ζωή είχα τον ρόλο του σωτήρα»

Ως ενήλικας, το «γονεοποιημένο» παιδί βιώνει το αίσθημα του ανικανοποίητου. Είναι τελειομανής, μονίμως αναλαμβάνει περισσότερες ευθύνες από αυτές που του αναλογούν, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται στην διεκπεραίωσή τους. 

Ο φόβος απόρριψης και το άγχος αποχωρισμού τον συνοδεύουν και στις ενήλικες σχέσεις, γι' αυτό και σε ορισμένες περιπτώσεις αποφεύγει να κάνει σχέση ή κάνει σχέσεις που χαρακτηρίζονται από την εξάρτηση, που πιθανόν να κουράσουν τον/την σύντροφό του. Ως γονέας πιθανόν να γίνει αυταρχικός και επικριτικός.  

Η τυφλή υπακοή στα πρέπει του περιβάλλοντος είναι τυραννική!

«Πρέπει να κατανοώ τις ανάγκες των άλλων. Πρέπει πάντα να στηρίζω τον/την σύντροφο μου. Πρέπει πάντα να βοηθώ τους συναδέλφους μου. Πρέπει πάντα να είμαι δίπλα στους φίλους μου. Πρέπει πάντα να ξεπερνώ τον εαυτό μου»

Ο γονέας πρέπει να θέτει προσεκτικά προσδοκίες στο παιδί του, με γνώμονα την προστασία και το όφελος του παιδιού

Τι θα γίνει, λοιπόν, όταν το «παιδί-γονέας» ως ενήλικας αποτύχει σε ένα από αυτά τα «πρέπει»; Πιθανόν να αισθανθεί ενοχές και να απογοητευτεί με τον εαυτό του. Τα «πρέπει» συντηρούν την εσωτερική ένταση και δημιουργούν άγχος, καταλήγοντας να διαταράσσουν τις διαπροσωπικές, επαγγελματικές, προσωπικές σχέσεις, αντί να τις βελτιώνουν. Το «παιδί-γονέας» είναι επιρρεπές στο να εμφανίσει διαταραχές άγχους ή κατάθλιψη ως ενήλικας, συνεπώς είναι σημαντικό να απαλλαχθεί από τα ατέλειωτα «πρέπει» και να διεκδικήσει τα δικά του «θέλω».

Το παιδί, αντί να ξοδεύει τον εαυτό του, προκειμένου να είναι καλά οι άλλοι, θα πρέπει να χρησιμοποιεί την ενέργειά του, για να χτίζει την αυτοβελτίωση που αναλογεί στο αναπτυξιακό του στάδιο, μέσα από δραστηριότητες π.χ. το παιχνίδι, τον αθλητισμό...

- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.