Ανυπάκουο παιδί: Γιατί «κοντράρεται» με τους γονείς του;

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Ό,τι και να ζητήσω από το παιδί μου, αρνείται να με υπακούσει, αντιμιλάει,  πεισμώνει και εν τέλει κάνει ό,τι θέλει, με αμφισβητεί, νιώθω ότι κοντράρεται μαζί μου. Μήπως το καλοέμαθα και μου βγάζει ιδιοτροπίες; Τι του συμβαίνει; 

Φανταστείτε αγαπημένοι μου αναγνώστες ότι, για να σβήσουμε μια φωτιά, πρέπει να έχουμε πρώτα αγοράσει έναν πυροσβεστήρα και να τον έχουμε βάλει σε σημείο εύκολης πρόσβασης. Με το ίδιο σκεπτικό, η δουλειά που κάνει ο γονιός με το παιδί του γίνεται σε συνθήκη ηρεμίας!

Σύμφωνα με την Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς, το παιδί αναπτύσσει κώδικες επικοινωνίας, βασισμένους στο ιστορικό μάθησης και την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Το περιβάλλον, το οποίο αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την γνωστική χαρτογράφηση συμπεριφορών του παιδιού, είναι κυρίως η οικογένεια. 

Το παιδί, μέσα από το οικογενειακό πλαίσιο, διδάσκεται συμπεριφορές και αξίες. Παράδειγμα, ένας γονιός που βάζει στην άκρη τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού του και θέτει σε προτεραιότητα τις δικές του, θα πρέπει να περιμένει ανάλογη απουσία και από το παιδί του ως ενήλικας. 

Για να θέσει σωστά τα όρια ο γονιός, θα πρέπει η συμπεριφορά του να συνάδει με τα λόγια του -διαφορετικά, δημιουργείται σύγχυση. Το παιδί μαθαίνει μέσα από τη μίμηση, συνεπώς, εάν ο πατέρας ή η μητέρα δεν μπορεί να διαχειριστεί τον θυμό του, δεν μπορεί να περιμένει από το παιδί του να χρησιμοποιήσει τον διάλογο. 

Η αναγνώριση, από την πλευρά του γονιού, του αναπτυξιακού σταδίου του παιδιού -δηλ. να μπορεί να διακρίνει εάν το παιδί είναι σε θέση να καταλάβει το τι του ζητάνε- παίζει μεγάλο ρόλο στον τρόπο επιβολής των ορίων.



Η αντιδραστική συμπεριφορά του παιδιού έχει τρεις διαστάσεις 

1. Το κοντράρισμα του παιδιού με τον ίδιο του τον εαυτό 

Λειτουργεί ως μηχανισμός προσωπικής εξέλιξης, προκειμένου να ξεπεράσει τα όριά του και να διεκδικήσει τα «θέλω» του. 

2. Την κόντρα με τους γονείς 

Η αντιδραστικότητα απέναντι στους γονείς ορισμένες φορές εκφράζει την ανάγκη προσοχής από εκείνους. Άλλες φορές, οι αντιδραστικές συμπεριφορές λειτουργούν ως τεστ ορίων των γονιών, προκειμένου το παιδί να κερδίσει περισσότερο έδαφος στην αυτονομία των επιλογών του. 

3. Την κόντρα με συνομήλικους 

Ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες, η ομάδα αποτελεί πρόκληση για το παιδί, καθώς το ωθεί από τον εγωκεντρισμό στο μοίρασμα και στην κοινωνική συναλλαγή. Μέσα στην ομάδα, το παιδί θα μπει στο πλαίσιο ρόλων -ορισμένες φορές θα κερδίζει και άλλες θα χάνει. Το πώς θα το διαχειριστεί, εξαρτάται από τον νοητό χάρτη που έχει εφοδιαστεί από την οικογένεια, καθώς και από το σχολικό πλαίσιο. 

Τα όρια είναι σημαντικά στη ζωή του παιδιού, καθώς το κάνουν να νιώθει ασφάλεια... 

Τι θεωρεί όμως ο γονιός επιτρεπτό και τι όχι;

Τα όρια χρειάζονται συνέπεια από την πλευρά των γονιών -όχι μόνο να τα εφαρμόζουν και οι δύο, αλλά να είναι ξεκάθαρα. Μια άσκηση που βρίσκουν αρκετά ωφέλιμη οι γονείς, είναι η εξής: φανταστείτε να κατηγοριοποιούσαμε τα όρια. 



Α. Mη επιτρεπτό -π.χ. δεν επιτρέπονται οι προσβλητικές λέξεις 
Β. Μερικές φορές επιτρεπτό -π.χ. το Σαββατοκύριακο ή τις διακοπές η ώρα του ύπνου μεταβάλλεται 
Γ. Επιτρεπτό -π.χ. επιτρέπεται να φωνάζεις, όταν παίζεις μπάλα

Ένα άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η ελευθερία έκφρασης του θυμού 

Ο θυμός είναι μια φυσιολογική αντίδραση, συνεπώς είναι προτιμότερο το παιδί να μάθει να εκφράζει λεκτικά το συναίσθημά του, παρά να το εσωτερικεύει ή να το εξωτερικεύει με μη επιθυμητές αντιδραστικές συμπεριφορές. 

Πόσο χρήσιμη είναι η ταμπέλα «καλό ή κακό παιδί»

Συνηθίζουμε να αποκαλούμε «κακό παιδί» εκείνο, που η συμπεριφορά του αναστατώνει το πλαίσιο στο οποίο αλληλεπιδρά -εν ολίγοις, ένα παιδί, το οποίο δεν αποδέχεται τους κανόνες.
Αγαπημένοι μου αναγνώστες, όσοι από εσάς είστε γονείς και αντιμετωπίζετε αντιδραστική συμπεριφορά από μέρους του παιδιού σας, θα σας βάλω ένα προσωπικό τεστ: φανταστείτε να έχετε αναλάβει μια καινούργια εργασία και το αφεντικό σας να σας ζητάει να ολοκληρώσετε μια δραστηριότητα, αλλά εσείς να μην κατανοείτε τους κανόνες. Αλήθεια, θα ακολουθήσετε πιστά κανόνες που δεν αντιλαμβάνεστε;

Η σωστή επικοινωνία «χτίζεται» μέσα από την επεξήγηση

Όταν, για παράδειγμα, το παιδί ζητάει από τον γονιό να πάνε στο πάρκο, αν και έρχεται βροχή, και εκείνος απλά αρνείται, χωρίς να δώσει κάποια εξήγηση, εδραιώνει περισσότερο την ασυνεννοησία.

Τα παιδιά έχουν την τάση να προσαρμόζονται πιο εύκολα, όταν οι αλλαγές γίνονται σταδιακά και αιτιολογούνται επαρκώς. Οι γονείς, εφοδιασμένοι με υπομονή και κατανόηση απέναντι στο παιδί, μπορούν να το βοηθήσουν να «χτίσει» ένα μοντέλο συμπεριφοράς, που θα θεμελιώνεται στον λεκτικό διάλογο. Το να στερηθεί το παιδί μας κάτι, μπορεί μεν να το στενοχωρήσει, αλλά, όταν γνωρίζει τον λόγο που δεν πραγματώνεται η επιθυμία του, νιώθει ασφάλεια. Έτσι, αποφεύγεται ο αρνητικός αντίκτυπος στην σχέση γονέα-παιδιού.

Τα παιχνίδια εξουσίας δημιουργούν και ενισχύουν το «κοντράρισμα»!

Η αυταρχική συμπεριφορά βάζει τον γονέα σε ρόλο εξουσιαστή, ο οποίος θέτει όρια, του τύπου «θα το κάνεις, γιατί το λέω εγώ», δημιουργώντας κόντρα με το παιδί.

Ωφελεί το να λέω «μπράβο» στο παιδί μου;

Ο έπαινος είναι ενισχυτικός και λειτουργεί ως ανταμοιβή. Σύμφωνα με την Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς, το «μπράβο» θεωρείται λεκτική ανταμοιβή -καλό είναι να συνοδεύεται από την αναγνώριση της θετικής συμπεριφοράς, π.χ. μπράβο που καθάρισες το δωμάτιό σου. Συχνά, οι γονείς ανταμείβουν την θετική συμπεριφορά με το «μπράβο», ενώ παράλληλα, άθελά τους, ενισχύουν την μη επιθυμητή συμπεριφορά με την αναγνώρισή της -π.χ. πάλι μουτζούρωσες τον τοίχο. Αποτέλεσμα; Το επαναληπτικό μοτίβο της συμπεριφοράς που δεν θέλουν. 

Δεν υπάρχει «εύκολο» ή «δύσκολο» παιδί. Υπάρχει η έντονη ιδιοσυγκρασία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, ενδέχεται να υποβόσκει κάποια αναπτυξιακή δυσκολία. Σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, οι γονείς θα πρέπει να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχολόγο, εξειδικευμένο σε θέματα συμπεριφοράς, προκειμένου να μπορέσουν να οριοθετήσουν το παιδί πιο στοχευμένα και, ταυτόχρονα, πιο ξεκούραστα. 

Το να είσαι γονιός είναι πρόκληση. Γι' αυτό, αγαπημένοι μου γονείς, είναι ωφέλιμο να αποσυμπιέζετε την ένταση της ημέρας, προκειμένου να διαχειριστείτε με ηρεμία τυχόν αντιδράσεις του παιδιού, πάντα με γνώμονα το όφελος του παιδιού. 

Μην ξεχνάτε: είστε ο καθρέφτης του παιδιού σας!

- Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.