Εσύ πόσο συχνά αναβάλλεις; Μήπως φοβάσαι την αποτυχία;

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

- Δυσκολεύεστε να ολοκληρώσετε μία δραστηριότητα στην ώρα της; 
- Μήπως ξεκινάτε στο «παρά πέντε» και δεν υπολογίζετε πότε σωστά τον χρόνο; 
- Μήπως η αναβλητικότητα πάει την ζωή σας πίσω; 
- Μήπως σαμποτάρετε τον ίδιο σας τον εαυτό;

Θυμάμαι τον εαυτό μου ως φοιτήτρια στην πρώτη μου διπλωματική εργασία. Το άγχος που με διείπε ήταν μεγάλο. Ο στόχος μου ήταν ο υψηλός βαθμός και μέχρι την τελευταία στιγμή έψαχνα να εντοπίσω πού είχα κάνει λάθος και τι έπρεπε ν' αλλάξω. Αν δεν υπήρχε «deadline», ίσως να μην την παρέδιδα ποτέ. 

Αφενός για να πετύχουμε έναν στόχο πρέπει να δουλέψουμε με πάθος και αφοσίωση. Αφετέρου, όταν η τελειοθηρία παίρνει τη μορφή εξαναγκασμού, αποπροσανατολίζει τον άνθρωπο από τον στόχο του. Γι' αυτό η τελειομανία είναι ωφέλιμη, μόνο όταν έχει σκοπό. Διαφορετικά, φαντάζει σαν ένα ταξίδι χωρίς προορισμό. Άλλωστε, η υπερβολή, εκτός από αδιέξοδη, μπορεί να καταλήξει καταστροφική.

Ψάχνουμε να βρούμε λάθη, επικαλούμενοι την τελειομανία, να αναβάλλουμε, γιατί μπορεί να νιώθουμε ανασφάλεια και αδυναμία να αντιμετωπίσουμε μια πρόκληση, εξαιτίας του φόβου που μας κυριεύει. Ο φόβος της αποτυχίας θυμίζει ένα νοητό «διακοπτάκι» που, μόλις ενεργοποιηθεί, μας παραλύει, οδηγώντας στην απραξία και την παραίτηση. 

Ο φόβος της αποτυχίας τρέφεται από την αναβλητικότητα

Ο φαύλος κύκλος της αναβλητικότητας

Οι άνθρωποι που κινητοποιούνται την τελευταία στιγμή πάντα βρίσκουν την έλλειψη χρόνου ως δικαιολογία στην έκβαση της προσπάθειας ή του εγχειρήματός τους. Συνεπώς, η αναβλητικότητα παρέχει ένα είδος άμυνας απέναντι στην εκάστοτε πρόκληση.

Η αναβλητικότητα παρέχει μία προσωρινή ζώνη ασφάλειας, που κρατάει σε απόσταση την στρεσογόνο συνθήκη, την οποία αργά ή γρήγορα θα πρέπει να αντιμετωπίσουν.

Για ορισμένους ανθρώπους αυτή η στάση ζωής έχει γίνει η δεύτερη φύση τους, με αποτέλεσμα να κινητοποιούνται υπό καθεστώς πίεσης την τελευταία στιγμή, με αμφιλεγόμενη αποτελεσματικότητα, δεδομένου του περιορισμένου χρόνου που έχουν στη διάθεσή τους.

Αν αποτύχω, τότε θα με απορρίψουν... 

Ο φόβος της αποτυχίας απορρέει από τον φόβο της απόρριψης

Σύμφωνα με την Επιστήμη της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς, κάθε δράση έχει και μια αντίδραση. Συνεπώς, ο φόβος της αποτυχίας προκύπτει από τα βιώματα του ανθρώπου, κυρίως από την παιδική ηλικία. 

Εάν οι γονείς έχουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες από το παιδί τους, τότε του δημιουργούν αίσθημα μειονεξίας. Παράδειγμα: το παιδί έχει μαθησιακές δυσκολίες, αλλά οι γονείς είναι σε άρνηση... Επιμένουν ότι πρέπει να ακολουθήσει το επάγγελμα του φιλόλογου, που προϋποθέτει άρτια ορθογραφία. Τότε στο παιδί μπορεί να δημιουργηθεί η λανθασμένη πεποίθηση ότι, ανεξαρτήτως της προσπάθειας που καταβάλλει, αδυνατεί να ανταποκριθεί σε αυτό που περιμένουν οι άλλοι από εκείνο. Έτσι, εν κατακλείδι, θα οδηγηθεί στην παραίτηση.

Η επανάσταση της αναβλητικότητας

Το αυταρχικό οικογενειακό πλαίσιο φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα. Τα παιδιά που έχουν μεγαλώσει με επικριτικούς και αυταρχικούς γονείς καταλήγουν να καταπιέζουν το συναίσθημα του θυμού και να το αντικαθιστούν με παθητική συμπεριφορά. Η παθητική στάση ζωής τους συνοδεύει και ως ενήλικες, καθώς δεν έχουν λάβει ενθάρρυνση από τους γονείς τους στην ανάληψη πρωτοβουλιών. Ως ενήλικες πλέον, δεν γνωρίζουν τι θα πει «όχι», αντιδρώντας μέσα από τον παθητικό θυμό και την αναβλητική συμπεριφορά. 

Ένα άλλο αίτιο της αναβλητικότητας είναι η έλλειψη κινήτρου -π.χ. ένας φοιτητής, ο οποίος δεν «ταυτίζεται» με το αντικείμενο των σπουδών του, διότι δεν το επέλεξε σύμφωνα με τα «θέλω» του, αλλά για να ικανοποιήσει το οικογενειακό του περιβάλλον, στην πορεία θα χάσει το ενδιαφέρον του ως προς την ολοκλήρωση του πτυχίου. 

Αρνητικές δηλώσεις που καταδεικνύουν μειωμένη αυτό-αποδοχή προκαταβάλλουν αρνητικά το αποτέλεσμα: Ποτέ δεν θα πάρω την προαγωγή... Γιατί να προσπαθήσω;

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία της αποτυχίας

Οι πιστοί αναγνώστες μου θα θυμάστε ίσως προηγούμενο άρθρο σχετικά με την αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία, όταν ερμηνεύουμε αρνητικά μια κατάσταση, προεξοφλούμε υποσυνείδητα το αποτέλεσμα, με συνέπεια να μποϊκοτάρουμε τη συμπεριφορά μας και να αντιδρούμε ανάλογα, ουσιαστικά προκαλώντας μία μη επιθυμητή έκβαση.

Ο W. Thomas υποστήριξε: «Όταν οι άνθρωποι θεωρούν ορισμένες καταστάσεις σαν πραγματικές, αυτές είναι πραγματικές στις επιπτώσεις τους».

Ο φόβος της επιτυχίας

Η επιτυχία συνοδεύεται από κόστος. Σαφώς σημαίνει και περισσότερες ευθύνες, καθώς και υψηλότερες προσδοκίες από το περιβάλλον. 

Τελικά το βόλεμα είναι η λύση;

Το βόλεμα είναι μια αρνητική στάση ζωής, που μας απομακρύνει από τα «θέλω» μας! Ο συμβιβασμός σηματοδοτεί δικλείδα ασφαλείας σε αντίθεση με την αποδοχή της πρόκλησης, όπου ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με το άγνωστο.

«Μπλοκάρεις» το όνειρό σου, όταν επιτρέπεις τον φόβο της αποτυχίας να σου ορίζει την ζωή και να να γίνεται μεγαλύτερος από τα «θέλω» σου. 

Ζεις για το όνειρο ή για τον φόβο σου;

Το μυστικό της επιτυχίας είναι να πιστέψουμε στις δυνατότητές μας! Να οραματιζόμαστε την επιτυχία, να αποδεχόμαστε τα λάθη μας και να μην πτοούμαστε από την αρνητική επανατροφοδότηση! Να μην φοβόμαστε την αλλαγή, γιατί σηματοδοτεί την εξέλιξη! 

Μέσα από τα λάθη ο άνθρωπος μαθαίνει και εξελίσσεται. Ακόμα και αν έχετε αποτύχει στο παρελθόν και σας δοθεί η ευκαιρία να δοκιμάσετε εκ νέου τις δυνατότητές σας, μην φοβηθείτε! Τολμήστε το!

Αντιμετώπισε τον φόβο σου, προκειμένου να τον ξεπεράσεις! Μόλις τον νικήσεις, θα έχεις πετύχει!


- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.