Κορωνοϊός: Ο φόβος και η ελπίδα στην εποχή της πανδημίας

*Έλσα Μπάρδα - Κλινικός Ψυχολόγος - Αναλύτρια Εφαρμοσμένης Συμπεριφοράς

Η εξάπλωση του κορωνοϊού δεν άφορα μόνο στην κρίση της δημόσιας υγείας. Είναι ένα παγκόσμιο γεγονός, που επηρεάζει σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής των ανθρώπων, προκαλώντας δικαιολογημένα ανησυχία και φόβο, όχι μόνο να μην αρρωστήσουν οι ίδιοι ή μέλη της οικογένειάς τους, αλλά και για την συρρίκνωση των οικονομικών και τις αλλαγές στον τρόπο ζωής τους.

Με λίγα λόγια, άφορα στο βασικό ένστικτο της επιβίωσης ενάντια σε έναν αόρατο εχθρό με απρόβλεπτη συμπεριφορά. Σύμφωνα με τον ψυχολόγο David Clark, «όταν ένας κίνδυνος ή μια απειλή πλησιάζει σταδιακά, τείνει να είναι πιο τρομακτικό για εμάς, παρά, αν ο κίνδυνος εμφανιζόταν εντελώς ξαφνικά». Συνεπώς, όσο ο κορωνοϊός εξαπλώνεται τόσο οι άνθρωποι θα φοβούνται για το αν και πότε θα «αγγίξει» τη ζωή τους.

Η αβεβαιότητα που κυριαρχεί εξαιτίας της επιταχυνόμενης τροχιάς της νέας απειλής επιδεινώνει το αίσθημα της έλλειψης έλεγχου, καθώς και του φόβου απώλειας. Το άγχος από την έλλειψη πληροφόρησης, η τάση για καταστροφολογία (fake news) και η άγνωστη πορεία της ασθένειας ενισχύουν επίσης τον φόβο. Γι' αυτόν τον λόγο οι αγχώδες διαταραχές και τα ψυχοσωματικά έχουν αυξηθεί, όπως και οι κρίσεις πανικού.

Πρόκειται για μια νέα και άγνωστη στην επιστημονική κοινότητα νόσο, της οποίας όλοι μας ελπίζουμε ότι θα μειώσουμε την μετάδοση με το «social distancing», το πλύσιμο των χεριών και τις υπόλοιπες οδηγίες, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Μερικώς, αυτό εξηγεί τον λόγο για τον οποίο μερικοί άνθρωποι έσπευσαν από νωρίς να προετοιμαστούν.

Με την πρώτη ματιά, φαίνεται ότι η ελπίδα και ο φόβος βαδίζουν σε αντίθετη κατεύθυνση. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι δύο παράγοντες λειτουργούν παράλληλα. Στην περίπτωση της πανδημίας, ο φόβος κινητοποιεί τους ανθρώπους, προκειμένου να λάβουν μέτρα προστασίας. Γι' αυτόν τον λόγο, η εξοικείωση με το φοβικό ερέθισμα, σύμφωνα με τον Συμπεριφορισμό, γίνεται σταδιακά.

Συνεπώς, ο φόβος απορρέει από την αποδοχή της πραγματικότητας, το ότι η υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο φόβος μπορεί να ακινητοποιήσει τον άνθρωπο και να τον οδηγήσει στην απάθεια (μαθημένη απελπισία). Όταν όμως υπάρχει η ελπίδα, τότε ο φόβος φέρνει θετικές συνέπειες -π.χ. στο θέμα του αυτοπεριορισμού.

Οι άνθρωποι που ελπίζουν, σύμφωνα με μελέτες, αντιλαμβάνονται τις προκλήσεις της ζωής ως δοκιμασίες, τις οποίες πρέπει να ξεπεράσουν, σε αντίθεση με αυτούς που δεν ελπίζουν, οι οποίοι καταλήγουν στην παραίτηση. Με λίγα λόγια, η ελπίδα περνάει το μήνυμα ότι ο άνθρωπος έχει την δύναμη και τον έλεγχο στη ζωή του, ώστε να δράσει, προκειμένου να αλλάξει τα δεδομένα θετικά.

Τα καλά νέα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι ότι για τους περισσότερους ανθρώπους τα συμπτώματα που προκαλεί η ασθένεια είναι γενικά ήπια -ωστόσο, δυστυχώς, είναι εξαιρετικά μεταδοτικός. Η ταχύτητα ανταπόκρισης της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας σχετικά με τις μελέτες φαρμακευτικής αγωγής δείχνει θετικά σημεία γραφής σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, γεγονός ελπιδοφόρο.

Υπάρχουν όμως πράγματα που μπορεί να εφαρμόσει ο καθένας από εμάς, σύμφωνα με τις συστάσεις του ΠΟΥ, ώστε ο κάθε πολίτης να μπορέσει να προστατευτεί, μέχρι να υπάρχει διαθέσιμη θεραπεία. Συνεπώς, οι άνθρωποι μπορούν να επιλέξουν να επικεντρωθούν στη θετική είδηση, ενώ παράλληλα να προσπαθήσουν να συμπεριφερθούν ανάλογα των περιστάσεων, συμφωνία με τις οδηγίες των ειδικών.

Φυσικά, όσο απόθεμα ελπίδας και να κρύβει ο άνθρωπος μέσα του, δεν σημαίνει ότι δεν υποφέρει. Δεκάδες χιλιάδες συνάνθρωποί μας σε όλο τον κόσμο έχασαν την μάχη με τον ιό. Προκειμένου οι υπεύθυνοι της δημόσιας υγείας να περιορίσουν την διασπορά του κορωνοϊού, ώστε η καμπύλη μολυσματικότητας να πάρει καθοδική πορεία, οδηγηθήκαν σε αναγκαστικά μέτρα καραντίνας («social distancing»), που είναι πιθανό να αποδειχθούν αποτελεσματικά, ενισχύουν ωστόσο το αίσθημα της μοναξιάς.

Από οικονομικής πλευράς, οι χρηματιστηριακές αγορές έχουν επηρεαστεί πολύ αρνητικά, ενώ οι άνθρωποι αγωνίζονται να τα βγάλουν πέρα, να επιβιώσουν άλλη μια μέρα, καθώς οι επιχειρήσεις -κυρίως ο ιδιωτικός τομέας, πέρα από ορισμένες εξαιρέσεις- αντιμετωπίζουν προβλήματα. Ακόμα χειρότερα, άνθρωποι με ελάχιστο εισόδημα έρχονται αντιμέτωποι με το φάσμα της απόλυτης φτώχειας. Υπάρχουν άπειρα πράγματα, τα οποία μπορούν να ενισχύσουν τον φόβο. Όμως, όταν ο φόβος και η ελπίδα συνυπάρχουν, τότε λειτουργούν πιο αποτελεσματικά προς όφελος του ανθρώπου.

Είναι πολύ βασικό σε τέτοια περίοδο κρίσης και αβεβαιότητας, ο άνθρωπος να επιδιώκει συναισθηματική ισορροπία και να έχει δίπλα του ανθρώπους, που να τον βοηθούν να διαχειριστεί λειτουργικά τους φόβους και τις ανησυχίες του. Διαφορετικά, η επικοινωνία με ανθρώπους που είναι υπερβολικά αγχωμένοι ή θυμωμένοι, δεν θα ωφελήσει σε ψυχολογικό επίπεδο, καθώς το συναίσθημα είναι μεταδοτικό.

Το αναγκαία επιβεβλημένο μέτρο του περιορισμού προς όφελος της δημόσιας υγείας ίσως προσφέρει το χρόνο για μια επαναξιολόγηση και «restart». Ίσως έτσι κατανοήσουμε ότι τα πιο πολύτιμα πράγματα στη ζωή είναι η υγεία και οι άνθρωποι που αγαπάμε.

Η πανδημία ήρθε να μας υπενθυμίσει ότι όλοι είμαστε ίσοι, ανεξαρτήτως εθνικότητας, φυλής, επαγγέλματος και οικονομικής κατάστασης. Συνεπώς, ο άνθρωπος μπορεί να μάθει ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο σε αυτήν τη ζωή... και να στρέψει το βλέμμα του από τις υλικές, στις πραγματικές αξίες της ζωής.

Το χειρότερο σενάριο επιστημονικής φαντασίας μπορεί να γίνει πραγματικότητα, εκεί που περισσεύει ο εγωισμός... Ο καθένας λοιπόν, με την συμπεριφορά του, έχει προσωπική ευθύνη ως προς το σύνολο της κοινωνίας για το μέλλον το δικό του, αλλά και όλων μας. Η πανδημία του κορωνοϊού δεν χρειάζεται να φέρει το τέλος, αλλά ένα «restart» για τους ανθρώπους που έμαθαν από τα λάθη τους!

Κατερίνα Γώγου, «Θα ‘ρθει καιρός»

«Θα 'ρθεί καιρός που θ’ αλλάξουν τα πράματα.
Να το θυμάσαι Μαρία.
Θυμάσαι Μαρία στα διαλείμματα εκείνο το παιχνίδι
που τρέχαμε κρατώντας τη σκυτάλη
-μη βλέπεις εμένα- μην κλαις. Εσύ είσαι η ελπίδα
άκου θα 'ρθει καιρός
που τα παιδιά θα διαλέγουνε γονιούς
δε θα βγαίνουν στην τύχη
Δε θα υπάρχουν πόρτες κλειστές
με γερμένους απέξω
Και τη δουλειά
θα τη διαλέγουμε
δε θα ‘μαστε άλογα να μας κοιτάνε στα δόντια.
Οι άνθρωποι -σκέψου!- θα μιλάνε με χρώματα
κι άλλοι με νότες
Να φυλάξεις μοναχά
σε μια μεγάλη φιάλη με νερό
λέξεις κι έννοιες σαν κι αυτές
απροσάρμοστοι-καταπίεση-μοναξιά-τιμή-κέρδος-εξευτελισμός
για το μάθημα της ιστορίας.
Είναι Μαρία -δε θέλω να λέω ψέματα-
δύσκολοι καιροί.
Και θάρθουνε κι άλλοι.
Δεν ξέρω -μην περιμένεις κι από μένα πολλά-
τόσα έζησα τόσα έμαθα τόσα λέω
κι απ’ όσα διάβασα ένα κρατάω καλά:
«Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος».
Θα την αλλάξουμε τη ζωή!
Παρ’ όλα αυτά Μαρία».


- Βρείτε την Έλσα Μπάρδα στις σελίδες της στο Facebook, πατώντας εδώ και εδώ - Twitter: https://twitter.com/elsa_barda
- email. elsabardapsychologist@hotmail.com

*Η Ελσα Μπάρδα έχει βασικό πτυχίο ψυχολογίας (BSc Honours), μετεκπαίδευση πρώτο μάστερ στην Κλινική Ψυχολογία (MSc Clin. Psy.) και δεύτερο μάστερ στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς MSc (MSc ABA ). Η εκπαίδευση και μετεκπαίδευσή της έγινε στη Μ. Βρετανία. Έχει αναγνώριση πτυχίων από το ΔΟΑΤΑΠ και άδεια ασκήσεως επαγγέλματος ψυχολόγου.