Θυμωμένο παιδί: Άκουσέ το... έχει πολλά να σου πει!

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Ο θυμός ορισμένες φορές λειτουργεί ως «καθρέφτης» του περιβάλλοντος. Αυτό συμβαίνει, γιατί τις περισσότερες φορές τα παιδιά «ρουφάνε» σαν σφουγγάρι τα συναισθήματα που εισπράττουν. Σύμφωνα με την Ανάλυση Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς, το (κοινωνικό) περιβάλλον αλληλεπιδρά με τον άνθρωπο, επηρεάζοντας την συμπεριφορά του. Αυτό σημαίνει ότι, όταν στο σπίτι με τους γονείς τους -ή στο περιβάλλον, στο οποίο περνούν τον περισσότερο χρόνο τα παιδιά- επικρατεί ο θυμός, τότε είτε βρίσκονται σε υπερένταση είτε επικοινωνούν μέσα από τον θυμό.

Σε άλλες περιπτώσεις, τα παιδιά μέσα από την μίμηση αποτυπώνουν και αναπαράγουν (θεωρία κοινωνικής μάθησης) το μοντέλο συμπεριφοράς των γονιών τους. Ο αναίτιος θυμός των γονιών ενδεχομένως να προέρχεται π.χ. από την δουλειά ή από κάποιον εξωτερικό παράγοντα και όχι απαραίτητα από το παιδί. Αυτό έχει ως συνέπεια το παιδί να βιώνει απόρριψη, ματαίωση και αδικία. Προκειμένου το παιδί να αισθανθεί πιο δυνατό και να ισορροπήσει το αίσθημα αδικίας, είναι πολύ πιθανό να ξεσπάσει τον θυμό του σε κάποιον πιο ευάλωτο, συνήθως στο ηλικιακά μικρότερο αδερφάκι του. Στην περίπτωση που οι γονείς είναι ήρεμοι, τότε μπορεί στο σχολικό περιβάλλον να επικρατεί ένταση, την οποία το παιδί θα εκτονώσει στο σπίτι.



Η επιθετική συμπεριφορά συντηρείται, όταν ο άνθρωπος έχει μάθει ότι μόνο με ακραίο τρόπο εξασφαλίζει αυτό που θέλει. Η επανάληψη της επιθετικής συμπεριφοράς ενισχύει την λανθασμένη πεποίθηση ότι η επιθετικότητα σημαίνει κυριαρχία, έλεγχο και δύναμη. Με λίγα λόγια, το παιδί από θύμα μετατρέπεται σε θύτη. Οι γονείς, από την άλλη, ως αποτέλεσμα παραβλέπουν, τα θετικά στοιχειά του παιδιού, τονίζοντάς του πάντα τα αρνητικά, οδηγώντας σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία, χωρίς να ακούν πραγματικά τι λέει το παιδί τους.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, η τιμωρία δεν θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αντιθέτως, θα ενισχύσει τα συναισθήματα απόρριψης του παιδιού -π.χ. δεν με αγάπα ο μπαμπάς και η μαμά, χωρίς να βοηθούν το παιδί να επεξεργαστεί το γιατί είναι λάθος το να θυμώνει με το παραμικρό. Ο φόβος της τιμωρίας δεν θα βοηθήσει επαρκώς στο να επανορθώσει συνειδητά το παιδί την λάθος συμπεριφορά και ένας ατελείωτος φαύλος κύκλος αποποίησης ευθυνών θα ανοίξει.

Πολλές φορές, γονείς με ρωτούν: «Πώς κατάλαβες τι νιώθει, γιατί μιλάει σε σένα και όχι σε εμάς;»... «Πώς κατάλαβες ότι είναι ανυπάκουο, επειδή είναι θυμωμένο;». Γιατί, πολύ απλά, μέσα στην καθημερινότητα και τις υποχρεώσεις οι άνθρωποι χάνονται, δεν ακούν ο ένας τον άλλον, ο πατέρας την μητέρα, καθώς και το αντίστροφο, πόσο μάλλον να κατανοήσουν τον θύμο στη συμπεριφορά ενός παιδιού, ιδιαίτερα όταν εκείνο είναι μικρό σε ηλικία.

Σε άλλες περιπτώσεις, ο θύμος λειτουργεί ως μέσο για να διεκδικήσει το παιδί την προσοχή. Όταν οι γονείς είτε είναι αδιάφοροι είτε δεν περνάνε χρόνο με το παιδί, τότε εκείνο μπορεί να υιοθετήσει την τακτική του θυμού, προκειμένου να μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των γονιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, όταν παιδί εκδηλώνει επεισόδια θυμού, κάθε φορά που ο μπαμπάς ή η μαμά ετοιμάζεται, για να πάει στη δουλειά! Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι ο γονέας που το αντιμετωπίζει, πρέπει να σταματήσει την εργασία του, όμως αυτό που μπορεί να κάνει, είναι να ανακουφίσει την ανασφάλεια του παιδιού.

Ο θυμός είναι ένα από τα βασικά συναισθήματα, που έχω αναλύσει και σε προηγούμενα άρθρα μου. Σε ακραίες μορφές με έντονη συχνότητα και ένταση πάνω από έξι μήνες, ο γονέας θα πρέπει να επισκεφθεί ειδικό ψυχολόγο με μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς, ώστε να διαλευκάνει εάν υπάρχει κάποια διαταραχή. Σε γενικές γραμμές, δεν θεωρώ σωστό να συμβουλέψω σχετικά με την αντιμετώπιση, καθώς η κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και αυτό που κάνει ο ειδικός, είναι αρχικά μια ανάλυση της συμπεριφοράς, έπειτα αξιολόγηση των παραγόντων που την προκαλούν και έπειτα τροποποίησή της σε επιθυμητό τρόπο επικοινωνίας -αυτός είναι και ο τρόπος που εφαρμόζω η ίδια ως αναλύτρια συμπεριφοράς.

Κλείνοντας, θα έλεγα ότι το βασικότερο είναι η σωστή επικοινωνία με το παιδί, ακόμα και όταν αυτό σημαίνει ενεργή ακρόαση... Με λίγα λόγια, προσέχουμε το τι μας λέει κάθε φορά το παιδί, με τις λέξεις του και με την γλώσσα του σώματός του. Η σωστή επικοινωνία, κατανόηση και εκδήλωση αγάπης είναι απαραίτητη από την πλευρά του γονέα, πέρα από το θεραπευτικό πρόγραμμα που μπορεί να εφαρμόσει ο ειδικός.

Και μην ξεχνάτε: είστε το πρότυπο του παιδιού σας!

- Βρείτε την Έλσα Μπάρδα στις σελίδες της στο Facebook, πατώντας εδώ και εδώ - Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.