Παγκόσμια Ημέρα Υπνου: Οκτώ ερωτήσεις και απαντήσεις για την ιατρική ύπνου και τις διαταραχές

Μία νύχτα καλού ύπνου βελτιώνει τη μάθηση, την αντίληψη, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και τη δημιουργικότητα. Στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Ύπνου ο Δρ Χαράλαμπος Μερμίγκης  (www.mermigkis.gr) Ειδικός Ιατρός Ύπνου-Πνευμονολόγος  απαντά σε 8 καίρια ερωτήματα για την Ιατρική Ύπνου και τις διαταραχές που ταλαιπωρούν κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Η μελέτη ύπνου χρειάζεται για τη διάγνωση των περισσοτέρων διαταραχών ύπνου, όπως σε περιπτώσεις ροχαλητού και διακοπών αναπνοής κατά τον ύπνο για διερεύνηση ύπαρξης υπνικής άπνοιας, σε ασθενείς με καρδιολογικά, πνευμονολογικά, νευρολογικά ή μεταβολικά νοσήματα (αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, αρρυθμίες, στεφανιαία νόσος, εγκεφαλικά επεισόδια, παθήσεις θυροειδούς κλπ.), σε ασθενείς με πιθανή ναρκοληψία, ασθενείς με περίεργες νυκτερινές συμπεριφορές (υπνικοί τρόμοι, υπνοβασία, διαδραματισμός ονείρων, νυκτερινή επιληψία κλπ). Ιδιαίτερη προσέγγιση χρειάζεται η αϋπνία που ταλαιπωρεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Οι βραδινοί τύποι

1. Ήμουν πάντα βραδινός τύπος και δεν μπορώ να φανταστώ ούτε και θέλω να κοιμάμαι νωρίς. Τι συμβουλεύετε όσους είναι βραδινοί τύποι σαν εμένα;

Οι λεγόμενοι βραδινοί τύποι ανήκουν στα άτομα που το βιολογικό τους ρολόι τους κάνει να θέλουν να κοιμούνται αργά το βράδυ και επομένως να ξυπνούν αναγκαστικά και αργότερα το πρωί, προκειμένου να συμπληρώσουν τις αναγκαίες 7-8 ώρες νυχτερινού ύπνου. Ο επιστημονικός όρος είναι σύνδρομο καθυστερημένης φάσης (delayed phase syndrome) και συνήθως ξεκινά στην εφηβική ηλικία, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις το ωράριο ύπνου ομαλοποιείται καθώς περνούν τα χρόνια. Το πρόβλημα με το σύνδρομο αυτό είναι το γεγονός ότι ο τρόπος λειτουργίας της κοινωνίας μας είναι τέτοιος που καθιστά αναγκαία για τους περισσότερους την αφύπνιση το πρωί. Οι νυκτερινοί τύποι συνήθως μπορούν να κοιμούνται αργά το βράδυ (2-4 το πρωί) ,αλλά έχοντας πρωινή εργασία δεν μπορούν να συμπληρώσουν τις αναγκαίες ώρες ύπνου, οπότε είναι συνεχώς αργοπορημένοι και κουρασμένοι στην εργασία τους. Ειδικά για τους εφήβους είναι πολύ δύσκολο να ξυπνήσουν το πρωί για να πάνε στο σχολείο και συχνά χάνουν τις πρώτες ώρες. Αυτός είναι ο λόγος που στις ΗΠΑ υπάρχουν σχολεία που αρχίζουν αργότερα, προκείμενου να εξυπηρετήσουν και παιδιά με σύνδρομο καθυστερημένης φάσης. Το ιδανικό για αυτά τα άτομα είναι να βρουν μια επαγγελματική δραστηριότητα που να τους επιτρέπει να σηκώνονται αργά το πρωί. Με τον τρόπο αυτό γίνονται παραγωγικοί και αυξάνεται η σωματική και ψυχική τους ευεξία, καθώς ακολουθούν το βιολογικό τους ρολόι. Σε περιπτώσεις που απαιτείται αντιμετώπιση του συνδρόμου εφαρμόζεται χρονοθεραπεία (ειδικές τεχνικές διάρκειας 3-4 εβδομάδων με σκοπό να επαναφέρουν το βιολογικό ρολόι, επιτρέποντας στον ασθενή να κοιμάται όλο και πιο αργά μέχρι να γυρίσει το βιολογικό ωράριο ή να κοιμούνται σταδιακά λίγο νωρίτερα πολλές φορές με την βοήθεια εξωγενούς χορήγησης μελατονίνης). Το πρόβλημα είναι ότι τέτοιες προσεγγίσεις διαρκούν σημαντικό χρόνο που το άτομο δεν μπορεί να πηγαίνει στην εργασία του, αλλά και αρκετά συχνά το πρόβλημα υποτροπιάζει. Τα περισσότερα άτομα με σύνδρομο καθυστερημένης φάσης βρίσκουν συνήθως μια ενδιάμεση λύση που να συμβαδίζει και με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, κοιμούνται πιο αργά χωρίς όμως υπερβολές και σηκώνονται λίγο αργότερα το πρωί, ρυθμίζοντας ανάλογα τις κοινωνικές και επαγγελματικές τους υποχρεώσεις. Η χορήγηση μελατονίνης σε συγκεκριμένη ώρα ώστε να φέρει λίγο νωρίτερα την τάση για ύπνο από το βιολογικό ρολόι συνήθως είναι αναγκαία.

Αγχωτικές σκέψεις

2. Οι αγχωτικές σκέψεις συνήθως με ταλαιπωρούν το βράδυ και δυσκολεύουν την έλευση ύπνου. Τι να κάνω όταν συμβαίνει αυτό; Πως να απωθήσω τις αγχωτικές σκέψεις την ώρα του ύπνου;

Το βασικό πρόβλημα στην αϋπνία οφείλεται στο γεγονός ότι οι πολλές και σύνθετες απαιτήσεις τις σύγχρονης ζωής μας γεμίζουν άγχος και κάνουν το μυαλό μας να τρέχει (running mind) και να μην μπορεί να σταματήσει ούτε όταν έρχεται η ώρα για ύπνο. Το πλέον βασικό, είναι να καταλάβει ο καθένας ότι οι σκέψεις και τα προβλήματα θα υπάρχουν και το πρωί, οπότε δεν έχει νόημα να τον απασχολούν στον ύπνο. Απλές τεχνικές χαλάρωσης , απαλή μουσική ή ήχοι της φύσης μπορεί να βοηθήσουν. Ένα πράγμα που συστήνεται από τη Αμερικανική Ακαδημία Ύπνου είναι να γράφει κανείς τα 5-10 πράγματα που ταλαιπωρούν το μυαλό του σε ένα κομμάτι χαρτί και να το αφήσει σε ένα άλλο δωμάτιο του σπιτιού. Μπορεί να είναι σίγουρος θα τις βρει γραμμένες και την επόμενη μέρα και δεν θα ξεχάσει τίποτα. Σε πιο σύνθετες καταστάσεις που το άγχος πριν το ύπνο συνδυάζεται με πολλαπλές και διαφορετικές κάθε φορά σκέψεις θα βοηθήσει η γνωσιακή και συμπεριφορική ψυχοθεραπεία της αυπνίας. Στις συνεδρίες αυτές ο ειδικός ψυχολόγος βάζει σιγά σιγά τα θεμέλια για ομαλοποίηση του ύπνου.

Τι να κάνετε την ημέρα

3. Ποιες συνήθειες πρέπει να υιοθετήσουμε κατά τη διάρκεια της ημέρας ώστε να διασφαλίσουμε έναν καλύτερο ύπνο το βράδυ; 

Πρώτα από όλα προσπαθήστε, όσο μπορείτε, να τηρείτε ένα σταθερό ωράριο ύπνου (ώρα ύπνου από 10.30-11.30 το βράδυ και αφύπνισης 7-8 το πρωί). Πέρα από το αναγκαίο πρωινό, να προτιμάτε τα μικρά και συχνά γεύματα και να αποφεύγετε βαρύ φαγητό μετά τις 7-8 το απόγευμα. Πέραν της εργασίας σας προσπαθήστε να έχετε χρόνο για ένα περίπατο τις απογευματινές ώρες. Αποφύγετε τον μεσημεριανό ύπνο και εάν έχετε την ευκαιρία κοιτάξτε να μην υπερβαίνει τα 20-30 λεπτά (power nap). Αν ανήκετε στα άτομα που είναι ευαίσθητα στην καφεΐνη φροντίστε να αποφεύγετε τον καφέ μετά τις 3 το μεσημέρι. Αποφεύγετε το αλκοόλ πέραν των αναγκαίων κοινωνικών υποχρεώσεων. Ένα ζεστό μπάνιο 1 ώρα περίπου πριν την προγραμματισμένη ώρα ύπνου να περιλαμβάνεται στην καθημερινή σας ρουτίνα. Παρά το γεγονός των αυξημένων επαγγελματικών υποχρεώσεων σας αποχωριστείτε τις ηλεκτρονικές συσκευές (μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανάγκη απάντησης σε mail, τάμπλετ κλπ.) τουλάχιστον μια ώρα πριν τον ύπνο. Φροντίστε να αποβάλλετε αγχωτικές σκέψεις από το μυαλό σας, θα έχετε το χρόνο να σκεφτείτε και να προβληματισθείτε την ερχόμενη μέρα. Τα προβλήματα δεν φεύγουν εάν μείνεις ξάγρυπνος. Στο δωμάτιο σας να υπάρχει χαμηλός φωτισμός και κατάλληλη θερμοκρασία (δροσερό περιβάλλον 18- 19 βαθμούς). Πριν το ύπνο προτιμήστε λίγο διάβασμα (όχι για την δουλειά αλλά κάτι απλά ευχάριστο ή ακόμη και βαρετό) με χαμηλό φωτισμό ή ακούστε λίγη μουσική. Eίνα σαφές ότι λόγω της φύσης της κάθε εργασίας αρκετές φορές η καλή ρουτίνα ύπνου διαταράσσεται αλλά κοιτάξτε γρήγορα να επανέρχεστε σε μια ρουτίνα που σας δίνει ευεξία.


 Προσωπική εμπειρία

4. Πριν γίνετε ειδικός ύπνου… ποια ήταν η σχέση σας με τον ύπνο. Υπήρχε περίοδος στη ζωή σας που είχατε ταραγμένο ή μη ποιοτικό ύπνο; Και ποιες ήταν οι συνέπειες σε αυτό; (ερώτηση ασθενούς σε εμένα προσωπικά)

Γενικά η σχέση μου με τον ύπνο ήταν καλή. Ανήκω στην πλειοψηφία των ανθρώπων που χρειάζονται 7-8 ώρες νυκτερινού ύπνου. Η άσκηση της ιατρικής σε πολλές περιπτώσεις με έκανε να καταλάβω τι θα πει στέρηση ύπνου ή πιο επιστημονικά σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου. Πανελλήνιες εξετάσεις, φοίτηση και εξετάσεις στην Ιατρική Σχολή, ειδικότητα στην πνευμονολογία με πολλές εφημερίες. Τέλος στερήθηκα αρκετά τον ύπνο στο διάστημα της απόκτησης της δεύτερης ειδικότητας μου, της Ιατρικής του Ύπνου στις ΗΠΑ. Η εκπαίδευση στο αντικείμενο αυτό απαιτεί πολύ ξενύχτι. Χρειάζεται να μείνεις πολλές φορές ξύπνιος όταν οι ασθενείς κοιμούνται στο εργαστήριο ύπνου, προκειμένου να εκπαιδευτείς στην αντιμετώπιση των διαταραχών του ύπνου. Πάντως η πιο «ευχάριστη» περίοδος με διαταραχή ύπνου ήταν στο διάστημα που ο γιος μου ήταν μωρό και μαζί με τη σύζυγο ζήσαμε όπως και όλοι οι γονείς το διάστημα με τα πολλά ξυπνήματα τη νύχτα μέχρι να ομαλοποιηθεί ο ύπνος των παιδιών.

Η Ιατρική του Ύπνου

5. Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την ειδικότητα της ιατρικής του ύπνου;

Ο ύπνος ήταν πάντοτε ένα γνωστικό αντικείμενο που με γοήτευε. Στη χώρα μας πριν από 15-20 χρόνια δεν υπήρχε η συγκεκριμένη ειδικότητα. Είχα την τύχη να έχω την ευκαιρία να εκπαιδευτώ στις ΗΠΑ ,την χώρα που γεννήθηκε η Ιατρική του ύπνου και μάλιστα σε ένα από τα ιστορικά κέντρα διαταραχών ύπνου στο Cleveland Clinic Sleep Disorders Center. Το γεγονός ότι η ιατρική ύπνου συνδυάζει νευρολογία, ψυχιατρική και πνευμονολογία ήταν πραγματικά κάτι πρωτόγνωρο. Η εκμάθηση καταγραφής ύπνου από πραγματικά μεγάλους δασκάλους με έκαναν τελικά να επιλέξω ως βασική μου ειδικότητα την Ιατρική του Ύπνου πάνω από την Πνευμονολογία.

 Οι νέες  θεωρίες και οι διαφωνίες

6. Πιστεύετε ότι ο ύπνος είναι ένα πεδίο που έχει μελετηθεί επαρκώς; Ξέρουμε όσα χρειάζεται για αυτόν. Έχετε να μας πείτε κάποια νέα πληροφορία που δεν γνωρίζουμε;

Ο ύπνος είναι ένα πεδίο που παρά τα τόσα χρόνια έρευνας πάντοτε ανοίγει πόρτες για κάτι νέο. Ακόμα και για την σημασία του ύπνου υπάρχουν πολλές θεωρίες με αρκετές διαφωνίες μεταξύ τους. Ένας από τους πιο σημαντικούς δασκάλους στην Ιατρική του Ύπνου ο A. Kales (ο Έλληνας Αντώνης Καλής) είχε πει χαρακτηριστικά «μπορεί να μην έχουμε καταλήξει σε ομόφωνα συμπεράσματα για τη σημασία του ύπνου ,αυτό που έχω να πω είναι ότι εφόσον η ζωή μας έχει μια αρχή και ένα τέλος, εάν ο ύπνος που καταλαμβάνει περίπου το 1/3 της ζωής δεν είχε κάποια ιδιαίτερη σημασία, θα ήταν το μεγαλύτερο λάθος στην εξέλιξη των ειδών που έγινε ποτέ, αλλά η φύση δεν κάνει τέτοια λάθη». Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε όλοι είναι ότι ο χρονικά επαρκής αλλά και ποιοτικός ύπνος είναι αναγκαίος για να έχουμε σωματική και ψυχική ευεξία.

Τα νοσήματα του ύπνου

7. Θεωρείται ότι το κοινό υποτιμά την αξία του ύπνου; Σε τι συμπέρασμα έχετε φτάσει μελετώντας ασθενείς με διαταραχές ύπνου στο Εργαστήριο Μελέτης Ύπνου;

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας έχει κάνει τα τελευταία χρόνια να χάσουμε τον ύπνο μας. Λίγες ώρες μένουν για ύπνο και η αϋπνία μας βασανίζει συχνά μη αφήνοντας το μυαλό μας να βγει από τον συνεχή αγώνα δρόμου που οι συνθήκες επιβάλλουν. Όσο ο κόσμος εστιάζει στην ποιοτική πλευρά της ζωής, στην πραγματική ευεξία, τόσο αρχίζει να ασχολείται όλο και περισσότερο με τον ύπνο. Η αναγνώριση της ιατρικής του ύπνου και επίσημα στην Ευρώπη πριν κάποια χρόνια ευαισθητοποίησε ακόμη περισσότερο τους απλούς ανθρώπους αλλά και τις υγειονομικές αρχές των χωρών σε θέματα ύπνου και στην οριοθέτηση του ως βασικό συστατικό της καλής υγείας. Μετά την επιστροφή μου από τις ΗΠΑ προσπάθησα να εφαρμόσω ότι έμαθα στο κέντρο διαταραχών ύπνου που εργάζομαι στο νοσοκομείο Ερρίκος Ντυνάν. Κατάλαβα ότι οι διαταραχές του ύπνου υποδιαγιγνώσκονται στη χώρα μας. Πολλές φορές οι ασθενείς απογοητεύονται μη γνωρίζοντας ποιος είναι ο ειδικός γιατρός για να λύσει το πρόβλημα τους. Ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε η προκατάληψη που υπήρχε για νοσήματα του ύπνου όπως οι παραυπνίες που περιλαμβάνουν αλλόκοτες και συχνά βίαιες ή επιθετικές νυχτερινές συμπεριφορές που μπορεί να τρομάζουν. Έχω αρκετές περιπτώσεις ασθενών που δεν θα μπορούσαν να φανταστούν ότι υπάρχει θεραπεία για προβλήματα του ύπνου που για χρόνια απέκρυπταν σαν κάποιο «ένοχο» μυστικό.

Η Μελέτη του Ύπνου

8. Περιγράψτε μας με απλά λόγια ποια είναι η διαδικασία μελέτης Ύπνου και ποιοι ασθενείς πρέπει να την επιδιώξουν; 

Η μελέτη ύπνου αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την διάγνωση των διαταραχών του ύπνου. Είναι σύνθετη, αλλά όχι επώδυνη εξέταση. Ο ασθενής καλείται να κοιμηθεί στο Εργαστήριο ύπνου όπου με ειδικό εξοπλισμό παρακολουθούμε όλες τις λειτουργίες του σώματος του όταν κοιμάται. Από το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, την καρδιακή λειτουργία ,τον τύπο της αναπνοής και την οξυγόνωση του σώματος έως τις σύνθετες και μη κινήσεις ή συμπεριφορές κατά τον ύπνο. Εξειδικευμένοι τεχνολόγοι ύπνου παρακολουθούν για όλο το βράδυ την καταγραφή του ασθενούς που κοιμάται σε κατάλληλα διαμορφωμένο δωμάτιο. Όλη η καταγραφή αποθηκεύεται με τα σύγχρονα συστήματα ως ηλεκτρονικό αρχείο, ώστε την επόμενη μέρα να εξετασθεί λεπτό προς λεπτό από τον ειδικό ιατρό ύπνου, ο οποίος θα θέσει τη διάγνωση για ύπαρξη υποκείμενης διαταραχής ύπνου. Η μελέτη ύπνου χρειάζεται για την διάγνωση των περισσοτέρων διαταραχών ύπνου, όπως σε περιπτώσεις ροχαλητού και διακοπών αναπνοής κατά τον ύπνο για διερεύνηση ύπαρξης υπνικής άπνοιας, σε ασθενείς με καρδιολογικά, πνευμονολογικά, νευρολογικά ή μεταβολικά νοσήματα (αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, αρρυθμίες, στεφανιαία νόσος, εγκεφαλικά επεισόδια, παθήσεις θυροειδούς κλπ.), σε ασθενείς με πιθανή ναρκοληψία, ασθενείς με περίεργες νυκτερινές συμπεριφορές (υπνικοί τρόμοι, υπνοβασία, διαδραματισμός ονείρων, νυκτερινή επιληψία κλπ). Ιδιαίτερη προσέγγιση χρειάζεται η αϋπνία που ταλαιπωρεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού και σε κάποιες περιπτώσεις η μελέτη ύπνου μπορεί να χρειασθεί για να αποκλείσει υποκείμενα νοσήματα ύπνου στα πλαίσια του συνολικού διαγνωστικού ελέγχου.
* Ο Δρ Χαράλαμπος Μερμίγκης, MD, PhD είναι Ειδικός ιατρός ύπνου (Sleep Specialist), Πνευμονολόγος, Διευθυντής Εργαστηρίου Διαταραχών Ύπνου (EKεΔΥ), Ερρίκος Ντυνάν HC