Τα δέκα «αθόρυβα» σημάδια του σχολικού εκφοβισμού («bullying») για γονείς

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Αγαπημένοι μου αναγνώστες, όπως σας είχα υποσχεθεί, μία φορά το μήνα θα απαντάω σε δικά σας ερωτήματα, που μου θέτετε μέσα από τις σελίδες μου στο Facebook, Η συμπεριφορά στο μικροσκόπιο και Έλσα Μπάρδα Κλινικός Ψυχολόγος Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς. Αρκετοί από εσάς, γονείς και εκπαιδευτικοί, μου ζητήσατε να συζητήσουμε για τα ανησυχητικά σημάδια που παραπέμπουν στο συμπέρασμα ότι το παιδί ενδεχομένως να είναι θύμα bullying.

Η αναγνώριση των ενδείξεων είναι σημαντική, καθώς, σύμφωνα με μελέτες που αφορούν περιπτώσεις σχολικού εκφοβισμού, λιγότερα από το 40% των παιδιών ενημερώνουν τους ενήλικες σχετικά με ό,τι βιώνουν.

Γιατί τα παιδιά θύματα bullying σιωπούν;

- Ο εκφοβισμός καλλιεργεί το αίσθημα αβοηθησίας και αδυναμίας, καθώς και τον φόβο της αντίδρασης του θύτη.

- Ορισμένα παιδιά επιλέγουν να το χειριστούν μόνα τους, προκειμένου να μην φανούν αδύναμα στα μάτια των γονιών, αλλά και των συμμαθητών τους. Σε άλλες περιπτώσεις, επειδή το bullying χαρακτηρίζεται από ταπεινωτικές συμπεριφορές απέναντι στο θύμα, κάποια παιδιά φοβούνται την επίκριση των γονιών τους ως προς το δικό τους μερίδιο ευθύνης -π.χ. η ανοχή απέναντι σε απαράδεκτες συμπεριφορές.

- Έάν τα παιδιά είναι κοινωνικά απομονωμένα -για παράδειγμα, επειδή είναι καινούργια στο σχολείο ή επειδή είναι ντροπαλά και αντίστοιχα ο θύτης είναι δημοφιλής στον σχολικό περίγυρο- τότε δύσκολα θα μοιραστούν ό,τι τους συμβαίνει, από φόβο ότι δεν θα τους καταλάβει κανείς και ότι, ακόμα και αν μιλήσουν, οι γύρω τους θα τους αντιμετωπίσουν ως τους «κακούς» της υπόθεσης.

Οι λόγοι που τα παιδιά φοβούνται να μιλήσουν, ειδικά στους γονείς, είναι δικαιολογημένοι. Γι' αυτό το λόγο η οικογένεια θα πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίσει ανησυχητικές ενδείξεις στην συμπεριφορά και στις συνήθειες του παιδιού, προκειμένου να μπορέσει να το βοηθήσει.

Οι δέκα ενδείξεις ότι το παιδί σας μπορεί να έχει πέσει θύμα bullying

1. Αλλαγή στην στάση του ως προς το σχολείο -π.χ. απροθυμία να πάει, προφασιζόμενο αδιαθεσία- ή απότομη πτώση της ακαδημαϊκής απόδοσης.

2. Ψυχοσωματικά συμπτώματα -π.χ. πονοκέφαλος και γαστρεντερικά προβλήματα, καθώς και διαταραγμένος ύπνος, ακόμα και με εφιάλτες.

3. Κυκλοθυμική συμπεριφορά -π.χ. απότομα ξεσπάσματα με εναλλαγή από την χαρά στην λύπη, που συχνά συνοδεύονται από το κλάμα.

4. Αλλαγή στην προσωπικότητα -π.χ. ένα δυναμικό παιδί υιοθετεί τον ρόλο του θύματος που κυριαρχείται από φοβίες, αμυντικότητα, αγωνία, άγχος, αίσθημα αδυναμίας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτοκτονικές τάσεις.

5. Απόσυρση από τον κοινωνικό περίγυρο -π.χ. να μην επιθυμεί να βγει στο διάλειμμα από την τάξη, να σταματήσει να παίζει με τους φίλους του.

6. Απομάκρυνση από την οικογένεια -π.χ. το παιδί ξαφνικά αρνείται να μοιραστεί τα νέα της ημέρας με τους δικούς του.

7. Αυτοκαταστροφικές συνήθειες -π.χ. διατροφικές διαταραχές, όπως άρνηση στην πρόσληψη φαγητού ή κατανάλωση αλκοόλ κτλ.

8. Σχισμένα ρούχα, κατεστραμμένα αντικείμενα ή απώλεια αντικειμένων -παιχνίδια, ρουχισμός.

9. Σε ακραίες περιπτώσεις, ανεξήγητοι τραυματισμοί και μελανιές. 

10. Ξαφνική και αναίτια νευρικότητα, ευερεθιστότητα και ορισμένες φορές επιθετικότητα του παιδιού απέναντι στα αδέρφια του και τους γονείς του ως μορφή εκτόνωσης του θυμού.



Το φάντασμα του bullying στοιχειώνει και την ενήλικη ζωή

Είναι παράδοξο πώς ένα ασφαλές περιβάλλον, όπως το σχολείο, δημιουργεί το αίσθημα τρομοκρατίας στα παιδιά, που πέφτουν θύματα του bullying. Τα παιδιά θα πρέπει να αντλούν ευχαρίστηση και όχι δυστυχία μέσα από την αλληλεπίδραση με συνομήλικους εντός σχολικού περιβάλλοντος. Αξίζει να σημειωθεί ότι το bullying στην σύγχρονη εποχή παίρνει διάφορες προεκτάσεις και σε ψηφιακό επίπεδο, όπως το cyberbullying.

Οι επιπτώσεις του ψυχολογικού εκφοβισμού, στις οποίες έχω αναφερθεί και σε προηγούμενο άρθρο μου, πέρα από το μετατραυματικό στρες εξαιτίας της συναισθηματικής κακοποίησης είναι πολλές και επιδρούν σημαντικά στην αυτοεκτίμηση και την συναισθηματική ψυχοσύνθεση του παιδιού. Το άγχος και η κατάθλιψη που σχετίζονται με το bullying στην παιδική και εφηβική ηλικία, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο AMD Psychiatry, συνοδεύει το παιδί και στην ενηλικίωση.

Συνεπώς, το bullying σε οποιαδήποτε μορφή στιγματίζει το παιδί, το επηρεάζει στον τρόπο που διαχειρίζεται καταστάσεις στην ενήλικη ζωή του, υιοθετώντας είτε την συμπεριφορά του θύματος ή, ως μορφή άμυνας, μιμείται την συμπεριφορά του θύτη.



Η συμβουλή του ψυχολόγου, η δικιά μου συμβουλή

Γι' αυτό θα επαναλάβω ό,τι λέω και σε όσους γονείς έχουν απευθυνθεί σε μένα και σε προσωπικό επίπεδο: ότι είναι σημαντικό να αναγνωρίζουν και να αφουγκράζονται αλλαγές στην συμπεριφορά και στην συναισθηματική κατάσταση του παιδιού τους, προκειμένου να το βοηθήσουν σωστά. Το bullying είναι μια επώδυνη δοκιμασία για τα παιδιά. Είναι σημαντικό, με την βοήθεια της οικογένειας, να κατανοήσουν τα θύματα ότι η συμπεριφορά αυτή είναι λάθος και απαράδεκτη, διότι είναι κακοποιητική, συνεπώς το θύμα δεν έχει μέρος ευθύνης. Εκπαιδεύοντας το παιδί να μάθει να αμύνεται με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους, αυτή η δυσάρεστη εμπειρία θα το ενδυναμώσει όχι μόνο ως παιδί, αλλά και ως αυριανό ενήλικα.

Σχετικά με τα παιδιά-θύτες, θεωρώ ότι οι γονείς τους θα πρέπει να μεριμνήσουν, καθώς η παραβατικότητα των παιδιών αυτών κρύβει δυσκολία ομαλής προσαρμογής, χαμηλή αυτοεκτίμηση, φόβο μοναξιάς και απόρριψης, δεδομένου ότι αναζητούν την επιβεβαίωση με κοινωνικά μη αποδεκτούς τρόπους. Η άγνοια κίνδυνου και επιπτώσεων που έχουν τα παιδιά-θύτες καλλιεργείται από την εσφαλμένη εντύπωση κοινωνικής κυριαρχίας και ενδεχομένως να έχει δραματικές επιπτώσεις στην ενήλικη ζωή τους.

Η ευγένεια δεν είναι ανοχή!

Το bullying δεν αφορά αποκλειστικά την διαφορετικότητα σε επίπεδο π.χ. φυλετικό, αλλά και σε επίπεδο προσωπικότητας -συγκεκριμένα στην ευγένεια και την ευαισθησία του θύματος. Αυτά τα χαρακτηριστικά σε ένα παιδί προσωπικά τα θεωρώ πολύτιμα και δεν χρειάζεται να αλλάξει σε καμία περίπτωση την προσωπικότητά του για τους άλλους. Αυτό που μπορεί και οφείλει να μάθει το θύμα του bullying με την βοήθεια της οικογένειάς του ή/και σε ορισμένες περιπτώσεις ενός ψυχολόγου ειδικού στην ανάλυση συμπεριφοράς, είναι να λέει «όχι» σε συμπεριφορές που θίγουν την αξιοπρέπειά του.

Η προσωπική μου άποψη, πέρα από την ιδιότητά μου, είναι ότι ο άνθρωπος που σέβεται τον διπλανό του, σέβεται και τον εαυτό του.




- Βρείτε την Έλσα Μπάρδα στις σελίδες της στο Facebook, πατώντας εδώ και εδώ - Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.