Κλιματική αλλαγή: Οι επιπτώσεις της στην ψυχική υγεία

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Για πολλούς ανθρώπους, η αλλαγή του κλίματος αντιμετωπίζεται ως υπαρξιακή μελλοντική απειλή για τον πολιτισμό, απομακρυσμένη σε χρόνο και τόπο. Δυστυχώς, όμως, η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της είναι πραγματικότητα και είναι εδώ.

Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, «η κλιματική αλλαγή ήδη συντελείται. Οι θερμοκρασίες αυξάνονται, τα χαρακτηριστικά των βροχοπτώσεων αλλάζουν, οι παγετώνες και το χιόνι λιώνουν και η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας ανεβαίνει». Ταυτόχρονα, η UNESCO και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Μετεωρολογίας τονίζουν την ανάγκη αντιμετώπισης των κινδύνων που ενδεχομένως απορρέουν από την κλιματική αλλαγή για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.

H ανθρώπινη υγεία επηρεάζεται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί απλά μια απειλή, αλλά μια καταστροφική πραγματικότητα, με ασαφείς και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει αναφερθεί στις επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου -οι λιγότερο γνωστές είναι οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Η ψυχική υγεία δεν αφορά αποκλειστικά τις ψυχικές διαταραχές, αλλά και την ψυχική και συναισθηματική ανθεκτικότητα, καθώς και την ψυχοκοινωνική ευεξία. Η ψυχοκοινωνική ευημερία αφορά στην αλληλεπίδραση των κοινωνικών και ψυχολογικών συνθηκών, που «χτίζουν» σταδιακά και την ανθρώπινη ευημερία.



Ο ανελέητος καύσωνας με ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών και στον Βόρειο Πόλο

Έρευνα από την Αυστραλία σχετικά με τον αντίκτυπο του καύσωνα στην ψυχική υγεία των πολιτών έδειξε ότι η αυξημένη θερμοκρασία έχει συσχέτιση με τις διαταραχές ύπνου. Παράλληλα, ο καύσωνας επηρέασε και την αγροτική παράγωγη, με αποτέλεσμα οι καλλιεργητές να βιώνουν έντονα το αίσθημα της απελπισίας. Θετική συσχέτιση με την υπερθέρμανση της Γης και την αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας έδειξε μια έρευνα από το ΜΙΤ και το Χάρβαρντ. Η συγκεκριμένη έρευνα, που είχε διάρκεια δέκα ετών και αφορούσε 2.000.000 Αμερικανούς πολίτες, έδειξε επίσης ότι, για κάθε μέση αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2%, υπήρχε επιδείνωση στις προϋπάρχουσες ψυχικές ασθένειες -με την θερμοκρασία στους 30 βαθμούς Κελσιου να αποτελεί «καμπανάκι» κινδύνου για την αύξηση των ψυχικών προβλημάτων.

Φυσικές καταστροφές - «Η οργή της φύσης»

Οι επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών είναι δραματικές σε όλες τις απόψεις, καθώς αυξάνουν τον αριθμό των ανθρώπων που εκτίθενται σε ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία ορισμένες φορές δημιουργούν διαταραχή της οικολογικής αλυσίδας και συνοδεύονται από απώλειες -ανθρώπων ή περιουσίας. Ακόμα και όταν κάποιος είναι μάρτυρας σε τέτοιες περιπτώσεις, ενδεχομένως να βιώσει διαταραχή μετατραύματικού στρες (PTSD). Η ανασυγκρότηση και ανάκαμψη έπειτα από τέτοια φαινόμενα είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, οι επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών αυξάνουν την κοινωνική ανισότητα, καθώς πλήττουν περισσότερο τους ευάλωτους πληθυσμούς -π.χ. οικονομικά ευπαθείς ομάδες, μετανάστες, εθνικές μειονότητες κτλ.

Οι πλημμύρες, καθώς και η ακατάπαυστη βροχή με διάρκεια άνω των 25 ημερών επηρεάζουν πολύ αρνητικά τους ανθρώπους που βρίσκονται σε μια κατάσταση απελπισίας και είναι επιρρεπείς σε αρνητικές σκέψεις.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα έρευνα, που διεξήχθη από τις δημόσιας δομές υγείας της Μεγάλης Βρετανίας (PHE), έδειξε τετραψήφια αύξηση στα επίπεδα ψυχικής οδύνης των κατοίκων στην κοινότητα Lewes της νότιας Αγγλίας, εξαιτίας της πλημμύρας στην περιοχή το 2000.

Ή... στραβός είναι ο καιρός ή... διπoλικό το κλίμα!

Σύμφωνα με επιστημονικά ευρήματα, το απότομα μεταβαλλόμενο κλίμα αποτελεί παράγοντα κινδύνου για μείζονα καταθλιπτική διαταραχή (MDD), άγχος, κατάθλιψη, ψυχική και εποχική κόπωση. Έρευνα του Πανεπιστήμιου Humboldt του Βερολίνου σε πληθυσμό 1.200 συμμετεχόντων, με επικεφαλής τον Dr Jaap Denissen, έδειξε ότι το ηλιακό φως, ο άνεμος και η θερμοκρασία επηρεάζουν την διάθεση των ανθρώπων. Συγκεκριμένα, ο ισχυρός άνεμος έχει μεγαλύτερη αρνητική επίδραση την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού σε αντίθεση με το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Μην ξεχνάμε ότι η ψυχική διάθεση πέφτει όταν η μέρα μικραίνει, γι' αυτό και βλέπουμε, με την αλλαγή της εποχής, αυξημένα περιστατικά εποχιακής συναισθηματικής διαταραχής.

Πάντα την πληρώνουν οι αδύναμοι… και αυτό είναι άδικο!

Ορισμένες φορές βλέπω τα νέα στην τηλεόραση για πλημμύρες και άλλες φυσικές καταστροφές σε φτωχογειτονιές του εξωτερικού. Σκέφτομαι μέσα μου, «όπου φτωχός και η μοίρα του». Ας μην μιλήσουμε όμως για τα άκρα. Ας δούμε τα δεδομένα όχι μόνο σε μια παγκόσμια τάξη πραγμάτων, αλλά στην πατρίδα μας, όπου μια πλημμύρα μπορεί να οδηγήσει στην καταστροφή ενός σπιτιού. Ρωτάω, λοιπόν, πού θα βρει τους πόρους αυτός ο έρμος ο ιδιοκτήτης να επισκευάσει το σπίτι; Είναι μόνο δική του η ευθύνη ή είναι κοινόχρηστη, αν μένει σε πολυκατοικία; Πώς αυτός ο άνθρωπος να μην λυγίσει ψυχολογικά, όταν θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στο να επισκευάσει το ταβάνι που στάζει ή να έχει να φάει την επόμενη μέρα; Συνεπώς, οι μεταβολές του κλίματος αυξάνουν τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες, θέτοντας τις ευάλωτες οικονομικά ομάδες σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Με τις κακουχίες το αίσθημα της απελπισίας αυξάνεται, καθώς και το αίσθημα απώλειας έλεγχου.

Η κλιματική αλλαγή είναι κλιματική έκτακτη ανάγκη, που επιβάλλει αλλαγή συμπεριφοράς απέναντι στο περιβάλλον και στις κοινωνικές ανισότητες.

Η ψυχική υγεία και η κλιματική αλλαγή είναι πολυπαραγοντικές και επηρεάζονται από την αλληλεπίδραση με παράγοντες γεωπολιτικούς, κοινωνικοοικονομικούς, καθώς και οικολογικούς. Η συλλογική προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι ενθαρρυντική ως προς μια βιώσιμη λύση. Γι' αυτό τον λόγο ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) επισημαίνει την ανάγκη για περισσότερη έρευνα στην επίδραση της κλιματικής αλλαγής στον τομέα της ψυχικής υγείας, προκειμένου να υπάρξει πιο σωστή βιώσιμη ανάπτυξη και αντιμετώπιση κρίσεων.

Σαφώς η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με την ενίσχυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, την διαχείριση απορριμμάτων και την προώθηση ενός μοντέλου πράσινης οικονομίας είναι βοηθητικά, όμως η κοινωνική μέριμνα είναι εξίσου σημαντική. Η άποψή μου είναι ότι επιβάλλεται πέρα από την σχετική έρευνα στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ψυχική υγεία, αλλά και η κοινωνική πρόνοια στις ευπαθείς ομάδες, προκειμένου να μην δοκιμαστούν ακόμα περισσότερο. Διότι, σε αυτό το σημείο, εντοπίζεται αυτό που αποκαλώ «κλιματική αδικία»: οι δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να αντιμετωπίζουν τις κοινωνικές ανισότητες,.

Συμπερασματικά, η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε κλιματική αδικία και θα πρέπει να αποτελεί έναν βασικό στόχο της πολιτικής των κυβερνήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο. Η κλιματική αδικία μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με συλλογική συνείδηση. H κλιματική δικαιοσύνη είναι δικαίωμα όλων και μας αφορά.



- Βρείτε την Έλσα Μπάρδα στις σελίδες της στο Facebook, πατώντας εδώ και εδώ - Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.